6.2.08

Άμλετ & μεταφράσεις του: 2 - "But never doubt I love"

Γράφει ο Π


Άμλετ (από πράξη 2 σκηνή 2)

(Γράμμα του Άμλετ, το διαβάζει ο Πολώνιος:)


Doubt thou the stars are fire;
Doubt that the sun doth move;
Doubt truth to be a liar;
But never doubt I love.
O dear Ophelia, I am ill at these numbers;
I have not art to reckon my groans: but that
I love thee best, O most best, believe it. Adieu.
Thine evermore most dear lady, whilst
this machine is to him, HAMLET.


Πολυλάς:

Ν' αμφιβάλλης αν τ' άστρα είναι φωτιά σου συγχωρείται,
διά τον ήλιον σ' αφίνω να διστάζης αν κινείται,
διά την αλήθειαν να υποψιάζης μήπως ψέμα λέει,
όχι να ειπής ότ' η ψυχή μου απ' έρωτα δεν καίει.
Ω αγαπημένη μου Οφηλία! στενοχωρούμαι με αυτούς τους στίχους· δεν είμαι καλός να μετρώ τα στενάγματά μου· αλλ' ότι σε ακριβαγαπώ, ω ακριβή μου, πίστευσέ το. Χαίρε.
Ο παντοτεινός σου, ω αγαπημένη Κυρία, ενόσω τούτ' η μηχανή είναι δική του.
ΑΜΛΕΤΟΣ

Ρώτας:

Αμφίβαλλε αν το φως των άστρων καίει
αμφίβαλλε αν σαλεύει ο ήλιος, ω,
αμφίβαλλε αν η αλήθεια αλήθεια λέει,
μα μη αμφιβάλλεις, όχι, αν σ' αγαπώ.
Ω ακριβή μου Οφίλια, είμαι αδύνατος στους στίχους· δεν έχω την τέχνη να μετρώ τα βογγητά μου· μα το πως σε πολυαγαπώ, ω πολυαγαπημένη, πίστεψέ το. Χαίρε. Δικός σου για πάντα, πολυακριβή μου κυρά, όσο τούτη η μηχανή μου ανήκει.
ΑΜΛΕΤ

Κακογιάννης:

Ας μην πιστεύεις ότι τ' άστρα είναι όλο φλόγα,
ας μην πιστεύεις πως ο ήλιος περπατά,
ας μην πιστεύεις πως αλήθειες λεν τα λόγια,
πίστεψε όμως πως εκείνος είμαι που αγαπά.
Ω, γλυκιά Οφηλία, πολύ υστερώ στα ποιητικά μου μέτρα. Την τέχνη δεν κατέχω ούτε τους στεναγμούς μου να μετρήσω. Μα ότι σ' αγαπώ πολύ, αφάνταστα πολύ, μην αμφιβάλλεις. Χαίρε.
Παντοτινά δικός σου, αγαπημένη δέσποινα, όσο η μηχανή αυτή μου ανήκει. ΑΜΛΕΤ.

Χειμωνάς:

Είναι ψέμα πως τα άστρα έχουν φως
Ψέματα λέει ο λόγος ο πιο αληθινός
Είναι ψέμα πως ο ήλιος κατοικεί στον ουρανό
Μόνο μιά είναι η αλήθεια, σ' αγαπώ.
Αγαπημένη Οφηλία, οι στίχοι μου έχουν άθλιο ρυθμό
Δεν ξέρω την τέχνη να δώσω ομοιοκαταληξίες
στους αναστεναγμούς μου. όμως σ' αγαπάω.
Α αγαπημένη μου σ' αγαπώ. Πίστευέ με. Αντίο
Αιώνια δικός σου αγαπημένη Κυρία
Όσο αυτή η μηχανή θα είναι δική μου
ΑΜΛΕΤ

Μπελιές:

Μην αμφιβάλεις πως τ' αστέρια είναι φωτιά,
πως ο ήλιος δεν κινείται δεν χρειάζεται να πω,
ν' αμφιβάλεις πως η αλήθεια δεν είναι ψευτιά,
όμως δεν χρειάζεται να σου δηλώσω πόσο σ' αγαπώ.
Ω λατρευτή μου Οφηλία, το μυαλό μου μπερδεύεται
όταν γράφω στίχους, γιατί δεν κατέχω την τέχνη να στριμώχνω
σε μέτρα τους αναστεναγμούς μου. Όμως, πίστεψε, καλλίστη,
υπερτέλεια ύπαρξη, πως σ' αγαπώ. Χαίρε! Δικός σου,
λατρευτή κόρη, για όσο μου ανήκει το κορμί μου,
το φθαρτό αυτό μηχάνημα. ΑΜΛΕΤ


Στο πρώτο ποστ αυτής της σειράς έκανα στίχο προς στίχο κριτική των μεταφράσεων. Από δω και πέρα θα περιορίζομαι μάλλον σε μερικές παρατηρήσεις.

- Στο δεύτερο τμήμα, οι τέσσερις από τους πέντε λένε «μηχανή», πράγμα που, καλώς ή κακώς, για μας θα ακουστεί ως ...μοτοσυκλέτα (εγώ θα έλεγα "σύνεργο" ή κάτι τέτοιο). Ο Μπελιές είχε και την αφελή καλωσύνη να προσθέσει επεξήγηση του τι εννοεί ο Σαίξπηρ.

- Στο πρώτο τμήμα η μετάφραση του Πολυλά είναι ξεχειλωμένη και του Χειμωνά λέει άλλα. Τουλάχιστον όμως τα άλλα αυτά είναι σκόπιμα, ενώ ο Μπελιές απλώς τα έχει κάνει σαλάτα: μπορείς να αμφιβάλλεις ακόμα και για το αν είναι πύρινα τα άστρα, αν κινείται ο ήλιος και αν αληθεύουν οι υπόλοιπες αλήθειες αλλά όχι για το αν σ' αγαπάω, λέει ο Άμλετ, να μην αμφιβάλλεις για τα άστρα και περιττό να πω ότι ο ήλιος δεν κινείται και ότι σ' αγαπάω, λέει ο Μπελιές - μόνο το περί αληθειών πέτυχε!

- Στο πρώτο τμήμα, το πρωτότυπο είναι λόγια που μπορώ να τα πω θερμά και τρυφερά όπως θα ψιθύριζα στην αγαπημένη μου. Οι μεταφράσεις σε ορισμένα σημεία είναι αποτελεσματικές (κατ' εμέ ωραιότερος στίχος το «όχι να ειπής ότ' η ψυχή μου απ' έρωτα δεν καίει» του Πολυλά και φυσιολογικότερη εκδοχή αυτή του Κακογιάννη, αν εξαιρέσω τον τέταρτο στίχο του), σε ορισμένα όμως δεν με αφήνουν να τις μιλήσω με την ευαισθησία που θα τους έπρεπε: μου τα χαλάει το «σου συγχωρείται» και το «σ' αφίνω να διστάζης» του Πολυλά, το «ω» και οι άχαρες προστακτικές του Ρώτα, το «ο ήλιος περπατά» και το «εκείνος είμαι που αγαπά» του Κακογιάννη, καθώς και οι δηλώσεις του Χειμωνά που θυμίζουν ολίγον κατηγορητήριο. Και, βέβαια, ολόκληρος ο Μπελιές που εκτός από το νόημα έχει διαλύσει και τη διάθεση: δεν γίνεται να λέει «δεν χρειάζεται να σου δηλώσω πόσο σ' αγαπώ», κύριε Ερρίκο μου, ο άνθρωπος που την ίδια ώρα λέει ότι θα σ' αγαπάει μέχρι να πεθάνει.

- Αν προσπαθήσουμε να κάνουμε ακριβή μετάφραση, είναι δύσκολο να αποφύγουμε το ξεχείλωμα (ως συνήθως από αγγλικά σε ελληνικά) όταν π.χ. το doubt είναι μονοσύλλαβο και το ελληνικό αντίστοιχο τετρασύλλαβο. Κατά τη γνώμη μου, όμως, για μιά καλή μετάφραση δεν πρέπει να μείνουμε κολλημένοι στη σχολαστική απόδοση κάθε λέξεως: πρέπει να αισθανθούμε τη διάθεση του πρωτοτύπου και να προσπαθήσουμε να βρούμε κάτι που να έχει ανάλογη αίσθηση και ανάλογο ρυθμό, ώστε να μπορεί να το πει με παρόμοιο τρόπο ο ηθοποιός. Μιά πενιχρή δική μου προσπάθεια:

Μπορεί τ' αστέρια να μην είν' φωτιά,
μπορεί να μην κινείται ο ήλιος,
μπορεί κι οι αλήθειες να'ν' ψευτιά,
μα δε μπορεί να μη σε αγαπάω...

14 comments:

Αρκάτος said...

Τέλειο το "μπορεί"!! Είναι νομίζω ανώτερο από όλα τα υπόλοιπα .. δεν μου πολυαρέσει μόνο το "ψευτιά" και το "_σε_ αγαπάω" (νοηματικά) ... προτιμώ το σκέτο "αγαπώ" (ως γενικότερη δυνατότητα)

Έφτιαξα λοιπόν βασισμένο στην ιδέα σου :-) (ελπίζω να μην σε πειράζει)

Μπορει τα αστέρια να μην καιν σαν φωτιά
Μπορεί ο ήλιος ακίνητος να στέκει ψηλά
Μπορεί κι η αλήθεια ακόμα να ψευδομαρτυρά
Μα ποτέ μην ρωτήσεις ξανά αν εγώ μπορώ ν'αγαπώ

Αρκάτος said...

Εναλλακτικά, ο τελευταίος στίχος θα μπορούσε να είναι "Μα ποτέ μην ρωτάς αν εγώ σ'αγαπώ"

(στο προηγούμενο ήθελα να πω "Εφτιάξα και εγώ ένα τετράστιχο")

Π said...

Αρκάτε, γιατί να με πειράζει; μιά εκδοχή πρότεινα (δειλά κιόλας, γιατί ο Γουίλης δεν είναι παίξε-γέλασε), και τα ποστ είναι ευκαιρία για ανταλλαγή σκέψεων, όχι παράδοση θεσφάτων από κάποιον πάπα στα πλήθη!

Έχεις δίκιο ως προς το ότι το πρωτότυπο λέει απλώς "I love", όχι "I love thee", αλλά στο ποστ τοποθετήθηκα ήδη εναντίον του κατά λέξη και υπέρ του 'κατά διάθεση': στα ελληνικά δεν μπορώ να με φανταστώ να λέω κάτι τέτοιο σε μιά γυναίκα χωρίς το "σε". Το να λείπει το αντικείμενο του έρωτα θα μου φαινόταν λογικότερο με μιά άλλου τύπου φράση, όπως π.χ. "λιώνει η καρδιά μου" (ή όπως του Πολυλά το «όχι να ειπής ότ' η ψυχή μου απ' έρωτα δεν καίει»).

Για τον τέταρτο στίχο βρίσκω προτιμότερη τη δεύτερη εκδοχή σου, γιατί ο Άμλετ βεβαιώνει ότι αγαπάει, όχι ότι μπορεί να αγαπάει. Εκείνο που δεν με βρίσκει σύμφωνο συνολικά στην εκδοχή σου είναι ότι δεν είναι έμμετρη όπως το πρωτότυπο.

ναυτίλος said...

Εξαιρετικό το post !Πολύ καλή η ιδέα της παράθεσης των αποσπασμάτων.Και πιο καλή η δική σου μεταφραστική απόπειρα αν και ανολοκλήρωτη.Πάντως πιο καλές από τις επαγγελματικές μου φαίνονται οι απόπειρες του Πολυλά και του Κακογιάννη.(Στη βιβλιοθήκη μου έχω του Ρώτα και του Χειμωνά)

ναυτίλος said...

Έκανα ένα όμορφο περίπατο στο ιστολόγιό σου και βρήκα ένα σωρό αξιόλογα θέματα...

Αρκάτος said...

Νομίζω ότι είναι και θέμα "πλαισίου" ... εμένα προσωπικά μου έχει τύχει το θέμα της συζήτησης να είναι αν μπορώ να αγαπήσω γενικότερα :-)

Το "μπορώ" το έβαλα και λόγω των "μπορεί" ... εξίσου θα δεχόμουν και κάτι σαν "Και ποτέ μην ρωτάς αν εγώ αγαπάω" (θα το έλεγα δηλαδή, κάπως έτσι, αν το θέμα ήταν η ικανότητα αγάπης και όχι το αντικείμενο)

Τέλος πάντων, προσωπικά μου άρεσει να βρίσκω σημεία διαφωνίας (παρά συμφωνίας) και να τα συζητάω μέχρι εξαντλήσεως (του συνομιλητή μου συνήθως) ... και το κάνω και σε θέματα που δεν έχω καμία απολύτως "παιδεία" (όπως στην ποίηση -εκεί πήγαινε και το "ελπίζω να μη σε πειράζει": είμαι πραγματικά "άσχετος" επί του θέματος ... αυτή ήταν η πρώτη φορά που διαβάζω Γουίλη στη ζωή μου) ... οπότε απλώς αγνόησε με αν γίνομαι κουραστικός.

Π said...

ναυτίλε, καλωσήρθες και ευχαριστούμε για τα καλά λόγια.

Να ξεκαθαρίσω μόνο κάτι: εγώ συνεισφέρω όποτε μπορώ, αλλά το ιστολόγιο είναι του cyrusgeo.

Αρκάτε: Φυσικά "είναι και θέμα πλαισίου". Το συγκεκριμένο όμως πλαίσιο δεν είναι "αν μπορεί να αγαπήσει γενικότερα" ο Άμλετ, αφού αμέσως μετά λέει "but that I love thee best, O most best, believe it. Adieu. Thine evermore".

Όπου και να πήγαινε το "ελπίζω να μη σε πειράζει", αχρείαστο είναι. Με τη σειρά μου, ελπίζω μόνο "η πρώτη φορά που διαβάζεις Γουίλη στη ζωή σου" να μην αποδειχτεί και τελευταία! Πάρε ένα (hopefully) ορεκτικό:

Sonnet 43

When most I wink, then do mine eyes best see,
For all the day they view things unrespected;
But when I sleep, in dreams they look on thee,
And darkly bright, are bright in dark directed.
Then thou, whose shadow shadows doth make bright,
How would thy shadow's form form happy show
To the clear day with thy much clearer light,
When to unseeing eyes thy shade shines so!
How would, I say, mine eyes be blessed made
By looking on thee in the living day,
When in dead night thy fair imperfect shade
Through heavy sleep on sightless eyes doth stay!
All days are nights to see till I see thee,
And nights bright days when dreams do show thee me.

Φαίδρα Φις said...

traduttore,traditore

Αρκάτος said...

Δεν είναι εύκολο να υποστηρίζεις την λάθος άποψη, αλλά ως ύστατη προσπάθεια, και με χαλαρή διάθεση, θα έλεγα ότι αυτό που θα ήταν πιο καθοριστικό για τη σημασία αυτής της φράσης, είναι τι έχει προηγηθεί. Για παράδειγμα, σε μία εκλαϊκευμένη εκδοχή θα μπορούσαμε να είχαμε την εξής συνομιλία:

- Σε αγαπάω!
- Πώς με αγαπάς; Εσύ δεν μπορείς να αγαπήσεις ... ίσως μόνο τα βιβλία σου, και αυτά επειδή δεν μπορούν να σου αντιμιλήσουν!
- Μην το λες αυτό! Μπορείς να αμφιβάλλεις για τα πάντα εκτός από το ότι αγαπάω. Οφηλία, στα λόγια δεν τα καταφέρνω, αλλά πίστεψε με, σε αγαπάω όσο τίποτε άλλο.

Tώρα που το ξαναδιαβάζω πιο πολύ θα πήγαινε το "μπορώ να αγαπάω" σε αυτή την εκδοχή ... αλλά λέει μετά ότι δεν τα καταφέρνει στα λόγια :-) ... και γιατί να μην προσθέσουμε το "μπορώ" και να προσθέσουμε το "σε";

Αυτό είναι το τελευταίο μου χαρτί :-) (αλλά ήδη μέσα μου έχω συμφωνήσει μαζί σου ... απλώς για τη χαρά της επιχειρηματολογίας)


Υ.Γ. Ευχαριστώ πολύ για το απόσπασμα. Θα ήθελα πραγματικά να βρω κάποια στιγμή το χρόνο και τη διάθεση να αφεθώ να νιώσω αυτά τα συναισθήματα ... το παιχνίδι των μεταφράσεων εδώ (και η ποιότητα της όλης προσέγγισης), μου έχουν δώσει ένα ισχυρό κίνητρο (και συγχρόνως χαρά και ανυπομονησία)... ελπίζω όχι με πολύ υψηλό τίμημα για σας και τους υπόλοιπους αναγνώστες :-)

Roadartist said...

Πολύ καλό :0

Anonymous said...

Μπραβο ρε Π - εισαι η αποδειξη οτι σχολαστικοτητα δε σημαινει αγαμια και ευαισθησια δε σημαινει ελλειψη οξυδερκειας

Νίκος Σαραντάκος said...

ΔΗΛΩΣΗ
Δηλώνω υπεύθυνα ότι πολύ μαρέσει η δουλειά σου σ' αυτό εδώ το σημείωμα και ότι αν δεν εκφράσεις κατηγορηματική αντίρρηση μέσα στην κείμενη προθεσμία (12 δευτερόλεπτα) προτίθεμαι να στην κλέψω ασύστολα και να την προσθέσω σε μιαν ενότητα που έχω αρχίσει με άλλα τέτοια παράλληλα κείμενα:
www.sarantakos.com/language/parallel.html

Μετά τιμής,
ΝΣ

cyrus said...

O Π είναι αναβέιλαμπολ (αυτό είναι engreek, κατά το greeklish), αλλά είμαι σίγουρος ότι δεν θα είχε καμία αντίρρηση.

Githrow Love said...

Πήρα το θάρρος τα λόγια του Αμλετ να μεταφράσω και ιδού:

Να αμφιβάλλεις, τ’ αστέρια είναι φωτιά'
Να αμφιβάλεις ότι ο ήλιος όντως κινείται'
Να αμφισβητείς την αλήθεια σαν να ‘ταν ψέμα'
Αλλά ποτέ μην αμφισβητήσεις την αγάπη μου.
Ω, αγαπημένη Οφήλια, είμαι κακός με τους αριθμούς,
δεν έχω τον τρόπο να μετρήσω τους αναστεναγμούς μου:
αλλά ότι σ’ αγαπώ απόλυτα, πέρα απ’ το μέτρημα, πίστεψε το.
Αντίο. Δικός σου για πάντα αγαπημένη κυρία, αυτή η μηχανή
για το μέτρημα των στεναγμών είναι για κείνον, για τον ΑΜΛΕΤ.

Πώς σας φαίνεται;