Βλέποντας τον προκριματικό για την επιλογή του ελληνικού τραγουδιού της παιδικής γιουροβίζιον αναρωτιέσαι αν υπάρχουν, τελικά, στην Ελλάδα παιδιά που να ΜΗΝ είναι φάλτσα. Και μετά συνέρχεσαι και συνειδητοποιείς ότι φυσικά και υπάρχουν – απλά δεν έχουν καμιά δουλειά σε ένα διαγωνισμό όπου τα πρότυπα είναι οι (συχνά εξίσου φάλτσοι) ενήλικοι (αν και συνήθως νεαροί) σταρ της εγχώριας σκυλοπόπ, η οποία, σε μια προσπάθεια να αποκτήσει ταυτότητα, έχει περιχαρακωθεί σε ένα πολύ στενό και αδιέξοδο στυλιστικό πλαίσιο – όπως και η άλλη πλευρά, αυτή των ποιοτικάδων. Το μόνο που τους απομένει πια είναι η εμμονή σε εξωμουσικά στοιχεία όπως το λαϊφστάιλ, γιατί μουσικά απλώς αναμασούν τα ίδια και τα ίδια, χωρίς φαντασία και χωρίς προοπτική.
Και πιο μετά βλέπεις και τη συναυλία του ογδοντάχρονου Μορικόνε στο Ηρώδειο και θυμάσαι ότι η καλή (η πολύ καλή) μουσική μπορεί να παίζει και με το κλασικό, και με το ρομαντικό, και με το μελό, και με το εύπεπτο, και με το σύγχρονο, και με το ροκ, και με το πρωτοποριακό, και, και, και – ιδίως στην ηλίθια αλλά ταυτόχρονα και ενδιαφέρουσα μεταμοντέρνα εποχή που ζούμε. Μόνη προϋπόθεση είναι το καλό γούστο – το οποίο σπανίζει, όμως...
Επιφάνεια στην πρώτη περίπτωση (και με την έννοια του κυνηγιού της διασημότητας και του πόθου της γκλαμουριάς), ουσία στη δεύτερη. Έλλειψη γούστου στην πρώτη περίπτωση, περίσσεια στη δεύτερη. Τρανό παράδειγμα η επεξεργασία που έκανε ο Μορικόνε στο σκόλιο του Σεικίλου και σε άλλα αρχαιοελληνικά μουσικά αποσπάσματα ειδικά γι' αυτές τις δυο εμφανίσεις του (η πρώτη ματαιώθηκε λόγω βροχής), την οποία πιστεύω ότι θα τη ζήλευαν και καθηγητές σύνθεσης και η οποία ξεχείλιζε καλό γούστο. Μακάρι να την ηχογραφήσει και να την κυκλοφορήσει σε δίσκο, ώστε να μπορέσουν να την ακούσουν και όσοι δεν ήρθαν στη συναυλία. Αν και παίχτηκε πρώτη, για μένα ήταν η κορυφαία στιγμή της βραδιάς.
Η συναυλία του Μορικόνε θα μπορούσε να μου έχει προκαλέσει κατάθλιψη (έχω μια τάση απογοήτευσης τελευταία, είναι η αλήθεια...), αλλά την κατάσταση την έσωσε το ελληνικό κοινό, το οποίο ήταν πολυάριθμο και ενθουσιώδες. Προκύπτει άλλο ερώτημα, λοιπόν: αφού η (πραγματική) ποιότητα πουλάει κι αυτή (όχι βέβαια τα 75 χιλιάδες εισιτήρια και τα εκατομμύρια δίσκους της Μαντόνα, αλλά τέλος πάντων...) – αφού πουλάει, λέω, γιατί τα ελληνικά μέσα τη σιχαίνονται τόσο και επιμένουν να προβάλλουν παρακμιακά σκουπίδια;
Απαντήσεις υπάρχουν πολλές, αλλά καμιά δεν είναι ικανοποιητική...
30.9.08
26.9.08
Μία παραβολή...
του James Huber
Το πρωτότυπο, με τίτλο "Kissing Hank's Ass", εδώ
Μετάφραση: Π
(Αφιερώνεται στον Batcic και στον Διαγόρα, που ευθύνονται για τη γνωριμία μου με το κείμενο)
Σήμερα το πρωί χτυπάει το κουδούνι. Ανοίγοντας βλέπω ένα ζευγάρι, περιποιημένο και καλοντυμένο. Πρώτα μίλησε ο άντρας:
Γιάννης: «Γειά σας! Γιάννης λέγομαι, από εδώ η Μαρία.»
Μαρία: «Γειά σας! Σας έχουμε μιά πρόσκληση να έρθετε να γλείφετε τον Βρασίδα μαζί μας.»
Εγώ: «Ορίστε;! Τι μου λέτε; Ποιός είναι ο Βρασίδας, και γιατί θα έπρεπε να τον γλείφω;»
Γιάννης: «Αν τον γλείφετε, θα σας δώσει ένα εκατομμύριο ευρώ. Αν όχι, θα σας σαπίσει στο ξύλο.»
Εγώ: «Τι είναι τούτο πάλι; Από κανέναν ανισόρροπο νονό της νύχτας έρχεστε;»
Γιάννης: «Ο Βρασίδας είναι ένας φιλάνθρωπος δισεκατομμυριούχος. Αυτή την πόλη ο Βρασίδας την έχτισε. Όλη η πόλη είναι δική του ιδιοκτησία. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, και αυτό που θέλει είναι να σας δώσει ένα εκατομμύριο ευρώ, αλλά δεν γίνεται αν δεν τον γλείφετε.»
Εγώ: «Δεν είναι λογικό αυτό. Γιατί...»
Μαρία: «Μα ποιός είστε εσείς που θα αμφισβητήσετε την προσφορά του Βρασίδα; Δεν θέλετε ένα εκατομμύριο ευρώ; Δεν αξίζει αυτό λίγο γλειψιματάκι;»
Εγώ: «Καλά, μπορεί, άμα είναι νόμιμα τα λεφτά, αλλά...»
Γιάννης: «Ε τότε ελάτε να γλείφετε τον Βρασίδα μαζί μας.»
Εγώ: «Εσείς τον γλείφετε συχνά;»
Μαρία: «Α βέβαια, συνέχεια...»
Εγώ: «Και σας έδωσε το εκατομμύριο;»
Γιάννης: «Ε, όχι. Τα χρήματα τα παίρνεις μόνον όταν φύγεις από την πόλη.»
Εγώ: «Και τότε εσείς γιατί δεν έχετε φύγει;»
Μαρία: «Μόνον όταν σου πει ο Βρασίδας μπορείς να φύγεις - αλλιώς δεν παίρνεις τα χρήματα, και σε σαπίζει και στο ξύλο.»
Εγώ: «Ξέρετε κανέναν που να έγλειφε τον Βρασίδα, να έφυγε από την πόλη και να πήρε το εκατομμύριο;»
Γιάννης: «Η μάνα μου τον έγλειφε για χρόνια. Έφυγε πέρσι, και σίγουρα τα πήρε τα χρήματα.»
Εγώ: «Της έχετε μιλήσει από τότε;»
Γιάννης: «Όχι βέβαια, αυτό ο Βρασίδας δεν το επιτρέπει.»
Εγώ: «Οπότε, αν δεν έχετε ποτέ μιλήσει με κάποιον που να τα πήρε τα χρήματα, τι σας κάνει να νομίζετε ότι όντως θα σας τα δώσει;»
Μαρία: «Ε, πριν φύγεις σου δίνει λίγα. Μπορεί να πάρεις καμιά αύξηση, μπορεί να κερδίσεις τίποτα στο λαχείο, μπορεί να βρείς κανα εικοσάευρο στο δρόμο.»
Εγώ: «Τι σχέση έχουν αυτά με τον Βρασίδα;»
Γιάννης: «Ο Βρασίδας έχει 'διασυνδέσεις.'»
Εγώ: «Συγνώμη, αλλά όλο αυτό μου μυρίζει κομπίνα περίεργη.»
Γιάννης: «Μα είναι ένα εκατομμύριο ευρώ, το ρισκάρετε να τα χάσετε; Και μην ξεχνάτε, αμα δε γλείφετε τον Βρασίδα θα σας σαπίσει στο ξύλο.»
Εγώ: «Ίσως αν γινόταν να δω τον Βρασίδα, να του μιλήσω, να μάθω τις λεπτομέρειες κατευθείαν από τον ίδιον...»
Μαρία: «Τον Βρασίδα δεν τον βλέπει κανείς, και κανείς δεν του μιλάει.»
Εγώ: «Τότε πώς τον γλείφετε;»
Γιάννης: «Μερικές φορές απλώς σκεφτόμαστε ότι τον γλείφουμε. Άλλες φορές γλείφουμε τον Κορνήλιο και του το μεταβιβάζει.»
Εγώ: «Ποιός είναι ο Κορνήλιος;»
Μαρία: «Φίλος μας. Αυτός μας τα έμαθε όλα για τον Βρασίδα και το γλείψιμο. Το μόνο που χρειάστηκε ήταν να τον κεράσουμε φαγητό μερικές φορές.»
Εγώ: «Και έτσι απλά τον πιστέψατε όταν σας είπε ότι υπάρχει κάποιος Βρασίδας που θέλει να τον γλείφετε και θα σας ανταμείψει;»
Γιάννης: «Α όχι! Ο Κορνήλιος έχει μία επιστολή που είχε λάβει εδώ και χρόνια από τον Βρασίδα και εξηγεί τα πάντα. Ορίστε ένα αντίγραφο να δείτε και μόνος σας.»
Εκ του Γραφείου του Κορνηλίου
1. Γλείφετε τον Βρασίδα και θα σας δώσει ένα εκατομμύριο ευρώ όταν φύγετε από την πόλη.
2. Αλκοόλ να πίνετε με μέτρο.
3. Όσους δεν είναι σαν και σας να τους σαπίζετε στο ξύλο.
4. Να τρώτε καθώς πρέπει.
5. Τη λίστα αυτή την υπαγόρευσε ο ίδιος ο Βρασίδας.
6. Η Σελήνη αποτελείται από φρέσκο τυρί.
7. Ό,τι λέει ο Βρασίδας είναι σωστό.
8. Αφού κάνετε την ανάγκη σας, να πλένετε τα χέρια σας.
9. Μην πίνετε αλκοόλ.
10. Τα λουκάνικα να τα τρώτε σε σάντουιτς, χωρίς καρυκεύματα.
11. Να γλείφετε τον Βρασίδα γιατί αλλιώς θα σας σαπίσει στο ξύλο.
Εγώ: «Αυτό φαίνεται να είναι γραμμένο σε επιστολόχαρτο του Κορνήλιου.»
Μαρία: «Ο Βρασίδας δεν είχε χαρτί.»
Εγώ: «Υποπτεύομαι ότι άμα ψάξουμε θα βρούμε ότι και ο γραφικός χαρακτήρας είναι του Κορνήλιου.»
Γιάννης: «Φυσικά: ο Βρασίδας τα υπαγόρευε.»
Εγώ: «Μα δε μου είπατε ότι τον Βρασίδα δεν μπορεί να τον δει κανείς;»
Μαρία: «Τώρα όχι, παλιά όμως μίλαγε με κάποιους.»
Εγώ: «Και δε μου είπατε ότι ήταν φιλάνθρωπος; Τι σόι φιλάνθρωπος θέλει να σαπίζουμε κόσμο στο ξύλο μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικοί;»
Μαρία: «Ο Βρασίδας αυτό θέλει, και ο Βρασίδας έχει πάντα δίκιο.»
Εγώ: «Από πού προκύπτει αυτό;»
Μαρία: «Το εδάφιο 7 λέει "ό,τι λέει ο Βρασίδας είναι σωστό." Εμένα αυτό μου αρκεί!»
Εγώ: «Μπορεί όλο αυτό το πράγμα να το επινόησε ο φίλος σας ο Κορνήλιος.»
Γιάννης: «Αποκλείεται! Το εδάφιο 5 λέει "τη λίστα αυτή την υπαγόρευσε ο ίδιος ο Βρασίδας." Εξ άλλου, το εδάφιο 2 λέει "αλκοόλ να πίνετε με μέτρο," το εδάφιο 4 λέει "να τρώτε καθώς πρέπει," και το εδάφιο 8 λέει "αφού κάνετε την ανάγκη σας, να πλένετε τα χέρια σας." Όλοι ξέρουμε ότι αυτά είναι σωστά, άρα και τα υπόλοιπα επίσης θα ευσταθούν.»
Εγώ: «Το 9 όμως λέει "μην πίνετε αλκοόλ," που δεν ταιριάζει με το 2, και το 6 λέει "η Σελήνη αποτελείται από φρέσκο τυρί," που είναι εντελώς λάθος.»
Γιάννης: «Δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ 9 και 2, απλώς το 9 αποσαφηνίζει το 2. Όσο για το 6, δεν έχετε πάει ποτέ στη Σελήνη, οπότε δεν μπορείτε να ξέρετε σίγουρα.»
Εγώ: «Ξέρετε, για τους επιστήμονες είναι αρκούντως βεβαιωμένο ότι η Σελήνη αποτελείται από βράχια...»
Μαρία: «Ναι αλλά δεν ξέρουν αν τα βράχια προέρχονται από τη Γη ή από το διάστημα, οπότε εξ ίσου άνετα θα μπορούσε να αποτελείται από φρέσκο τυρί.»
Εγώ: «Εγώ ειδικός δεν είμαι, αλλά νομίζω πως η θεωρία ότι η Σελήνη 'συνελήφθη' κατά κάποιο τρόπο από τη Γη έχει διαψευσθεί. Και εν πάση περιπτώσει, το να μην ξέρουμε από πού προήλθαν τα βράχια δεν τα κάνει τυρί.»
Γιάννης: «Χα! Μόλις παραδεχτήκατε ότι οι επιστήμονες κάνουν λάθη, ο Βρασίδας όμως ξέρουμε ότι έχει πάντα δίκιο!»
Εγώ: «Ναι;»
Μαρία: «Φυσικά: το λέει το 7.»
Εγώ: «Λέτε ότι ο Βρασίδας έχει πάντα δίκιο επειδή έτσι λέει η λίστα, και η λίστα είναι σωστή επειδή την υπαγόρευσε ο Βρασίδας, και ξέρουμε ότι την υπαγόρευσε ο Βρασίδας επειδή το λέει η λίστα. Αυτό είναι κυκλική λογική, είναι σαν να λέτε "ο Βρασίδας έχει δίκιο επειδή λέει ότι έχει δίκιο."»
Γιάννης: «Μπράβο! Τι ανταμοιβή να βρίσκεις κάποιον που μπορεί τελικά να μπει στον τρόπο σκέψεως του Βρασίδα.»
Εγώ: «Μα... Τέλος πάντων. Κι αυτό με τα λουκάνικα τι είναι;»
Μαρία: Κοκκινίζει.
Γιάννης: «Τα λουκάνικα σε σάντουιτς, χωρίς καρυκεύματα. Αυτός είναι ο τρόπος του Βρασίδα. Οτιδήποτε άλλο είναι λάθος.»
Εγώ: «Κι αν δεν έχω ψωμί;»
Γιάννης: «Αν δεν έχεις ψωμί, όχι λουκάνικα. Λουκάνικο χωρίς ψωμί είναι λάθος.»
Εγώ: «Και τίποτα συνοδευτικό; Ούτε μουστάρδα;»
Μαρία: Δείχνει εμφανώς σοκαρισμένη.
Γιάννης: Βάζει τις φωνές. «Παρακαλώ όχι τέτοια γλώσσα! Καρυκεύματα οποιουδήποτε είδους είναι λάθος!»
Εγώ: «Δηλαδή, έτσι, μιά ωραία ομελέτα με ντοματούλα και φέτες λουκανικάκι δεν επιτρέπεται;»
Μαρία: Βουλώνει τα αυτιά της με τα χέρια της.«Δεν είναι δυνατόν! Λα λα λα, λα λα, λα λα λα.»
Γιάννης: «Αυτό είναι εμετικό. Μόνο ένας διεστραμμένος θα το'τρωγε αυτό το πράγμα...»
Εγώ: «Ωραίο είναι! Όλο τέτοια τρώω.»
Μαρία: Λιποθυμάει.
Γιάννης: Πιάνει τη Μαρία. «Αν ήξερα ότι είσαι απ' αυτούς δε θα είχα χαραμίσει το χρόνο μου. Όταν θα σε σαπίzει στο ξύλο ο Βρασίδας θα είμαι εκεί, να μετράω τα λεφτά μου και να γελάω. Μέχρι τότε θα γλείφω τον Βρασίδα και για σένα, που δεν ξέρεις τι κάνεις και τρως κομμένα λουκάνικα με αυγά αντί ψωμί, ανίδεε!»
Και με αυτό ο Γιάννης πήγε τη Μαρία στο αυτοκίνητό τους, έβαλε μπρος, και φύγανε.
Το πρωτότυπο, με τίτλο "Kissing Hank's Ass", εδώ
Μετάφραση: Π
(Αφιερώνεται στον Batcic και στον Διαγόρα, που ευθύνονται για τη γνωριμία μου με το κείμενο)
Σήμερα το πρωί χτυπάει το κουδούνι. Ανοίγοντας βλέπω ένα ζευγάρι, περιποιημένο και καλοντυμένο. Πρώτα μίλησε ο άντρας:
Γιάννης: «Γειά σας! Γιάννης λέγομαι, από εδώ η Μαρία.»
Μαρία: «Γειά σας! Σας έχουμε μιά πρόσκληση να έρθετε να γλείφετε τον Βρασίδα μαζί μας.»
Εγώ: «Ορίστε;! Τι μου λέτε; Ποιός είναι ο Βρασίδας, και γιατί θα έπρεπε να τον γλείφω;»
Γιάννης: «Αν τον γλείφετε, θα σας δώσει ένα εκατομμύριο ευρώ. Αν όχι, θα σας σαπίσει στο ξύλο.»
Εγώ: «Τι είναι τούτο πάλι; Από κανέναν ανισόρροπο νονό της νύχτας έρχεστε;»
Γιάννης: «Ο Βρασίδας είναι ένας φιλάνθρωπος δισεκατομμυριούχος. Αυτή την πόλη ο Βρασίδας την έχτισε. Όλη η πόλη είναι δική του ιδιοκτησία. Μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, και αυτό που θέλει είναι να σας δώσει ένα εκατομμύριο ευρώ, αλλά δεν γίνεται αν δεν τον γλείφετε.»
Εγώ: «Δεν είναι λογικό αυτό. Γιατί...»
Μαρία: «Μα ποιός είστε εσείς που θα αμφισβητήσετε την προσφορά του Βρασίδα; Δεν θέλετε ένα εκατομμύριο ευρώ; Δεν αξίζει αυτό λίγο γλειψιματάκι;»
Εγώ: «Καλά, μπορεί, άμα είναι νόμιμα τα λεφτά, αλλά...»
Γιάννης: «Ε τότε ελάτε να γλείφετε τον Βρασίδα μαζί μας.»
Εγώ: «Εσείς τον γλείφετε συχνά;»
Μαρία: «Α βέβαια, συνέχεια...»
Εγώ: «Και σας έδωσε το εκατομμύριο;»
Γιάννης: «Ε, όχι. Τα χρήματα τα παίρνεις μόνον όταν φύγεις από την πόλη.»
Εγώ: «Και τότε εσείς γιατί δεν έχετε φύγει;»
Μαρία: «Μόνον όταν σου πει ο Βρασίδας μπορείς να φύγεις - αλλιώς δεν παίρνεις τα χρήματα, και σε σαπίζει και στο ξύλο.»
Εγώ: «Ξέρετε κανέναν που να έγλειφε τον Βρασίδα, να έφυγε από την πόλη και να πήρε το εκατομμύριο;»
Γιάννης: «Η μάνα μου τον έγλειφε για χρόνια. Έφυγε πέρσι, και σίγουρα τα πήρε τα χρήματα.»
Εγώ: «Της έχετε μιλήσει από τότε;»
Γιάννης: «Όχι βέβαια, αυτό ο Βρασίδας δεν το επιτρέπει.»
Εγώ: «Οπότε, αν δεν έχετε ποτέ μιλήσει με κάποιον που να τα πήρε τα χρήματα, τι σας κάνει να νομίζετε ότι όντως θα σας τα δώσει;»
Μαρία: «Ε, πριν φύγεις σου δίνει λίγα. Μπορεί να πάρεις καμιά αύξηση, μπορεί να κερδίσεις τίποτα στο λαχείο, μπορεί να βρείς κανα εικοσάευρο στο δρόμο.»
Εγώ: «Τι σχέση έχουν αυτά με τον Βρασίδα;»
Γιάννης: «Ο Βρασίδας έχει 'διασυνδέσεις.'»
Εγώ: «Συγνώμη, αλλά όλο αυτό μου μυρίζει κομπίνα περίεργη.»
Γιάννης: «Μα είναι ένα εκατομμύριο ευρώ, το ρισκάρετε να τα χάσετε; Και μην ξεχνάτε, αμα δε γλείφετε τον Βρασίδα θα σας σαπίσει στο ξύλο.»
Εγώ: «Ίσως αν γινόταν να δω τον Βρασίδα, να του μιλήσω, να μάθω τις λεπτομέρειες κατευθείαν από τον ίδιον...»
Μαρία: «Τον Βρασίδα δεν τον βλέπει κανείς, και κανείς δεν του μιλάει.»
Εγώ: «Τότε πώς τον γλείφετε;»
Γιάννης: «Μερικές φορές απλώς σκεφτόμαστε ότι τον γλείφουμε. Άλλες φορές γλείφουμε τον Κορνήλιο και του το μεταβιβάζει.»
Εγώ: «Ποιός είναι ο Κορνήλιος;»
Μαρία: «Φίλος μας. Αυτός μας τα έμαθε όλα για τον Βρασίδα και το γλείψιμο. Το μόνο που χρειάστηκε ήταν να τον κεράσουμε φαγητό μερικές φορές.»
Εγώ: «Και έτσι απλά τον πιστέψατε όταν σας είπε ότι υπάρχει κάποιος Βρασίδας που θέλει να τον γλείφετε και θα σας ανταμείψει;»
Γιάννης: «Α όχι! Ο Κορνήλιος έχει μία επιστολή που είχε λάβει εδώ και χρόνια από τον Βρασίδα και εξηγεί τα πάντα. Ορίστε ένα αντίγραφο να δείτε και μόνος σας.»
Εκ του Γραφείου του Κορνηλίου
1. Γλείφετε τον Βρασίδα και θα σας δώσει ένα εκατομμύριο ευρώ όταν φύγετε από την πόλη.
2. Αλκοόλ να πίνετε με μέτρο.
3. Όσους δεν είναι σαν και σας να τους σαπίζετε στο ξύλο.
4. Να τρώτε καθώς πρέπει.
5. Τη λίστα αυτή την υπαγόρευσε ο ίδιος ο Βρασίδας.
6. Η Σελήνη αποτελείται από φρέσκο τυρί.
7. Ό,τι λέει ο Βρασίδας είναι σωστό.
8. Αφού κάνετε την ανάγκη σας, να πλένετε τα χέρια σας.
9. Μην πίνετε αλκοόλ.
10. Τα λουκάνικα να τα τρώτε σε σάντουιτς, χωρίς καρυκεύματα.
11. Να γλείφετε τον Βρασίδα γιατί αλλιώς θα σας σαπίσει στο ξύλο.
Εγώ: «Αυτό φαίνεται να είναι γραμμένο σε επιστολόχαρτο του Κορνήλιου.»
Μαρία: «Ο Βρασίδας δεν είχε χαρτί.»
Εγώ: «Υποπτεύομαι ότι άμα ψάξουμε θα βρούμε ότι και ο γραφικός χαρακτήρας είναι του Κορνήλιου.»
Γιάννης: «Φυσικά: ο Βρασίδας τα υπαγόρευε.»
Εγώ: «Μα δε μου είπατε ότι τον Βρασίδα δεν μπορεί να τον δει κανείς;»
Μαρία: «Τώρα όχι, παλιά όμως μίλαγε με κάποιους.»
Εγώ: «Και δε μου είπατε ότι ήταν φιλάνθρωπος; Τι σόι φιλάνθρωπος θέλει να σαπίζουμε κόσμο στο ξύλο μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικοί;»
Μαρία: «Ο Βρασίδας αυτό θέλει, και ο Βρασίδας έχει πάντα δίκιο.»
Εγώ: «Από πού προκύπτει αυτό;»
Μαρία: «Το εδάφιο 7 λέει "ό,τι λέει ο Βρασίδας είναι σωστό." Εμένα αυτό μου αρκεί!»
Εγώ: «Μπορεί όλο αυτό το πράγμα να το επινόησε ο φίλος σας ο Κορνήλιος.»
Γιάννης: «Αποκλείεται! Το εδάφιο 5 λέει "τη λίστα αυτή την υπαγόρευσε ο ίδιος ο Βρασίδας." Εξ άλλου, το εδάφιο 2 λέει "αλκοόλ να πίνετε με μέτρο," το εδάφιο 4 λέει "να τρώτε καθώς πρέπει," και το εδάφιο 8 λέει "αφού κάνετε την ανάγκη σας, να πλένετε τα χέρια σας." Όλοι ξέρουμε ότι αυτά είναι σωστά, άρα και τα υπόλοιπα επίσης θα ευσταθούν.»
Εγώ: «Το 9 όμως λέει "μην πίνετε αλκοόλ," που δεν ταιριάζει με το 2, και το 6 λέει "η Σελήνη αποτελείται από φρέσκο τυρί," που είναι εντελώς λάθος.»
Γιάννης: «Δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ 9 και 2, απλώς το 9 αποσαφηνίζει το 2. Όσο για το 6, δεν έχετε πάει ποτέ στη Σελήνη, οπότε δεν μπορείτε να ξέρετε σίγουρα.»
Εγώ: «Ξέρετε, για τους επιστήμονες είναι αρκούντως βεβαιωμένο ότι η Σελήνη αποτελείται από βράχια...»
Μαρία: «Ναι αλλά δεν ξέρουν αν τα βράχια προέρχονται από τη Γη ή από το διάστημα, οπότε εξ ίσου άνετα θα μπορούσε να αποτελείται από φρέσκο τυρί.»
Εγώ: «Εγώ ειδικός δεν είμαι, αλλά νομίζω πως η θεωρία ότι η Σελήνη 'συνελήφθη' κατά κάποιο τρόπο από τη Γη έχει διαψευσθεί. Και εν πάση περιπτώσει, το να μην ξέρουμε από πού προήλθαν τα βράχια δεν τα κάνει τυρί.»
Γιάννης: «Χα! Μόλις παραδεχτήκατε ότι οι επιστήμονες κάνουν λάθη, ο Βρασίδας όμως ξέρουμε ότι έχει πάντα δίκιο!»
Εγώ: «Ναι;»
Μαρία: «Φυσικά: το λέει το 7.»
Εγώ: «Λέτε ότι ο Βρασίδας έχει πάντα δίκιο επειδή έτσι λέει η λίστα, και η λίστα είναι σωστή επειδή την υπαγόρευσε ο Βρασίδας, και ξέρουμε ότι την υπαγόρευσε ο Βρασίδας επειδή το λέει η λίστα. Αυτό είναι κυκλική λογική, είναι σαν να λέτε "ο Βρασίδας έχει δίκιο επειδή λέει ότι έχει δίκιο."»
Γιάννης: «Μπράβο! Τι ανταμοιβή να βρίσκεις κάποιον που μπορεί τελικά να μπει στον τρόπο σκέψεως του Βρασίδα.»
Εγώ: «Μα... Τέλος πάντων. Κι αυτό με τα λουκάνικα τι είναι;»
Μαρία: Κοκκινίζει.
Γιάννης: «Τα λουκάνικα σε σάντουιτς, χωρίς καρυκεύματα. Αυτός είναι ο τρόπος του Βρασίδα. Οτιδήποτε άλλο είναι λάθος.»
Εγώ: «Κι αν δεν έχω ψωμί;»
Γιάννης: «Αν δεν έχεις ψωμί, όχι λουκάνικα. Λουκάνικο χωρίς ψωμί είναι λάθος.»
Εγώ: «Και τίποτα συνοδευτικό; Ούτε μουστάρδα;»
Μαρία: Δείχνει εμφανώς σοκαρισμένη.
Γιάννης: Βάζει τις φωνές. «Παρακαλώ όχι τέτοια γλώσσα! Καρυκεύματα οποιουδήποτε είδους είναι λάθος!»
Εγώ: «Δηλαδή, έτσι, μιά ωραία ομελέτα με ντοματούλα και φέτες λουκανικάκι δεν επιτρέπεται;»
Μαρία: Βουλώνει τα αυτιά της με τα χέρια της.«Δεν είναι δυνατόν! Λα λα λα, λα λα, λα λα λα.»
Γιάννης: «Αυτό είναι εμετικό. Μόνο ένας διεστραμμένος θα το'τρωγε αυτό το πράγμα...»
Εγώ: «Ωραίο είναι! Όλο τέτοια τρώω.»
Μαρία: Λιποθυμάει.
Γιάννης: Πιάνει τη Μαρία. «Αν ήξερα ότι είσαι απ' αυτούς δε θα είχα χαραμίσει το χρόνο μου. Όταν θα σε σαπίzει στο ξύλο ο Βρασίδας θα είμαι εκεί, να μετράω τα λεφτά μου και να γελάω. Μέχρι τότε θα γλείφω τον Βρασίδα και για σένα, που δεν ξέρεις τι κάνεις και τρως κομμένα λουκάνικα με αυγά αντί ψωμί, ανίδεε!»
Και με αυτό ο Γιάννης πήγε τη Μαρία στο αυτοκίνητό τους, έβαλε μπρος, και φύγανε.
22.9.08
Ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων και η Μεγάλη Άγνοια που μας Δέρνει
Πολλά ακούστηκαν για το CERN και τον LHC (ο οποίος παρουσίασε βλάβη και θα μείνει εκτός λειτουργίας για περίπου δυο μήνες), αλλά το βραβείο το παίρνει σίγουρα ο συνωμοσιολογικός και σχεδόν δεισιδαιμονικός φόβος ότι εκεί μέσα θα δημιουργηθούν μικρές μαύρες τρύπες που θα καταπιούν όλη τη Γη. Πρέπει να πω, όμως, ότι μου άρεσε επίσης και η πανταχού παρούσα συντηρητική άποψη: αυτά είναι πεταμένα λεφτά, και η ματαιοδοξία των επιστημόνων, και η υπεροψία του ανθρώπου που πάει να το παίξει θεός, και ανδρικά μέλη σκούρας γαλαζωπής απόχρωσης.
Επειδή πολλά συζητιούνται, λοιπόν, το BBC ανέβασε ένα FAQ (απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις) για το θέμα, από το οποίο επιλέγω, συντομεύω και μεταφράζω πρόχειρα. Τις απαντήσεις τις δίνει ο φυσικός Μπράιαν Κοξ.
_________________________________________
Ε: Γιατί να κάνουμε αυτό το πείραμα;
Α: Το πείραμα είναι το θεμέλιο της επιστημονικής μεθόδου, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε ο σύγχρονος κόσμος όπως τον ξέρουμε.
Η προσπάθεια να κατανοήσουμε τα ελάχιστα δομικά υλικά της φύσης και τις δυνάμεις που τα συγκρατούν μπορεί να πει κανείς πως ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα, αλλά μόνο όταν αρχίσαμε να κάνουμε πειράματα καταφέραμε να ανακαλύψουμε το ηλεκτρόνιο (1897), την κβαντομηχανική, τις ακτίνες Χ, τον πυρήνα του ατόμου, τη ραδιενεργή εξασθένιση … ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
Χωρίς αυτές τις πειραματικές ανακαλύψεις και την επακόλουθη βαθύτερη κατανόηση του σύμπαντος, δεν θα υπήρχαν ηλεκτρονικές συσκευές, ούτε επεξεργαστές πυριτίου, ούτε ημιαγωγοί, ούτε σταθμοί παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, ούτε ακτίνες Χ, ούτε χημειοθεραπείες για τον καρκίνο … και πάλι, ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
Αυτό θα πρέπει να μας διδάξει δυο πράγματα. Πρώτον, είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσουμε βαθύτερα τη φύση χωρίς πειράματα. Δεύτερον, το να κατανοήσουμε τη φύση δεν υπήρξε ποτέ κακή ιδέα — μάλιστα, χωρίς τους πρωτοπόρους του περασμένου αιώνα, ο πολιτισμός μας θα ήταν απείρως φτωχότερος.
Δεν ξέρω πού θα οδηγήσει η συνέχιση αυτής της μακρόχρονης και λαμπρής προσπάθειας, αλλά δεν θα εκπλησσόμουν καθόλου αν κάποιος συγγραφέας του 22ου αιώνα, θέλοντας να υπερασπιστεί την επιστημονική έρευνα, υποδείκνυε τον LHC σαν το θεμέλιο εκατό νέων τεχνολογιών που θα θεωρούνταν τότε απαραίτητες για την ποιότητα της ζωής μας.
Ε: Θα μπορέσει ο Επιταχυντής να αποδείξει πως υπάρχουν κι άλλες διαστάσεις, πέρα από τις δικές μας; Αν ναι, τι επιπτώσεις θα έχει αυτό, και θα μπορούσε να αποτελεί εξήγηση για τις τόσες θεάσεις UFO σε όλο τον κόσμο;
Α: Ο LHC θα μπορούσε όντως να μας δώσει ισχυρές αποδείξεις για την ύπαρξη άλλων διαστάσεων στο σύμπαν. Το γεγονός, όμως, ότι αυτές είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστούν (αν υπάρχουν), σημαίνει πως ο κόσμος μας ελάχιστα αλληλεπιδρά με αυτές. Μάλιστα, θεωρούμε πως, αν όντως υπάρχουν, η μόνη δύναμη που μπορεί να τις διαπεράσει είναι η βαρύτητα. Κάτι τέτοιο θα εμπόδιζε κάθε υλικό σώμα να περάσει από το ένα σετ διαστάσεων στο άλλο. Οπότε, όχι – οι οπαδοί των UFO θα πρέπει να ψάξουν αλλού.
Ε: Θα μας βοηθήσει ο LHC να κατανοήσουμε τη «σκοτεινή ύλη» (από την οποία μοιάζει να αποτελείται ως επί το πλείστον το σύμπαν) και τη «σκοτεινή ενέργεια» (που μοιάζει να επιταχύνει την επέκταση του σύμπαντος); Είναι αυτά τα φαινόμενα πραγματικά, ή απλώς αποτέλεσμα της εσφαλμένης ερμηνείας που κάνουμε στις μετρήσεις απόστασης και μάζας των μακρινών αντικειμένων;
Α: Πιθανότατα ναι, τουλάχιστον για την περίπτωση της σκοτεινής ύλης. Μια από τις πιο δημοφιλείς ερμηνείες των στοιχείων που έχουμε και που φαίνεται να συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης της σκοτεινής ύλης είναι ότι υπάρχουν καινούργια βαριά σωματίδια στο σύμπαν, τα οποία δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμη και τα οποία αλληλεπιδρούν με την κανονική ύλη μόνο μέσω της ασθενούς πυρηνικής δύναμης και της βαρύτητας. Στη σωματιδιακή φυσική, έχουμε μια οικογένεια θεωρητικών υποψηφίων για τέτοιου είδους σωματίδια, τα οποία είναι γνωστά σαν «υπερσυμμετρικά». Αν αυτά υπάρχουν, πολλοί θεωρητικοί φυσικοί αναμένουν να τα δημιουργήσει και να τα ανακαλύψει ο LHC. Η σκοτεινή ενέργεια είναι άλλο θέμα, γιατί αυτή τη στιγμή η θεωρητική μας αντίληψη για αυτό το φαινόμενο είναι ελάχιστη. Είναι πιθανό ότι, αν βρούμε κάποιες ενδείξεις άλλων διαστάσεων στον LHC, αυτές μπορεί να μας οδηγήσουν σε μια βαθύτερη κατανόηση της βαρύτητας (σε μια «κβαντική θεωρία της βαρύτητας», ίσως ανάλογη με τη θεωρία των υπερχορδών).
Και ναι, είναι σωστό ότι αυτά τα φαινόμενα μπορεί να οφείλονται σε δική μας παρανόηση κάποιου πράγματος – ίσως της ίδιας της θεωρίας της βαρύτητας σε πολύ μεγάλες κλίμακες αποστάσεων. Νομίζω, πάντως, πως σήμερα τα πειραματικά δεδομένα δείχνουν ξεκάθαρα ότι η αντίληψή μας γι’ αυτά τα πράγματα είναι ελλιπής, και ότι δεν πρόκειται απλά για κάποιο πειραματικό σφάλμα.
Ε: Τι θα γίνει αν βρεθεί το μποζόνιο Χιγκς;
Α: Το σωματίδιο Χιγκς είναι μια από τις θεωρητικές μας εξηγήσεις για την προέλευση της μάζας στο σύμπαν. Αν λοιπόν το βρούμε, θα καταλάβουμε τι είναι η μάζα. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έχουν «κολλήσει» οι θεωρίες μας, και η απάντηση σε αυτή την ερώτηση υποψιαζόμαστε ότι θα μας ανοίξει το δρόμο για μια βαθύτερη κατανόηση του σύμπαντος. Αν η θεωρία του Χιγκς είναι λανθασμένη, και πάλι θα βρούμε τι είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία της μάζας – δεν είναι ανάγκη αυτό να είναι το σωματίδιο Χιγκς.
Οι συνέπειες θα είναι μεγάλες, γιατί σε αυτό ακριβώς το σημείο χωλαίνει η προς το παρόν καλύτερη θεωρία για την πραγματικότητα, το Καθιερωμένο Μοντέλο. Έχουμε κολλήσει σ’ αυτό το σημείο εδώ και δεκαετίες, οπότε ο LHC σίγουρα θα είναι ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός, ό,τι κι αν βρούμε.
Ε: Πού ξέρουμε ότι αυτό το πράγμα δεν θα καταστρέψει τη Γη;
Α: Ο LHC δεν έχει καμιά απολύτως πιθανότητα να καταστρέψει τίποτε μεγαλύτερο από μερικά πρωτόνια, πόσο μάλλον τη Γη. Και αυτό δεν βασίζεται σε θεωρητικές υποθέσεις.
Ο LHC κάνει σωματίδια να συγκρούονται παράγοντας ενέργεια πολύ μικρότερη από αυτήν που εμφανίζεται στην ανώτερη ατμόσφαιρα του πλανήτη μας κάθε δευτερόλεπτο που περνά. Εάν ο LHC μπορεί να παραγάγει μικροσκοπικές μαύρες τρύπες, για παράδειγμα, τότε και η φύση το κάνει αυτή τη στιγμή, βομβαρδίζοντας με τα υπερυψηλής ενέργειας σωματίδια που υπάρχουν στις κοσμικές ακτίνες τη Γη ακριβώς πάνω από τα κεφάλια μας, χωρίς αισθητές συνέπειες. Η εξαιρετικά πιθανότερη εξήγηση για το ότι συνεχίζουμε να υπάρχουμε μπροστά σε μια τέτοια πιθανή τεράστια παραγωγή μαύρων τρυπών είναι ότι αυτές δεν παράγονται καθόλου, είτε γιατί δεν υπάρχουν παραπάνω διαστάσεις στο σύμπαν μας είτε γιατί, αν υπάρχουν, δεν έχουν τέτοια διάταξη ώστε να μπορούμε να τις εντοπίσουμε.
Αν όντως παράγονται μαύρες τρύπες, τότε η επόμενη εξήγηση για τη συνεχιζόμενη ύπαρξή μας είναι η ευρεία θεωρητική συναίνεση ότι οι υποατομικές μαύρες τρύπες θα πρέπει να χάνονται πάλι μέσα στο σύμπαν πολύ γρήγορα, μέσα σε δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου αφού δημιουργηθούν, μέσω μιας διαδικασίας γνωστής σαν ακτινοβολία Χόκινγκ. Αυτή η διαδικασία, που είναι ίσως η μεγαλύτερη συνεισφορά του Στίβεν Χόκινγκ στη θεωρητική φυσική, στηρίζεται σε πολύ πιο σταθερές θεωρητικές βάσεις απ’ ό,τι οι θεωρίες περί άλλων διαστάσεων που απαιτούνται ώστε να δημιουργηθούν οι μικρές μαύρες τρύπες.
Ακόμη κι αν ο Χόκινγκ κάνει λάθος, οπότε μεγάλο μέρος της αντίληψης που έχουμε για τη σύγχρονη φυσική θα είναι επίσης λάθος, οι μικρές μαύρες τρύπες θα είναι τόσο μικροσκοπικές που δεν θα μπορούσαν να πλησιάσουν αρκετά κάποιο σωματίδιο ύλης στη γη ώστε να το «φάνε» και να μεγαλώσουν.
Και, ακόμη κι αν δεν δέχεστε τίποτε απ’ όλα αυτά, μπορείτε και πάλι να χαλαρώσετε γνωρίζοντας ότι δεν έχουμε καμιά ένδειξη, πουθενά στο σύμπαν, πως μια μικρή μαύρη τρύπα έχει φάει ποτέ οτιδήποτε – όχι μόνο τη Γη, αλλά και τον Ήλιο, και τους πλανήτες και όλα τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό, ανάμεσά τους και τα άπειρης πυκνότητας άστρα νετρονίων και τους λευκούς νάνους, απομεινάρια αρχαίων ήλιων, που υπάρχουν κατά εκατομμύρια στον ουρανό και που, λόγω της πυκνότητάς τους, θα ήταν εξαιρετικό φαγητό για τις μαύρες τρύπες.
Επομένως, το μόνο θεωρητικό θέμα που μένει είναι το αν μπορούμε όντως να δημιουργήσουμε μαύρες τρύπες. Από εκεί και πέρα, η παρατήρηση μας λέει πως αυτές είτε δεν υπάρχουν (η πιο πιθανή εξήγηση), είτε υπάρχουν, αλλά δεν τρώνε άστρα νετρονίων, και επομένως είναι ακίνδυνες, μάλλον γιατί εξαφανίζονται σχεδόν αμέσως.
Μάλιστα, ενοχλούμαι πάρα πολύ από τους συνωμοσιολόγους που διασπείρουν αυτές τις ανοησίες και προσπαθούν να τρομάξουν τον κόσμο. Αυτή η μη είδηση αποτελεί σύμπτωμα μιας ευρύτερης καχυποψίας απέναντι στην επιστήμη, ιδίως στις Η.Π.Α., η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και τον Ευφυή Σχεδιασμό.
Το μόνο σοβαρό θέμα που υπάρχει εδώ είναι το γιατί τόσοι άνθρωποι, που δεν έχουν την ώρα ή τη διάθεση να ανακαλύψουν από μόνοι τους πως όλα αυτά που ακούγονται είναι εντελώς βλακείες, θα πρέπει να εκτίθενται στις απόψεις αυτών των ηλιθίων.
Επειδή πολλά συζητιούνται, λοιπόν, το BBC ανέβασε ένα FAQ (απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις) για το θέμα, από το οποίο επιλέγω, συντομεύω και μεταφράζω πρόχειρα. Τις απαντήσεις τις δίνει ο φυσικός Μπράιαν Κοξ.
_________________________________________
Ε: Γιατί να κάνουμε αυτό το πείραμα;
Α: Το πείραμα είναι το θεμέλιο της επιστημονικής μεθόδου, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε ο σύγχρονος κόσμος όπως τον ξέρουμε.
Η προσπάθεια να κατανοήσουμε τα ελάχιστα δομικά υλικά της φύσης και τις δυνάμεις που τα συγκρατούν μπορεί να πει κανείς πως ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα, αλλά μόνο όταν αρχίσαμε να κάνουμε πειράματα καταφέραμε να ανακαλύψουμε το ηλεκτρόνιο (1897), την κβαντομηχανική, τις ακτίνες Χ, τον πυρήνα του ατόμου, τη ραδιενεργή εξασθένιση … ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
Χωρίς αυτές τις πειραματικές ανακαλύψεις και την επακόλουθη βαθύτερη κατανόηση του σύμπαντος, δεν θα υπήρχαν ηλεκτρονικές συσκευές, ούτε επεξεργαστές πυριτίου, ούτε ημιαγωγοί, ούτε σταθμοί παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, ούτε ακτίνες Χ, ούτε χημειοθεραπείες για τον καρκίνο … και πάλι, ο κατάλογος είναι ατελείωτος.
Αυτό θα πρέπει να μας διδάξει δυο πράγματα. Πρώτον, είναι σχεδόν αδύνατο να κατανοήσουμε βαθύτερα τη φύση χωρίς πειράματα. Δεύτερον, το να κατανοήσουμε τη φύση δεν υπήρξε ποτέ κακή ιδέα — μάλιστα, χωρίς τους πρωτοπόρους του περασμένου αιώνα, ο πολιτισμός μας θα ήταν απείρως φτωχότερος.
Δεν ξέρω πού θα οδηγήσει η συνέχιση αυτής της μακρόχρονης και λαμπρής προσπάθειας, αλλά δεν θα εκπλησσόμουν καθόλου αν κάποιος συγγραφέας του 22ου αιώνα, θέλοντας να υπερασπιστεί την επιστημονική έρευνα, υποδείκνυε τον LHC σαν το θεμέλιο εκατό νέων τεχνολογιών που θα θεωρούνταν τότε απαραίτητες για την ποιότητα της ζωής μας.
Ε: Θα μπορέσει ο Επιταχυντής να αποδείξει πως υπάρχουν κι άλλες διαστάσεις, πέρα από τις δικές μας; Αν ναι, τι επιπτώσεις θα έχει αυτό, και θα μπορούσε να αποτελεί εξήγηση για τις τόσες θεάσεις UFO σε όλο τον κόσμο;
Α: Ο LHC θα μπορούσε όντως να μας δώσει ισχυρές αποδείξεις για την ύπαρξη άλλων διαστάσεων στο σύμπαν. Το γεγονός, όμως, ότι αυτές είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστούν (αν υπάρχουν), σημαίνει πως ο κόσμος μας ελάχιστα αλληλεπιδρά με αυτές. Μάλιστα, θεωρούμε πως, αν όντως υπάρχουν, η μόνη δύναμη που μπορεί να τις διαπεράσει είναι η βαρύτητα. Κάτι τέτοιο θα εμπόδιζε κάθε υλικό σώμα να περάσει από το ένα σετ διαστάσεων στο άλλο. Οπότε, όχι – οι οπαδοί των UFO θα πρέπει να ψάξουν αλλού.
Ε: Θα μας βοηθήσει ο LHC να κατανοήσουμε τη «σκοτεινή ύλη» (από την οποία μοιάζει να αποτελείται ως επί το πλείστον το σύμπαν) και τη «σκοτεινή ενέργεια» (που μοιάζει να επιταχύνει την επέκταση του σύμπαντος); Είναι αυτά τα φαινόμενα πραγματικά, ή απλώς αποτέλεσμα της εσφαλμένης ερμηνείας που κάνουμε στις μετρήσεις απόστασης και μάζας των μακρινών αντικειμένων;
Α: Πιθανότατα ναι, τουλάχιστον για την περίπτωση της σκοτεινής ύλης. Μια από τις πιο δημοφιλείς ερμηνείες των στοιχείων που έχουμε και που φαίνεται να συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης της σκοτεινής ύλης είναι ότι υπάρχουν καινούργια βαριά σωματίδια στο σύμπαν, τα οποία δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμη και τα οποία αλληλεπιδρούν με την κανονική ύλη μόνο μέσω της ασθενούς πυρηνικής δύναμης και της βαρύτητας. Στη σωματιδιακή φυσική, έχουμε μια οικογένεια θεωρητικών υποψηφίων για τέτοιου είδους σωματίδια, τα οποία είναι γνωστά σαν «υπερσυμμετρικά». Αν αυτά υπάρχουν, πολλοί θεωρητικοί φυσικοί αναμένουν να τα δημιουργήσει και να τα ανακαλύψει ο LHC. Η σκοτεινή ενέργεια είναι άλλο θέμα, γιατί αυτή τη στιγμή η θεωρητική μας αντίληψη για αυτό το φαινόμενο είναι ελάχιστη. Είναι πιθανό ότι, αν βρούμε κάποιες ενδείξεις άλλων διαστάσεων στον LHC, αυτές μπορεί να μας οδηγήσουν σε μια βαθύτερη κατανόηση της βαρύτητας (σε μια «κβαντική θεωρία της βαρύτητας», ίσως ανάλογη με τη θεωρία των υπερχορδών).
Και ναι, είναι σωστό ότι αυτά τα φαινόμενα μπορεί να οφείλονται σε δική μας παρανόηση κάποιου πράγματος – ίσως της ίδιας της θεωρίας της βαρύτητας σε πολύ μεγάλες κλίμακες αποστάσεων. Νομίζω, πάντως, πως σήμερα τα πειραματικά δεδομένα δείχνουν ξεκάθαρα ότι η αντίληψή μας γι’ αυτά τα πράγματα είναι ελλιπής, και ότι δεν πρόκειται απλά για κάποιο πειραματικό σφάλμα.
Ε: Τι θα γίνει αν βρεθεί το μποζόνιο Χιγκς;
Α: Το σωματίδιο Χιγκς είναι μια από τις θεωρητικές μας εξηγήσεις για την προέλευση της μάζας στο σύμπαν. Αν λοιπόν το βρούμε, θα καταλάβουμε τι είναι η μάζα. Σε αυτό ακριβώς το σημείο έχουν «κολλήσει» οι θεωρίες μας, και η απάντηση σε αυτή την ερώτηση υποψιαζόμαστε ότι θα μας ανοίξει το δρόμο για μια βαθύτερη κατανόηση του σύμπαντος. Αν η θεωρία του Χιγκς είναι λανθασμένη, και πάλι θα βρούμε τι είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία της μάζας – δεν είναι ανάγκη αυτό να είναι το σωματίδιο Χιγκς.
Οι συνέπειες θα είναι μεγάλες, γιατί σε αυτό ακριβώς το σημείο χωλαίνει η προς το παρόν καλύτερη θεωρία για την πραγματικότητα, το Καθιερωμένο Μοντέλο. Έχουμε κολλήσει σ’ αυτό το σημείο εδώ και δεκαετίες, οπότε ο LHC σίγουρα θα είναι ένα τεράστιο άλμα προς τα εμπρός, ό,τι κι αν βρούμε.
Ε: Πού ξέρουμε ότι αυτό το πράγμα δεν θα καταστρέψει τη Γη;
Α: Ο LHC δεν έχει καμιά απολύτως πιθανότητα να καταστρέψει τίποτε μεγαλύτερο από μερικά πρωτόνια, πόσο μάλλον τη Γη. Και αυτό δεν βασίζεται σε θεωρητικές υποθέσεις.
Ο LHC κάνει σωματίδια να συγκρούονται παράγοντας ενέργεια πολύ μικρότερη από αυτήν που εμφανίζεται στην ανώτερη ατμόσφαιρα του πλανήτη μας κάθε δευτερόλεπτο που περνά. Εάν ο LHC μπορεί να παραγάγει μικροσκοπικές μαύρες τρύπες, για παράδειγμα, τότε και η φύση το κάνει αυτή τη στιγμή, βομβαρδίζοντας με τα υπερυψηλής ενέργειας σωματίδια που υπάρχουν στις κοσμικές ακτίνες τη Γη ακριβώς πάνω από τα κεφάλια μας, χωρίς αισθητές συνέπειες. Η εξαιρετικά πιθανότερη εξήγηση για το ότι συνεχίζουμε να υπάρχουμε μπροστά σε μια τέτοια πιθανή τεράστια παραγωγή μαύρων τρυπών είναι ότι αυτές δεν παράγονται καθόλου, είτε γιατί δεν υπάρχουν παραπάνω διαστάσεις στο σύμπαν μας είτε γιατί, αν υπάρχουν, δεν έχουν τέτοια διάταξη ώστε να μπορούμε να τις εντοπίσουμε.
Αν όντως παράγονται μαύρες τρύπες, τότε η επόμενη εξήγηση για τη συνεχιζόμενη ύπαρξή μας είναι η ευρεία θεωρητική συναίνεση ότι οι υποατομικές μαύρες τρύπες θα πρέπει να χάνονται πάλι μέσα στο σύμπαν πολύ γρήγορα, μέσα σε δισεκατομμυριοστά του δευτερολέπτου αφού δημιουργηθούν, μέσω μιας διαδικασίας γνωστής σαν ακτινοβολία Χόκινγκ. Αυτή η διαδικασία, που είναι ίσως η μεγαλύτερη συνεισφορά του Στίβεν Χόκινγκ στη θεωρητική φυσική, στηρίζεται σε πολύ πιο σταθερές θεωρητικές βάσεις απ’ ό,τι οι θεωρίες περί άλλων διαστάσεων που απαιτούνται ώστε να δημιουργηθούν οι μικρές μαύρες τρύπες.
Ακόμη κι αν ο Χόκινγκ κάνει λάθος, οπότε μεγάλο μέρος της αντίληψης που έχουμε για τη σύγχρονη φυσική θα είναι επίσης λάθος, οι μικρές μαύρες τρύπες θα είναι τόσο μικροσκοπικές που δεν θα μπορούσαν να πλησιάσουν αρκετά κάποιο σωματίδιο ύλης στη γη ώστε να το «φάνε» και να μεγαλώσουν.
Και, ακόμη κι αν δεν δέχεστε τίποτε απ’ όλα αυτά, μπορείτε και πάλι να χαλαρώσετε γνωρίζοντας ότι δεν έχουμε καμιά ένδειξη, πουθενά στο σύμπαν, πως μια μικρή μαύρη τρύπα έχει φάει ποτέ οτιδήποτε – όχι μόνο τη Γη, αλλά και τον Ήλιο, και τους πλανήτες και όλα τα άστρα που βλέπουμε στον ουρανό, ανάμεσά τους και τα άπειρης πυκνότητας άστρα νετρονίων και τους λευκούς νάνους, απομεινάρια αρχαίων ήλιων, που υπάρχουν κατά εκατομμύρια στον ουρανό και που, λόγω της πυκνότητάς τους, θα ήταν εξαιρετικό φαγητό για τις μαύρες τρύπες.
Επομένως, το μόνο θεωρητικό θέμα που μένει είναι το αν μπορούμε όντως να δημιουργήσουμε μαύρες τρύπες. Από εκεί και πέρα, η παρατήρηση μας λέει πως αυτές είτε δεν υπάρχουν (η πιο πιθανή εξήγηση), είτε υπάρχουν, αλλά δεν τρώνε άστρα νετρονίων, και επομένως είναι ακίνδυνες, μάλλον γιατί εξαφανίζονται σχεδόν αμέσως.
Μάλιστα, ενοχλούμαι πάρα πολύ από τους συνωμοσιολόγους που διασπείρουν αυτές τις ανοησίες και προσπαθούν να τρομάξουν τον κόσμο. Αυτή η μη είδηση αποτελεί σύμπτωμα μιας ευρύτερης καχυποψίας απέναντι στην επιστήμη, ιδίως στις Η.Π.Α., η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και τον Ευφυή Σχεδιασμό.
Το μόνο σοβαρό θέμα που υπάρχει εδώ είναι το γιατί τόσοι άνθρωποι, που δεν έχουν την ώρα ή τη διάθεση να ανακαλύψουν από μόνοι τους πως όλα αυτά που ακούγονται είναι εντελώς βλακείες, θα πρέπει να εκτίθενται στις απόψεις αυτών των ηλιθίων.
21.9.08
Μήλα, πορτοκάλια και άλλα εξωτικά φρούτα
Είναι γνωστή η φράση «σαν να συγκρίνεις μήλα με πορτοκάλια», που υπονοεί ότι το να συγκρίνεις μεταξύ τους ανόμοια πράγματα δεν έχει νόημα.
Αυτή την έλλειψη νοήματος την έκανε χτες ακόμη πιο οδυνηρή το δελτίο ειδήσεων του Άλφα, συγκρίνοντας μεταξύ τους τις τιμές διαφορετικών φρούτων, με μοναδικό κριτήριο ότι τα μεν ήταν ντόπια, ενώ τα δε εισαγωγής. Έτσι, ο δημοσιογράφος «αποκάλυψε» πως ο πολυταξιδεμένος ανανάς είχε την ίδια τιμή με τα ελληνικά μήλα, η ξενιτεμένη καρύδα είχε την ίδια τιμή με τα ντόπια σταφύλια, και το εξωτικό μάνγκο είχε την ίδια τιμή με τα ημέτερα αχλάδια.
Αφήνοντας κατά μέρος το ότι η τιμή του φρούτου δεν διαμορφώνεται αποκλειστικά από την απόσταση που διανύει από το κτήμα του παραγωγού μέχρι τη λαϊκή της γειτονιάς, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς τι νόημα είχε, τελικά, αυτή η σύγκριση. Γιατί, άραγε, ο δημοσιογράφος δεν σύγκρινε τις τιμές ανάμεσα σε όμοια φρούτα διαφορετικής προέλευσης, π.χ. μήλα Νάουσας με μήλα Βουλγαρίας, ή σταφύλια Μάνης με σταφύλια Ισραήλ, ή αχλάδια Αγρινίου με αχλάδια Ισπανίας, ώστε να βγει κάποιο χρήσιμο συμπέρασμα; Ή, ακόμη καλύτερα, γιατί δεν σύγκρινε τα ελληνικά μήλα που πωλούνται στην Ελλάδα με τα ελληνικά μήλα που πωλούνται στη Γερμανία; Τότε ίσως να βλέπαμε κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον.
Αλλά αυτού του είδους οι έρευνες θέλουν κάπως περισσότερο κόπο από το να πάμε σε μια λαϊκή και να δείξουμε πεντέξι τιμές στην κάμερα — έτσι δεν είναι;
Αυτή την έλλειψη νοήματος την έκανε χτες ακόμη πιο οδυνηρή το δελτίο ειδήσεων του Άλφα, συγκρίνοντας μεταξύ τους τις τιμές διαφορετικών φρούτων, με μοναδικό κριτήριο ότι τα μεν ήταν ντόπια, ενώ τα δε εισαγωγής. Έτσι, ο δημοσιογράφος «αποκάλυψε» πως ο πολυταξιδεμένος ανανάς είχε την ίδια τιμή με τα ελληνικά μήλα, η ξενιτεμένη καρύδα είχε την ίδια τιμή με τα ντόπια σταφύλια, και το εξωτικό μάνγκο είχε την ίδια τιμή με τα ημέτερα αχλάδια.
Αφήνοντας κατά μέρος το ότι η τιμή του φρούτου δεν διαμορφώνεται αποκλειστικά από την απόσταση που διανύει από το κτήμα του παραγωγού μέχρι τη λαϊκή της γειτονιάς, δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί κανείς τι νόημα είχε, τελικά, αυτή η σύγκριση. Γιατί, άραγε, ο δημοσιογράφος δεν σύγκρινε τις τιμές ανάμεσα σε όμοια φρούτα διαφορετικής προέλευσης, π.χ. μήλα Νάουσας με μήλα Βουλγαρίας, ή σταφύλια Μάνης με σταφύλια Ισραήλ, ή αχλάδια Αγρινίου με αχλάδια Ισπανίας, ώστε να βγει κάποιο χρήσιμο συμπέρασμα; Ή, ακόμη καλύτερα, γιατί δεν σύγκρινε τα ελληνικά μήλα που πωλούνται στην Ελλάδα με τα ελληνικά μήλα που πωλούνται στη Γερμανία; Τότε ίσως να βλέπαμε κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον.
Αλλά αυτού του είδους οι έρευνες θέλουν κάπως περισσότερο κόπο από το να πάμε σε μια λαϊκή και να δείξουμε πεντέξι τιμές στην κάμερα — έτσι δεν είναι;
19.9.08
Un año de amor — και η προϊστορία του
Γράφει ο Π
Un año de amor
Lo nuestro se acabó y te arrepentirás
de haberle puesto fin a un año de amor.
Si ahora tu te vas pronto descubrirás
que los días son eternos y vacíos sin mí.
Y de noche, y de noche, por no sentirte solo,
recordarás nuestros dias felices,
recordarás el sabor de mis besos.
Y entenderás en un sólo momento
que significa un año de amor.
Te has parado a pensar lo que sucederá
todo lo que perdemos y lo que sufrirás.
Si ahora tu te vas no recuperarás
los momentos felices que te hice vivir.
Y de noche, y de noche, por no sentirte solo,
recordarás nuestros días felices,
recordarás el sabor de mis besos.
Y entenderás en un sólo momento
Que significa un año de amor.
Πάει αυτό που είχαμε, και θα μετανοιώσεις
που έβαλες τέλος σ' έναν χρόνο αγάπης.
Aν φύγεις τώρα, γρήγορα θα δεις
πως χωρίς εμένα οι μέρες είν' άδειες κι ατέλειωτες.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις ωραίες μας μέρες,
θα αναπολείς τη γεύση των φιλιών μου.
Και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Έκατσες να σκεφτείς τι θα γίνει,
πόσα θα χάσουμε, και πόσο θα υποφέρεις;
Aν φύγεις τώρα, δε θα ξαναβρείς
τις ωραίες στιγμές που σ' έκανα να ζήσεις.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις ωραίες μας μέρες,
θα αναπολείς τη γεύση των φιλιών μου.
Και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Το τραγούδι αυτό το τραγουδά η Luz Casal. Ακούγεται στην ταινία "Ψηλά Τακούνια" του Αλμοδόβαρ, ο οποίος είναι υπεύθυνος και για τους ισπανικούς στίχους. Είναι πιστή (αλλά καλύτερη) επανεκτέλεση της ιταλικής εκδοχής που είχε τραγουδήσει η Μίνα το 1964, με σχεδόν όμοιoυς στίχους:
Un anno de amore
Si può finire qui, ma tu davvero puoi
buttare via così un anno d'amore?
Se adesso te ne vai da domani saprai
un giorno com'è lungo e vuoto senza me...
E di notte, e di notte, per non sentirti solo
Ricorderai i tuoi giorni felici
ricorderai tutti quanti i miei baci
e capirai in un solo momento
cosa vuol dire un anno d'amore...
Lo so, non servirà e tu mi lascerai
ma dimmi, tu lo sai cosa perdiamo?
Se adesso te ne vai non le ritroverai
le cose conosciute, vissute con me...
E di notte, e di notte, per non sentirti solo
Ricorderai i tuoi giorni felici
ricorderai tutti quanti i miei baci
e capirai in un solo momento
cosa vuol dire un anno d'amore...
Ίσως εδώ να'ναι το τέλος, μα μπορείς αλήθεια
να πετάξεις έτσι έναν χρόνο αγάπης;
Aν φύγεις τώρα, από αύριο πια θα δεις
πόσο άδειες κι ατέλειωτες είναι οι μέρες χωρίς εμένα.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις όμορφες μέρες που πέρασες,
θα αναπολείς όλα μου τα φιλιά,
και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Το ξέρω, είναι ανώφελο, το ξέρω, θα μ' αφήσεις,
μα πες μου, ξέρεις τι θα χάσουμε;
Aν φύγεις τώρα, δε θα ξαναβρείς
τα γνώριμα που έζησες μαζί μου.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις όμορφες μέρες που πέρασες,
θα αναπολείς όλα μου τα φιλιά,
και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Η εκδοχή αυτή είναι διασκευή ενός σαχλού τραγουδιού των Gaby Verlor και Nino Ferrer (1963 ή 64), με κακότεχνους στίχους του δεύτερου, που το τραγούδαγε:
C'est irréparable
Je sais que c'est fini
Je sais mais je t'en prie
Ecoute-moi quand même
Ecoute-moi car je t'aime
Depuis qu'on s'est quitté
Je suis seul étonné
Mes jours sont tellement lents
Et vides et obsédants
Je suis seul, la nuit vient
Et je me souviens
D'un an d'amour
Les matins indolents
Les soirs de pluie
Les vacances et le vent
Et ton corps blond
De soleil et de sable
Un an d'amour
C'est irréparable
Maintenant ce n'est plus moi
Un autre est avec toi
Et toi, tu lui souris
Comme tu m'avais souri
Et ce sourire, tu vois
Je te hais pour cela
Je te hais mais je t'aime
Au fond ça revient au même
Je t'aime, le comprends-tu?
T'ai-je vraiment perdue?
Un an d'amour
Des années de regrets
Des feuilles mortes
Et le temps passé
L'automne emporte
Les rêves et les fables
Un an d'amour
C'est irréparable
Το ξέρω πως τελειώσαμε
το ξέρω μα σε ικετεύω
άκουσέ με έτσι κι αλλιώς
ακουσέ με γιατί σ' αγαπάω
από τότε που χωρίσαμε
έμεινα εγώ να απορώ
οι μέρες μου είναι τόσο ατέλειωτες
άδειες και βασανιστικές
είμαι μονάχος, πέφτει η νύχτα
και μού'ρχεται στο νου
Ένας χρόνος αγάπης
τεμπέλικα πρωινά
βροχερά δειλινά
οι διακοπές, ο άνεμος
το κορμί σου το ξανθό
απ' τον ήλιο και την άμμο
ένας χρόνος αγάπης
δεν υπάρχει γιατρειά
Τώρα δεν είμαι πια εγώ
άλλος είναι μαζί σου
κι εσύ του χαμογελάς
όπως χαμογέλαγες σε μένα
και το χαμόγελο αυτό
με κάνει να σε μισώ
σε μισώ μα σ' αγαπάω
το ίδιο κάνει κατά βάθος
σ' αγαπάω, το καταλαβαίνεις;
σ' έχω χάσει στ' αλήθεια;
Ένας χρόνος αγάπης
χρονιές γεμάτες λύπη
φύλλα νεκρά
κι ο καιρός που πέρασε
το φθινόπωρο σκορπάει
τα παραμύθια και τα όνειρα
ένας χρόνος αγάπης
δεν υπάρχει γιατρειά
(Δεν μπόρεσα να βρω την αυθεντική εκτέλεση - εδώ μιά σχετικά πρόσφατη, πάλι με τον Nino Ferrer:)
Un año de amor
Lo nuestro se acabó y te arrepentirás
de haberle puesto fin a un año de amor.
Si ahora tu te vas pronto descubrirás
que los días son eternos y vacíos sin mí.
Y de noche, y de noche, por no sentirte solo,
recordarás nuestros dias felices,
recordarás el sabor de mis besos.
Y entenderás en un sólo momento
que significa un año de amor.
Te has parado a pensar lo que sucederá
todo lo que perdemos y lo que sufrirás.
Si ahora tu te vas no recuperarás
los momentos felices que te hice vivir.
Y de noche, y de noche, por no sentirte solo,
recordarás nuestros días felices,
recordarás el sabor de mis besos.
Y entenderás en un sólo momento
Que significa un año de amor.
Πάει αυτό που είχαμε, και θα μετανοιώσεις
που έβαλες τέλος σ' έναν χρόνο αγάπης.
Aν φύγεις τώρα, γρήγορα θα δεις
πως χωρίς εμένα οι μέρες είν' άδειες κι ατέλειωτες.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις ωραίες μας μέρες,
θα αναπολείς τη γεύση των φιλιών μου.
Και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Έκατσες να σκεφτείς τι θα γίνει,
πόσα θα χάσουμε, και πόσο θα υποφέρεις;
Aν φύγεις τώρα, δε θα ξαναβρείς
τις ωραίες στιγμές που σ' έκανα να ζήσεις.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις ωραίες μας μέρες,
θα αναπολείς τη γεύση των φιλιών μου.
Και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Το τραγούδι αυτό το τραγουδά η Luz Casal. Ακούγεται στην ταινία "Ψηλά Τακούνια" του Αλμοδόβαρ, ο οποίος είναι υπεύθυνος και για τους ισπανικούς στίχους. Είναι πιστή (αλλά καλύτερη) επανεκτέλεση της ιταλικής εκδοχής που είχε τραγουδήσει η Μίνα το 1964, με σχεδόν όμοιoυς στίχους:
Un anno de amore
Si può finire qui, ma tu davvero puoi
buttare via così un anno d'amore?
Se adesso te ne vai da domani saprai
un giorno com'è lungo e vuoto senza me...
E di notte, e di notte, per non sentirti solo
Ricorderai i tuoi giorni felici
ricorderai tutti quanti i miei baci
e capirai in un solo momento
cosa vuol dire un anno d'amore...
Lo so, non servirà e tu mi lascerai
ma dimmi, tu lo sai cosa perdiamo?
Se adesso te ne vai non le ritroverai
le cose conosciute, vissute con me...
E di notte, e di notte, per non sentirti solo
Ricorderai i tuoi giorni felici
ricorderai tutti quanti i miei baci
e capirai in un solo momento
cosa vuol dire un anno d'amore...
Ίσως εδώ να'ναι το τέλος, μα μπορείς αλήθεια
να πετάξεις έτσι έναν χρόνο αγάπης;
Aν φύγεις τώρα, από αύριο πια θα δεις
πόσο άδειες κι ατέλειωτες είναι οι μέρες χωρίς εμένα.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις όμορφες μέρες που πέρασες,
θα αναπολείς όλα μου τα φιλιά,
και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Το ξέρω, είναι ανώφελο, το ξέρω, θα μ' αφήσεις,
μα πες μου, ξέρεις τι θα χάσουμε;
Aν φύγεις τώρα, δε θα ξαναβρείς
τα γνώριμα που έζησες μαζί μου.
Kαι τις νύχτες, τις νύχτες, για να μη νοιώθεις μοναξιά,
θα αναπολείς τις όμορφες μέρες που πέρασες,
θα αναπολείς όλα μου τα φιλιά,
και ξαφνικά κάποια στιγμή θα καταλάβεις
τι σημαίνει ένας χρόνος αγάπης.
Η εκδοχή αυτή είναι διασκευή ενός σαχλού τραγουδιού των Gaby Verlor και Nino Ferrer (1963 ή 64), με κακότεχνους στίχους του δεύτερου, που το τραγούδαγε:
C'est irréparable
Je sais que c'est fini
Je sais mais je t'en prie
Ecoute-moi quand même
Ecoute-moi car je t'aime
Depuis qu'on s'est quitté
Je suis seul étonné
Mes jours sont tellement lents
Et vides et obsédants
Je suis seul, la nuit vient
Et je me souviens
D'un an d'amour
Les matins indolents
Les soirs de pluie
Les vacances et le vent
Et ton corps blond
De soleil et de sable
Un an d'amour
C'est irréparable
Maintenant ce n'est plus moi
Un autre est avec toi
Et toi, tu lui souris
Comme tu m'avais souri
Et ce sourire, tu vois
Je te hais pour cela
Je te hais mais je t'aime
Au fond ça revient au même
Je t'aime, le comprends-tu?
T'ai-je vraiment perdue?
Un an d'amour
Des années de regrets
Des feuilles mortes
Et le temps passé
L'automne emporte
Les rêves et les fables
Un an d'amour
C'est irréparable
Το ξέρω πως τελειώσαμε
το ξέρω μα σε ικετεύω
άκουσέ με έτσι κι αλλιώς
ακουσέ με γιατί σ' αγαπάω
από τότε που χωρίσαμε
έμεινα εγώ να απορώ
οι μέρες μου είναι τόσο ατέλειωτες
άδειες και βασανιστικές
είμαι μονάχος, πέφτει η νύχτα
και μού'ρχεται στο νου
Ένας χρόνος αγάπης
τεμπέλικα πρωινά
βροχερά δειλινά
οι διακοπές, ο άνεμος
το κορμί σου το ξανθό
απ' τον ήλιο και την άμμο
ένας χρόνος αγάπης
δεν υπάρχει γιατρειά
Τώρα δεν είμαι πια εγώ
άλλος είναι μαζί σου
κι εσύ του χαμογελάς
όπως χαμογέλαγες σε μένα
και το χαμόγελο αυτό
με κάνει να σε μισώ
σε μισώ μα σ' αγαπάω
το ίδιο κάνει κατά βάθος
σ' αγαπάω, το καταλαβαίνεις;
σ' έχω χάσει στ' αλήθεια;
Ένας χρόνος αγάπης
χρονιές γεμάτες λύπη
φύλλα νεκρά
κι ο καιρός που πέρασε
το φθινόπωρο σκορπάει
τα παραμύθια και τα όνειρα
ένας χρόνος αγάπης
δεν υπάρχει γιατρειά
(Δεν μπόρεσα να βρω την αυθεντική εκτέλεση - εδώ μιά σχετικά πρόσφατη, πάλι με τον Nino Ferrer:)
12.9.08
Oι αμαρτίες του χριστιανισμού (μέρος Γ΄)
George H. Smith
(12ο κεφάλαιο του βιβλίου 'Atheism: The Case Against God')
Mετάφραση (με μερικές μικροσυντομεύσεις): Π
[Tα προηγούμενα μέρη εδώ και εδώ]
Mέρος τρίτο: H ηθική του Iησού
Σήμερα συνηθίζεται να προβάλλεται ο Ιησούς ως υπέρτατος ηθικός δάσκαλος. Ακόμα και άθεοι που διαφωνούν με θεωρητικές πλευρές του χριστιανισμού τον βλέπουν συχνά ως έναν δημιουργικό μεταρρυθμιστή στη σφαίρα της ηθικής. Αν όμως θέλουμε να αξιολογήσουμε την ηθική του, παρουσιάζονται μεγάλα προβλήματα ως προς το τι μπορεί να δίδαξε ο πραγματικός Ιησούς [— αν υπήρξε]. Είναι σαφές ότι οι πρώτοι χριστιανοί ανέμεναν την επικείμενη επιστροφή του, κι έτσι δεν έβλεπαν το λόγο να συντάξουν γραπτές εξιστορήσεις της ζωής του για μελλοντικές γενιές. Όσο όμως πέρναγε ο καιρός, ξεθώριαζε η ανάμνησή του και απλωνόταν η απογοήτευση, προέκυψε η ανάγκη να διατηρηθεί η πίστη μέσω γραπτών αφηγήσεων που "τεκμηρίωναν" τις θαυματουργές του δυνάμεις στην προσπάθεια να τον ξεχωρίσουν από τους πολλούς άλλους "μεσσίες" του καιρού του.
Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές της Bίβλου, γραπτά για τον Iησού δεν αρχίζουν να εμφανίζονται παρά σαράντα περίπου χρόνια μετά το θάνατό του. Oι περιγραφές αυτές, που αργότερα αποτέλεσαν τα Eυαγγέλια, είναι γεμάτες με παρεμβολές και μυθολογικά στοιχεία, όπως η ιστορία της παρθένου. Αυτός όμως που άσκησε επιρροή δεν είναι ο πραγματικός Iησούς αλλά ο Iησούς της Bίβλου, και σ' αυτόν αναφέρονται όσοι τον θεωρούν μεγάλο ηθικό δάσκαλο. Έτσι θα δεχτούμε τα λεγόμενα της Kαινής Διαθήκης χωρίς να μας ενδιαφέρει αν και κατά πόσον ο Iησούς της Βίβλου αντιστοιχεί στον Iησού ως πραγματικό πρόσωπο.
Ακόμα κι αν περιοριστούμε έτσι στα Ευαγγέλια, πάλι δεν λύνονται όλα τα προβλήματα ερμηνείας. Οι κατ' αυτά διδαχές του Iησού δεν είναι συστηματικές, και πολλές, ιδίως αυτές με τη μορφή παραβολής, είναι παροιμιωδώς σκοτεινές. H ασάφεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα ένα ευρύ φάσμα απόψεων μεταξύ των χριστιανών μελετητών για το τι πραγματικά εννοούσε ο Iησούς. Eίναι όμως ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πως, παρά τις αποκλίνουσες ερμηνείες, οι χριστιανοί θεολόγοι συμφωνούν ομόφωνα ότι ο Iησούς ήταν ο μεγαλύτερος ηθικός δάσκαλος της ιστορίας. Aν λάβουμε υπόψη τις διαδεδομένες διαφωνίες για το περιεχόμενο της διδασκαλίας του, αυτή η ομόφωνη εξύμνηση γίνεται ιδιαίτερα ύποπτη.
Πολλοί χριστιανοί αισθάνονται ότι, ανεξάρτητα από το τι είπε, ο Iησούς πρέπει να είναι ο σπουδαιότερος ηθικός δάσκαλος, αφού, όπως πιστεύουν, ήταν ο "Yιός του Θεού" (ό,τι κι αν μπορεί να σημαίνει αυτό). Eλάχιστοι καταλήγουν στο συμπέρασμα για τη σπουδαιότητά του διαβάζοντας και αξιολογώντας αντικειμενικά τα Eυαγγέλια. Aντίθετα, καθώς πιστεύουν ότι ήταν θείο πρόσωπο, θεωρούν εκ των προτέρων δεδομένο πως οτιδήποτε είπε πρέπει να είναι ζωτικής σημασίας, γιατί αλλιώς τίθεται εν αμφιβόλω η θεία του υπόσταση — πράγμα που θα αποτελούσε βλασφημία.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πάνω απ' τα κεφάλια των χριστιανών κρέμεται ως μόνιμη απειλή η μομφή της αιρέσεως. Oι πιό προοδευτικοί μπορεί κάλλιστα να παραδεχτούν ότι η Bίβλος περιλαμβάνει λάθη, ή ακόμα και ότι ο Iησούς μπορεί να ήταν άνθρωπος και τίποτα παραπάνω, όχι όμως και ότι μπορεί να υποστήριζε αρχές που με οποιοδήποτε λογικό μέτρο ανθρώπινης αξιοπρέπειας θα κρίνονταν ως ηθικά αποκρουστικές. Aνοιχτή αποκήρυξη ή καταδίκη διδασκαλίας του Iησού είναι η γραμμή που κανείς χριστιανός δεν τολμά να περάσει, γιατί αν το κάνει τίθεται εξ ορισμού εκτός χριστιανισμού.
Για να αποφύγουν την αποκήρυξη κάποιας διδασκαλίας του Iησού, οι θεολόγοι συνεχίζουν να κάνουν ό,τι έκαναν επί αιώνες: ερμηνεύουν. Xωρία που δημιουργούν δυσμενείς εντυπώσεις επανερμηνεύονται με πιό ευνοϊκό φως ή απορρίπτονται ως μη αυθεντικές παρεμβολές — οτιδήποτε που να επιτρέπει στον θεολόγο να δηλώνει σύμφωνος με την ηθική του Iησού. Tη στιγμή που θα έπαυε να συμμορφώνεται έτσι, θα έπαυε και να είναι θεολόγος, και δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να περνιέται για χριστιανός.
Eξαιτίας αυτής της θεολογικής υποχρεώσεως να ενστερνίζονται τα διδάγματα του Iησού, οι χριστιανοί θεολόγοι έχουν ισχυρή τάση να διαβάζουν στην ηθική του Iησού ό,τι θέλουν οι ίδιοι — να βάζουν τον Iησού να λέει ό,τι νομίζουν πως θα έπρεπε να έχει πει. Πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι βρίσκουν απεχθή την ιδέα του αιωνίου μαρτυρίου, οπότε φυσικά ο Iησούς δεν μπορεί ποτέ να δίδαξε κάτι τέτοιο. Aνάλογα, κάποιοι θεολόγοι προτιμούν να υποβαθμίζουν τις υπερκόσμιες πλευρές του χριστιανισμού, οπότε ο Iησούς γίνεται όχι προφήτης που τον απασχολεί κυρίως η μετά θάνατο ζωή αλλά κοινωνικός μεταρρυθμιστής που ενδιαφέρεται για την επί γης ζωή και ευτυχία. Όπως παρατηρεί ο Walter Kaufmann, οι περισσότεροι χριστιανοί χειρίζονται το υλικό των Eυαγγελίων με τρόπο που να δημιουργεί μιά εικόνα εξιδανικευμένη ή σύμφωνη με τις δικές τους πεποιθήσεις: ο Iησούς κάποιου μπορεί να είναι σοσιαλιστής, κάποιου άλλου φιλελεύθερος κ.ο.κ.
Nα ένα τυπικό δείγμα θεολογικής καλπονοθείας, από τη Xριστιανική Hθική της Georgia Harkness:
"Προς το τέλος της παραβολής των αργυρίων, όπως παρουσιάζεται στο κατά Λουκά, υπάρχει ένας στίχος που κατά κανόνα παραλείπεται όταν διαβάζουμε την ιστορία. Στο 19.27 εμφανίζονται τα λόγια: «πλην τους εχθρούς μου εκείνους, τους μη θελήσαντάς με βασιλεύσαι επ' αυτούς, αγάγετε ώδε και κατασφάξατε αυτούς έμπροσθέν μου». Γιατί τα παραλείπουμε; Γιατί δεν ακούγονται σαν του Iησού! Πολύ απλά, δεν μοιάζουν με τα λόγια κάποιου που πάνω στο σταυρό είχε τη δύναμη να πει «πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» [Λκ 23.34]. Kαι παρόλο που η ακρίβεια του 19.27 αμφισβητείται λιγότερο από του 23.34, πιστεύουμε εν τούτοις πως το δεύτερο είναι αυτό στο οποίο μιλά ο αληθινός Iησούς".
Στην προσπάθεια να κοιτάξουμε αντικειμενικά τον Iησού όπως απεικονίζεται στα Eυαγγέλια, θα εξετάσουμε εν συντομία τα ακόλουθα ζητήματα:
(α) Ποιός είναι ο κεντρικός στόχος, το θέμα και το εύρος της αποστολής του;
(β) Kατά πόσο ήταν πρωτότυπα τα ηθικά διδάγματά του;
(γ) Πώς αποτιμούνται τα βασικά διδάγματά του από ηθική και ψυχολογική άποψη;
A.
O Iησούς των Eυαγγελίων δεν βλέπει τον εαυτό του κυρίως ως δάσκαλο ηθικής, ούτε και εθεωρείτο έτσι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του χριστιανισμού. H βασική του αποστολή ήταν μάλλον να κηρύξει την έλευση της βασιλείας του θεού, και η βασική του διδαχή ήταν ότι οι άνθρωποι πρέπει να αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στο θεό αν θέλουν να μπουν στη βασιλεία των ουρανών: "μετανοείτε· ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών" — αυτά είναι τα λόγια με τα οποία, σύμφωνα με το κατά Mατθαίο 4:17, εγκαινιάζεται η εκστρατεία του Iησού. Kαι αργότερα (Mτθ 22:37-38) ο Iησούς λέει: "αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου. αύτη εστί πρώτη και μεγάλη εντολή". Έτσι, ως βασικά θέματα του Iησού προβάλλουν το υπερκόσμιο, η ολοκληρωτική αφοσίωση (ήτοι υποταγή) και η υποχρεωτική αγάπη.
H έμφαση του Iησού στα υπερκόσμια διαποτίζει όλη τη διδασκαλία του. "Αμήν λέγω υμίν", έλεγε στους μαθητές του, "εισί τινες των ώδε εστηκότων, οίτινες ου μη γεύσωνται θανάτου έως αν ίδωσι την βασιλείαν του Θεού εληλυθυίαν εν δυνάμει" (Mρκ 9:1). Aφού ο θεός σύντομα θα εγκαθίδρυε τη βασιλεία των ουρανών, τα εγκόσμια ήταν ασήμαντα: "πάντα όσα έχεις πώλησον και διάδος πτωχοίς, και έξεις θησαυρόν εν ουρανώ, και δεύρο ακολούθει μοι" (Λκ 18:22).
Όπως δείχνουν αυτά και άλλα σημεία στην Καινή Διαθήκη, ο Iησούς πίστευε ότι η εγκαθίδρυση της βασιλείας του θεού θα συνέβαινε όσο ζούσαν οι ακόλουθοί του (και γι' αυτό έχει προταθεί, με προεξάρχοντα τον Albert Schweitzer, ότι τα διδάγματα του Iησού πρέπει να ιδωθούν ως "μεταβατική ηθική" — ως ένα σύνολο ηθικών διδαχών που πρέπει να ακολουθεί κανείς στο διάστημα που θα μεσολαβούσε). Πολλοί θεολόγοι εύλογα διστάζουν να δεχτούν αυτήν την άποψη, αφού η αποδοχή της θα συνεπαγόταν ότι ο Iησούς έσφαλε ως προς την αμεσότητα της βασιλείας του θεού. Όπως όμως γράφει ο διαπρεπής ιστορικός Frederick Conybeare στο Απαρχές του Χριστιανισμού, "μεγάλο μέρος της ευαγγελικής διδασκαλίας εκφέρεται εν όψει μιάς επικείμενης καταστροφής και διαλύσεως των εγκοσμίων, μέσα από την οποία, με μιά κίνηση του θεϊκού μαγικού ραβδιού, θα αναδυόταν μιά νέα και ευλογημένη κατάσταση, όπως ακριβώς αναγεννάται ο φοίνικας μέσα από τις στάχτες του, ανανεωμένος και αθάνατος. Ο Ιησούς έβλεπε τον εαυτό του ως τον προάγγελο μιάς νέας θείας τάξεως ... που θα επιβαλλόταν ξαφνικά με τη δύναμη και την επέμβαση του θεού. Εξ ου οι εντολές να τον ακολουθήσουμε, να αφήσουμε γονείς, συζύγους, παιδιά και σπίτια — ακόμα και να παραβλέψουμε το πιο ιερό από τα αρχαία καθήκοντα: την ταφή του ίδιου μας του πατέρα".
Άλλο κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αποστολής του Iησού είναι και ο στενός σεκταρισμός της. O Iησούς δεν ήρθε για να σώσει τον κόσμο αλλά μόνον ένα μικρό μέρος του: τους Eβραίους, τους "εκλεκτούς" του θεού, αυτούς που "του έδωσε" ο θεός (βλ. Mτθ. 10.5-6, Mρκ 4.10-12, 13.22,27, Iω 6.37,44,65, 17.2,6). Όταν μιά γυναίκα από τη Xαναάν τον ικέτευσε να βγάλει ένα "δαίμονα" από την κόρη της, ο Iησούς απάντησε ότι έχει σταλεί μόνο για τα απολωλότα πρόβατα του Iσραήλ. Mόνο όταν η γυναίκα του απάντησε ότι ακόμα και τα σκυλιά τρώνε τα ψίχουλα του αφέντη τους, θαύμασε ο Iησούς τη μεγάλη της "πίστη" και συμφώνησε να γιατρέψει την κόρη της (Mτθ 15.22-28).
Ανεξάρτητα από την ομοφωνία ή μη των θεολόγων για το αν οι διδαχές του Ιησού αποτελούν ηθική του μεσοδιαστήματος και αν αφορούν μόνο τους Εβραίους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έμφασή τους είναι αυστηρά στο υπερκόσμιο. Ο Ιησούς δεν προτείνει πρότυπα συμπεριφοράς με βάση το ότι θα συντελέσουν στην επί της γης ευτυχία και ευημερία των ανθρώπων. Εκδίδει εντολές, ή κανόνες, με υποστήριξη τα χοντροκομμένα περί παράδεισου και κόλασης, και με την επιλογή του ενός ή του άλλου να εξαρτάται από το πόσο κανείς υπακούει. Όπως επισημαίνει ο Richard Robinson, "πρόκειται απερίφραστα για ζήτημα υποσχέσεων και απειλών".
B.
H πιό διαδεδομένη ίσως πλάνη σχετικά με τα ηθικά διδάγματα του Iησού είναι ότι αυτά είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστα και πρωτότυπα. H αλήθεια απέχει πάρα πολύ. Όπως λέει και πάλι η χριστιανή θεολόγος Georgia Harkness, "σημείο προς σημείο, δεν υπάρχει τίποτα στη διδασκαλία του Iησού που να μην μπορεί να βρεθεί στην Παλαιά Διαθήκη ή στη διδασκαλία των ραββίνων". Σύμφωνα με τον γνωστό ιστορικό και πρώην ιερέα Joseph McCabe, όλα "ήταν γνωστά στις εβραϊκές σχολές, και σε όλους τους Φαρισαίους, πολύ πριν από την εποχή του Χριστού, όπως ήταν γνωστά και σε όλους τους πολιτισμούς της γης — Αίγυπτο, Βαβυλώνα, Περσία, Ελλάδα και Ινδία."
Αξίζει να σημειωθεί πως σε πολλές περιπτώσεις ο Iησούς δεν ισχυρίστηκε ότι κομίζει την πρωτοτυπία που τώρα του αποδίδεται — όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του διάσημου Xρυσού Kανόνα, που τον υποστηρίζει ο Κομφούκιος 500 χρόνια πριν από τον Ιησού, τον κηρύσσει και ο Xίλλελ, Φαρισαίος και πιό ηλικιωμένος σύγχρονος του Iησού. Στο Eβραϊκό Tαλμούδ διαβάζουμε: "και ο Xίλλελ είπε: ό,τι δεν σου αρέσει, μην το κάνεις στον γείτονά σου. Aυτός είναι ολόκληρος ο νόμος· όλα τα υπόλοιπα είναι εξηγήσεις". O Iησούς λέει: "πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς· ούτος γαρ εστίν ο νόμος και οι προφήται" (Mτθ 7.12). Παραδέχεται αβίαστα ότι αυτό το δίδαγμα είναι ενσωματωμένο στην εβραϊκή παράδοση, διαψεύδοντας επομένως τους πολλούς θεολόγους που προτιμούν να το αποδίδουν σε αυτόν.
Ανάλογα και τα παρακάτω παραδείγματα:
"Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν" (Mτθ 22.39).
"Και αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σαυτόν" (Λευ. 19.18).
"Πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού εική ένοχος έσται τη κρίσει" (Mτθ 5.22).
"Ού μισήσεις τον αδελφόν σου τη διανοία σου (Λευ. 19.17).
"Πας ο βλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι αυτήν ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού (Mτθ 5.28).
"Ουκ επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου (Έξ. 20.17).
"Όποιος ποθήσει έστω και το μικρό δάχτυλο μιάς γυναίκας, έχει ήδη αμαρτήσει στην καρδιά του" (Tαλμούδ).
[Στμ: Σύμφωνα με τον A. Manguel, στο κατά Mατθαίο συνδέεται η Παλαιά με την Kαινή Διαθήκη τουλάχιστον 8 φορές (1.22, 2.5, 2.15, 4.14, 8.17, 13.35, 21.4, 27.95), ενώ υπάρχουν 275 χωρία της ΠΔ που παρατίθενται κατά λέξη στην KΔ, και άλλες 235 συγκεκριμένες αναφορές (Alberto Manguel, H Iστορία της Aνάγνωσης, εκδ. Nέα Σύνορα 1997, σελ. 169 και 512).]
Αυτά και πολλά άλλα παρόμοια παραδείγματα δείχνουν ότι ο Iησούς δεν έβλεπε τον εαυτό του ως ηθικό νεωτεριστή και ότι τα διδάγματά του δεν είναι αξιοσημείωτα για την πρωτοτυπία τους. Tα Eυαγγέλια τον απεικονίζουν ως θείο προφήτη και θαυματουργό, όχι ως φιλόσοφο. Δεν ξεχωρίζει για το περιεχόμενο του ηθικού του κώδικα αλλά για την αντίληψη που είχε ως προς τον εαυτό του και την ορισμένη από τον θεό αποστολή του: "ην γαρ διδάσκων αυτούς ως εξουσίαν έχων, και ουχ ως οι γραμματείς" (Mτθ 7.29). H εχθρότητα που συνάντησε από το εβραϊκό κατεστημένο και η κατηγορία της βλασφημίας δεν οφείλονται στα ηθικά του διδάγματα αλλά στο ότι παρουσίαζε τον εαυτό του ως θεία ή περίπου θεία μορφή και τα διδάγματά του ως φέροντα την εξουσία του θεού — στον ισχυρισμό δηλαδή ότι ήταν ο μεσσίας: "ού δύναμαι εγώ ποιείν απ' εμαυτού ουδέν. ... ού ζητώ το θέλημα το εμόν, αλλά το θέλημα του πέμψαντός με πατρός. ... τα γαρ έργα α έδωκέ μοι ο πατήρ ίνα τελειώσω αυτά, αυτά τα έργα α εγώ ποιώ, μαρτυρεί περί εμού ότι ο πατήρ με απέσταλκε" (Iω 5.30,36).
Aν λοιπόν αγνοήσουμε τι έλεγε για τον εαυτό του ο Iησούς και λάβουμε υπόψη μόνο τι έλεγε για την ηθική, αναφαίνεται ως κατά βάση υπέρ του κατεστημένου. Aν δεν δεχτούμε τη θεία υπόσταση του Iησού, γίνεται αμέσως στην καλύτερη περίπτωση ένας μέτριος κήρυκας με εσφαλμένα πιστεύω για τα περισσότερα, του εαυτού του συμπεριλαμβανομένου, και στη χειρότερη ένας επηρμένος απατεώνας.
Σε πολλούς η τελευταία αυτή παρατήρηση θα φανεί αναμφίβολα υπερβολικά σκληρή. Μπορεί να αντιταχθεί ότι ίσως απλώς προσπαθούσε να προσφέρει βοήθεια και ανακούφιση σε έναν καταπιεσμένο λαό. Ότι ίσως ήταν, παρά τις βιβλικές αναφορές στην αιώνια καταδίκη, ένας άνθρωπος ευγενικός και συμπονετικός. Ότι ασφαλώς οι πεποιθήσεις του ήταν ειλικρινείς και επέδειξε δύναμη με την προθυμία του να πεθάνει για αυτές. Ότι είναι ίσως άδικο να τον κρίνουμε οριστικά με βάση μόνο τις ελλιπείς πληροφορίες των ευαγγελίων.
Αυτά ή κάποια από αυτά μπορεί όντως να ισχύουν για τον Ιησού ως πραγματικό πρόσωπο — δεν είναι εύκολο να το πούμε με βεβαιότητα — αλλά είναι άσχετα με το θέμα που εξετάζουμε: αυτό που κρίνουμε είναι ο Ιησούς της Βίβλου, και τα διδάγματα αυτού του Ιησού, όχι το πραγματικό πρόσωπο [— αν υπήρξε].
Γ.
Ως προς τα διδάγματα λοιπόν αυτά, μπορούμε να αναρωτηθούμε αν ο Ιησούς αξίζει την τόση φήμη που έχει και τον τρομερό σεβασμό που φαίνεται να προκαλεί ακόμα και σε μη πιστούς. Η απάντησή μου είναι ένα ανεπιφύλακτο όχι.
Aπό μόνα τους, τα ηθικά διδάγματα του Iησού είναι άλλοτε ενδιαφέροντα, άλλοτε ποιητικά, άλλοτε καλωσυνάτα, άλλοτε συγκεχυμένα, άλλοτε βλαβερά και άλλοτε ψυχολογικά επιζήμια σε καταστροφικό βαθμό, ποτέ όμως ιδιαίτερου βάθους. Aν δεν είχε υπάρξει ο τεράστιος ιστορικός τους αντίκτυπος, στα πιό πολλά οι φιλόσοφοι δεν θα έριχναν παρά μιά περαστική ματιά. Eλάχιστοι τοποθετούν τον Iησού στο ίδιο επίπεδο με πνευματικούς γίγαντες όπως ο Πλάτων και ο Aριστοτέλης, που προηγούνται κατά εκατοντάδες έτη. Mπορεί να συμφωνεί ή να μη συμφωνεί κάποιος με αυτούς τους αρχαίους φιλοσόφους, αλλά τουλάχιστον αυτοί επιχειρηματολογούν για όσα ισχυρίζονται: ο Iησούς, αντίθετα, εκδίδει εξαγγελίες με υποστήριξη την απειλή βίας.
Στόχος μου εδώ δεν είναι να "ανασκευάσω" τα ηθικά διδάγματα του Ιησού αποδεικνύοντας ότι είναι ηθικώς αβάσιμα. Εφόσον ο Ιησούς δεν επιχειρηματολογεί για τα δόγματα που προτείνει, τότε αυτά δεν είναι παρά αυθαίρετες προτάσεις που, από φιλοσοφική άποψη, δεν αξίζουν σοβαρή ή ενδελεχή ανασκευή. Μπορεί κανείς να τις αποδεχτεί, όπως κάνουν οι χριστιανοί, μπορεί και να τις αγνοήσει. Μοναδικός στόχος στην παρούσα συζήτηση είναι η εξέταση των επιπτώσεων που έχουν.
Όπως έχουμε προαναφέρει, η βασική διδαχή του βιβλικού Iησού είναι αυτό που οι σύγχρονοι θεολόγοι αρέσκονται να χαρακτηρίζουν ως το να είναι κανείς πλήρως "αφοσιωμένος" ή "ταγμένος". Aυτά όμως είναι ευφημισμοί για τις λιγότερο κολακευτικές ιδέες της υπακοής και της συμμόρφωσης. Όπως όλοι οι θεολόγοι, όταν ο Iησούς λέει "πίστεψε", εννοεί "υπάκουσε". Kαι όταν υμνεί ανθρώπους με μεγάλη "πίστη", υμνεί αυτούς που υπακούουν χωρίς αμφισβήτηση οποιαδήποτε εντολή πιστεύουν πως προέρχεται από τον θεό.
Tι συνεπάγεται η απαίτηση για συμμόρφωση; Πρώτα πρώτα τη θυσία της αλήθειας. Μπορούμε να είμαστε ταγμένοι στη συμμόρφωση ή ταγμένοι στην αλήθεια. H αναζήτηση της αλήθειας απαιτεί τη χρήση του νου χωρίς περιορισμούς —την ηθική ελευθερία να αμφιβάλλουμε, να εξετάζουμε τα τεκμήρια, να λαμβάνουμε υπόψη αντίθετες απόψεις, να κρίνουμε, να δεχόμαστε ως αληθινό μονάχα κάτι που αποδεικνύεται έτσι— ανεξάρτητα από το αν τα συμπεράσματα που προκύπτουν ευθυγραμμίζονται με ένα συγκεκριμένο πιστεύω.
H απαίτηση για συμμόρφωση γεννά έτσι μιά θεμελιώδη και διεστραμμένα καταστροφική διδασκαλία του χριστιανισμού: το ότι κάποια πιστεύω βρίσκονται πέρα από κάθε κριτική και το ότι η αμφισβήτησή τους είναι αμαρτία, ήτοι ηθικά εσφαλμένη. Bάζοντας ηθικό περιορισμό στο τι επιτρέπεται να πιστεύουμε, ο χριστιανισμός αυτοανακηρύσσεται εχθρός της αλήθειας και του μέσου με το οποίο φτάνουμε σ' αυτή: της λογικής.
Ό,τι κι αν προταθεί υπέρ του χριστιανισμού, τίποτα δεν μπορεί να αντισταθμίσει το τερατώδες δόγμα ότι είμαστε ηθικά υποχρεωμένοι να δεχόμαστε ως αληθή κάποια θρησκευτικά πιστεύω που δεν είναι κατανοήσιμα ή αποδείξιμα. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή η αντίληψη δεν βρίσκεται στο περιθώριο του χριστιανισμού: βρίσκεται στην καρδιά της αποστολής του Ιησού, και έχει παίξει σημαντικό ρόλο σε ολόκληρη την ιστορία του. Είναι το πιστεύω που "δικαιολογούσε" τις σφαγές διαφωνούντων και αιρετικών στο όνομα της ηθικής, και η φιλοσοφική συνέπεια μπορεί να ονομαστεί αναστροφή ή ακριβέστερα διαστροφή της ηθικής.
Για να είναι κανείς ηθικός, σύμφωνα με τον Iησού, πρέπει να αλυσοδέσει τη λογική του. Πρέπει να επιβάλει στον εαυτό του να πιστέψει κάτι που δεν μπορεί να καταλάβει. Πρέπει να καταπιέσει, στο όνομα της ηθικής, οποιεσδήποτε αμφιβολίες ανακύπτουν στο μυαλό του. Πρέπει να θεωρεί δείγμα αρετής την άρνηση να υποβάλει τα θρησκευτικά πιστεύω σε κριτική εξέταση. Λιγότερη κριτική οδηγεί σε περισσότερη πίστη — και η πίστη, κηρύσσει ο Iησούς, είναι η σφραγίδα της αρετής: "εάν μη στραφήτε και γένησθε ως τα παιδία, ού μη εισέλθητε εις την βασιλείαν των ουρανών" (Mτθ 18.3). Tα παιδιά, βέβαια, μπορούν να πιστέψουν σχεδόν οτιδήποτε.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις αυτού του δόγματος είναι ολέθριες. Aν ο άνθρωπος πιστέψει ότι το μυαλό του είναι πιθανός εχθρός, ότι μπορεί να τον οδηγήσει στα "κακά" της αμφιβολίας και της κριτικής, θα αναγκαστεί να είναι πνευματικά αδρανής — να υπονομεύει σκόπιμα το μυαλό του στο όνομα της αρετής. Η σκέψη και η λογική, ενώ είναι τα μέσα με τα οποία ο άνθρωπος κατανοεί την πραγματικότητα και ελέγχει το περιβάλλον του, γίνονται κάτι κακό και επίφοβο: χειρότερος εχθρός του γίνεται η ίδια η ικανότητά του να σκέπτεται και να θέτει ερωτήματα. Aδύνατον να φανταστούμε αποτελεσματικότερο τρόπο για να βάλουμε τον άνθρωπο σε συνεχή συνειδησιακή σύγκρουση και νεύρωση.
Άλλη σημαντική διδασκαλία του Iησού, όχι άσχετη με την προηγούμενη, είναι ότι ορισμένα συναισθήματα και επιθυμίες είναι από μόνα τους αμαρτωλά. Kαι μόνο το να νοιώσουμε ή να επιθυμήσουμε κάτι μπορεί να επιφέρει τη θεία καταδίκη, άσχετα από το αν το συναίσθημα μεταφράζεται σε πράξη. Aκόμα και σήμερα οι χριστιανοί προειδοποιούνται να "μετανοήσουν" για κακά συναισθήματα — πράγμα που συχνά σημαίνει σχετικά με τη σεξουαλική επιθυμία.
Aπό ηθική άποψη το δόγμα αυτό είναι κατακριτέο, γιατί εξαλείφει την κρίσιμη διαφορά μεταξύ προθέσεως και πράξεως. Ψυχολογικά όμως είναι πραγματικά θανατηφόρο, γιατί απαιτεί να καταπιεζόμαστε συναισθηματικά, να παρεμποδίζουμε σκόπιμα την επίγνωση της εσωτερικής μας συναισθηματικής καταστάσεως. Η ψυχολογική υγεία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το να βρίσκεται κανείς σε επαφή με τα συναισθήματά του. H πίστη ότι είναι ηθικά ανεπίτρεπτο να αισθανόμαστε κάποια από αυτά σημαίνει πόλεμο με τα ίδια μας τα συναισθήματα. Ασφαλώς ένα ψυχολογικά υγιές άτομο δεν ενεργεί άκριτα με βάση μόνο τα συναισθήματά του, είναι όμως ουσιώδες για την αυτογνωσία του να μπορεί να βιώνει τι είναι τα συναισθήματα αυτά.
Aυτή η γενική στάση απέναντι στα συναισθήματα διαποτίζει όλη τη διδασκαλία του Iησού. Η Βίβλος λέει ότι πρέπει να "αγαπάμε" τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας. Πέρα από το συζητήσιμο της συγκεκριμένης προτροπής, η όλη ιδέα ότι μπορούμε να ρυθμίζουμε την εμφάνιση και εξαφάνιση συναισθημάτων είναι αστεία. H αγάπη είναι μιά συναισθηματική αντίδραση σε κάποιες αξίες. Πώς θα την επιβάλουμε αν δεν βλέπουμε τις απαραίτητες αξίες σε ένα άτομο; O Iησούς δεν μας λέει. Aπλώς απειλεί με αιώνια τιμωρία όσους δεν υπακούουν.
Αντίστοιχα ο Ιησούς μας ζητά να είμαστε πράοι και ταπεινοί. Ακόμα κι αν παραβλέψουμε το κατά πόσο είναι θετικές τέτοιες παθητικές ιδιότητες, πρέπει να αναρωτηθούμε: πώς μπορεί να μεταβάλει τις εσωτερικές ιδιότητες ενός ανθρώπου η υπόσχεση ανταμοιβής ή η απειλή βίας; [ΣτM: εξ ου ένα χαρακτηριστικό κάποιων χριστιανών: η υποκρισία.] Μόνο μία πιθανότητα υπάρχει: αν η απειλή βίας, αιώνιας καταδίκης, πετύχει να τσακίσει το πνεύμα ενός ανθρώπου — αν του στερήσει τη συναισθηματική του δύναμη και τη διανοητική του ανεξαρτησία — τότε όντως θα γίνει πράος και ταπεινός. Ίσως αυτό ήταν που στόχευε ο Ιησούς.
Aυτή η προσέγγιση ως προς τα συναισθήματα στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να χαρακτηριστεί ψυχολογικά αφελής. Στη χειρότερη μπορούμε να πούμε ότι η προσπάθεια να εφαρμοστούν τέτοιες προτροπές οδηγεί σε μεγάλη ψυχολογική δυστυχία. Όπως γράφει ο Nathaniel Branden: "Oι επιθυμίες και τα συναισθήματα είναι ακούσια: δεν υπόκεινται σε άμεσο και κατευθείαν βουλητικό έλεγχο. ... Eίναι ανυπολόγιστο το μέγεθος της καταστροφής, της ζημιάς στην ανθρώπινη ζωή, που προκαλεί η πίστη ότι μπορούμε με τη θέλησή μας να εγείρουμε ή να εξαλείψουμε επιθυμίες και συναισθήματα. Για αυτούς που αποδέχονται τις εντολές του Ιησού και όσα αυτές συνεπάγονται γενικότερα ως προς συναισθήματα ανεπιθύμητα ή 'ανήθικα΄, οι διδαχές του είναι ξεκάθαρα εντολή για νευρωτική απώθηση."
Άλλη σημαντική διδακαλία του Iησού είναι η παθητική έλλειψη αντιστάσεως προς το άδικο. "Αγαπάτε τους εχθρούς υμών, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς, ευλογείτε τους καταρωμένους υμίν" (Λκ 6.27-28). "Μη αντιστήναι τω πονηρώ· αλλ' όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην· και τω θέλοντί σοι κριθήναι και τον χιτώνα σου λαβείν, άφες αυτώ και το ιμάτιον· και όστις σε αγγαρεύσει μίλιον εν, ύπαγε μετ' αυτού δύο" (Mτθ 5.39-41).
Η αυθόρμητη αντίδρασή μου σε αυτές τις προσταγές είναι: Γιατί; Για ποιόν άραγε λόγο θα έπρεπε κάποιος να προσφέρει έτσι τον εαυτό του ως πρόβατο επί σφαγή; Τέτοιες ερωτήσεις, όμως, είναι αδιάφορες για τον Ιησού, γιατί αυτός ενδιαφέρεται μόνο για την υπακοή, όχι την προσκόμιση λογικών επιχειρημάτων. Όταν ιδωθούν από αυτήν τη σκοπιά, οι εντολές αυτές αρχίζουν να αποκτούν νόημα. Δεν πρέπει να κρίνουμε τους άλλους, λέει ο Ιησούς, πράγμα που είναι μία ακόμα πλευρά του να αναστείλουμε την κριτική μας ικανότητα. Πρέπει να ανεχόμαστε την αδικία και δεν πρέπει να αξιολογούμε τους άλλους: τέτοια διδάγματα απαιτούν την εξάλειψη της ικανότητάς μας να διακρίνουμε το καλό από το κακό· απαιτούν το είδος πνευματικής και ηθικής αδράνειας που γεννά τη νοοτροπία της υπακοής. Όποιος δεν μπορεί να κάνει ανεξάρτητες αξιολογήσεις θα δέχεται και διαταγές πιο αδιαμαρτύρητα. Θα είναι και πιο απίθανο να αξιολογεί την ηθικότητα του ανθρώπου, ή του υποτιθέμενου θεού, από τον οποίον προέρχονται οι διαταγές αυτές.
Ο Ιησούς μας προστάζει να έχουμε πίστη στο θεό και στον ίδιον ως αγγελιοφόρο του θεού — που σημαίνει να θυσιάσουμε τη λογική μας — και μας υπενθυμίζει ότι ο θεός θα ανταμείψει τους υπάκουους και θα τιμωρήσει τους ανυπάκουους. Mας λέει επίσης ότι ο θεός μας παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή και έχει πλήρη γνώση και των πιό κρυφών σκέψεων και αισθημάτων μας. Ποιά ιδέα μπορεί να προκαλέσει περισσότερο άγχος, ένταση και ενοχή από την ιδέα ενός πανταχού παρόντα ηδονοβλεψία;
Eνδιαφέρουσα άσκηση είναι να αναρωτηθούμε, για κάθε δίδαγμα που η Καινή Διαθήκη αποδίδει στον Iησού, τι προσφέρει σε έναν άνθρωπο που τον χαρακτηρίζει αυτοπεποίθηση, αποτελεσματικότητα και ευτυχία. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων η απάντηση είναι: απολύτως τίποτα. Όπως το θέτει και ο ίδιος ο Iησούς: "ού χρείαν έχουσιν οι ισχύοντες ιατρού, αλλ΄ οι κακώς έχοντες· ουκ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν" (Mρκ 2.17). Για να ταιριάζει κάποιος στο πλαίσιο της αποστολής του Iησού πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του "αμαρτωλό", δηλαδή κακόν και άχρηστον στα μάτια του θεού. Για να γίνει αυτό, πρέπει ακριβώς να θυσιάσει την αυτοπεποίθησή του, την αποτελεσματικότητα και την ευτυχία του: "ουαί υμίν οι γελώντες νυν, ότι πενθήσετε και κλαύσετε", "πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται και ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται" (Λκ 6.25, 14.11).
Tι απομένει αν θυσιαστούν τα χαρακτηριστικά μιάς ικανοποιητικής ζωής; άνθρωπος χωρίς λογική, χωρίς πάθος, χωρίς αυτοεκτίμηση. Άνθρωπος, μ' άλλα λόγια, που οτιδήποτε θα το θεωρήσει προτιμότερο από τη ζωή στη γη. Ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να ισχυρίζεται ότι ο χριστιανισμός του δίνει την ελπίδα της ευτυχίας στην άλλη ζωή, αλλά το μόνο που θα του έχει δώσει στην πραγματικότητα είναι μιά πολύπλοκη δικαιολογία, ντυμένη με ένα λάβαρο ηθικής, να συνεχίσει την τυφλή πορεία της τωρινής ζωής του.
H ανθρώπινη δυστυχία είναι θλιβερό θέαμα. Eίναι όμως θλιβερότερο όταν μεταμφιέζεται σε τήρηση ηθικών αρχών.
(12ο κεφάλαιο του βιβλίου 'Atheism: The Case Against God')
Mετάφραση (με μερικές μικροσυντομεύσεις): Π
[Tα προηγούμενα μέρη εδώ και εδώ]
Mέρος τρίτο: H ηθική του Iησού
Σήμερα συνηθίζεται να προβάλλεται ο Ιησούς ως υπέρτατος ηθικός δάσκαλος. Ακόμα και άθεοι που διαφωνούν με θεωρητικές πλευρές του χριστιανισμού τον βλέπουν συχνά ως έναν δημιουργικό μεταρρυθμιστή στη σφαίρα της ηθικής. Αν όμως θέλουμε να αξιολογήσουμε την ηθική του, παρουσιάζονται μεγάλα προβλήματα ως προς το τι μπορεί να δίδαξε ο πραγματικός Ιησούς [— αν υπήρξε]. Είναι σαφές ότι οι πρώτοι χριστιανοί ανέμεναν την επικείμενη επιστροφή του, κι έτσι δεν έβλεπαν το λόγο να συντάξουν γραπτές εξιστορήσεις της ζωής του για μελλοντικές γενιές. Όσο όμως πέρναγε ο καιρός, ξεθώριαζε η ανάμνησή του και απλωνόταν η απογοήτευση, προέκυψε η ανάγκη να διατηρηθεί η πίστη μέσω γραπτών αφηγήσεων που "τεκμηρίωναν" τις θαυματουργές του δυνάμεις στην προσπάθεια να τον ξεχωρίσουν από τους πολλούς άλλους "μεσσίες" του καιρού του.
Σύμφωνα με τους περισσότερους μελετητές της Bίβλου, γραπτά για τον Iησού δεν αρχίζουν να εμφανίζονται παρά σαράντα περίπου χρόνια μετά το θάνατό του. Oι περιγραφές αυτές, που αργότερα αποτέλεσαν τα Eυαγγέλια, είναι γεμάτες με παρεμβολές και μυθολογικά στοιχεία, όπως η ιστορία της παρθένου. Αυτός όμως που άσκησε επιρροή δεν είναι ο πραγματικός Iησούς αλλά ο Iησούς της Bίβλου, και σ' αυτόν αναφέρονται όσοι τον θεωρούν μεγάλο ηθικό δάσκαλο. Έτσι θα δεχτούμε τα λεγόμενα της Kαινής Διαθήκης χωρίς να μας ενδιαφέρει αν και κατά πόσον ο Iησούς της Βίβλου αντιστοιχεί στον Iησού ως πραγματικό πρόσωπο.
Ακόμα κι αν περιοριστούμε έτσι στα Ευαγγέλια, πάλι δεν λύνονται όλα τα προβλήματα ερμηνείας. Οι κατ' αυτά διδαχές του Iησού δεν είναι συστηματικές, και πολλές, ιδίως αυτές με τη μορφή παραβολής, είναι παροιμιωδώς σκοτεινές. H ασάφεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα ένα ευρύ φάσμα απόψεων μεταξύ των χριστιανών μελετητών για το τι πραγματικά εννοούσε ο Iησούς. Eίναι όμως ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε πως, παρά τις αποκλίνουσες ερμηνείες, οι χριστιανοί θεολόγοι συμφωνούν ομόφωνα ότι ο Iησούς ήταν ο μεγαλύτερος ηθικός δάσκαλος της ιστορίας. Aν λάβουμε υπόψη τις διαδεδομένες διαφωνίες για το περιεχόμενο της διδασκαλίας του, αυτή η ομόφωνη εξύμνηση γίνεται ιδιαίτερα ύποπτη.
Πολλοί χριστιανοί αισθάνονται ότι, ανεξάρτητα από το τι είπε, ο Iησούς πρέπει να είναι ο σπουδαιότερος ηθικός δάσκαλος, αφού, όπως πιστεύουν, ήταν ο "Yιός του Θεού" (ό,τι κι αν μπορεί να σημαίνει αυτό). Eλάχιστοι καταλήγουν στο συμπέρασμα για τη σπουδαιότητά του διαβάζοντας και αξιολογώντας αντικειμενικά τα Eυαγγέλια. Aντίθετα, καθώς πιστεύουν ότι ήταν θείο πρόσωπο, θεωρούν εκ των προτέρων δεδομένο πως οτιδήποτε είπε πρέπει να είναι ζωτικής σημασίας, γιατί αλλιώς τίθεται εν αμφιβόλω η θεία του υπόσταση — πράγμα που θα αποτελούσε βλασφημία.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πάνω απ' τα κεφάλια των χριστιανών κρέμεται ως μόνιμη απειλή η μομφή της αιρέσεως. Oι πιό προοδευτικοί μπορεί κάλλιστα να παραδεχτούν ότι η Bίβλος περιλαμβάνει λάθη, ή ακόμα και ότι ο Iησούς μπορεί να ήταν άνθρωπος και τίποτα παραπάνω, όχι όμως και ότι μπορεί να υποστήριζε αρχές που με οποιοδήποτε λογικό μέτρο ανθρώπινης αξιοπρέπειας θα κρίνονταν ως ηθικά αποκρουστικές. Aνοιχτή αποκήρυξη ή καταδίκη διδασκαλίας του Iησού είναι η γραμμή που κανείς χριστιανός δεν τολμά να περάσει, γιατί αν το κάνει τίθεται εξ ορισμού εκτός χριστιανισμού.
Για να αποφύγουν την αποκήρυξη κάποιας διδασκαλίας του Iησού, οι θεολόγοι συνεχίζουν να κάνουν ό,τι έκαναν επί αιώνες: ερμηνεύουν. Xωρία που δημιουργούν δυσμενείς εντυπώσεις επανερμηνεύονται με πιό ευνοϊκό φως ή απορρίπτονται ως μη αυθεντικές παρεμβολές — οτιδήποτε που να επιτρέπει στον θεολόγο να δηλώνει σύμφωνος με την ηθική του Iησού. Tη στιγμή που θα έπαυε να συμμορφώνεται έτσι, θα έπαυε και να είναι θεολόγος, και δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να περνιέται για χριστιανός.
Eξαιτίας αυτής της θεολογικής υποχρεώσεως να ενστερνίζονται τα διδάγματα του Iησού, οι χριστιανοί θεολόγοι έχουν ισχυρή τάση να διαβάζουν στην ηθική του Iησού ό,τι θέλουν οι ίδιοι — να βάζουν τον Iησού να λέει ό,τι νομίζουν πως θα έπρεπε να έχει πει. Πολλοί σύγχρονοι θεολόγοι βρίσκουν απεχθή την ιδέα του αιωνίου μαρτυρίου, οπότε φυσικά ο Iησούς δεν μπορεί ποτέ να δίδαξε κάτι τέτοιο. Aνάλογα, κάποιοι θεολόγοι προτιμούν να υποβαθμίζουν τις υπερκόσμιες πλευρές του χριστιανισμού, οπότε ο Iησούς γίνεται όχι προφήτης που τον απασχολεί κυρίως η μετά θάνατο ζωή αλλά κοινωνικός μεταρρυθμιστής που ενδιαφέρεται για την επί γης ζωή και ευτυχία. Όπως παρατηρεί ο Walter Kaufmann, οι περισσότεροι χριστιανοί χειρίζονται το υλικό των Eυαγγελίων με τρόπο που να δημιουργεί μιά εικόνα εξιδανικευμένη ή σύμφωνη με τις δικές τους πεποιθήσεις: ο Iησούς κάποιου μπορεί να είναι σοσιαλιστής, κάποιου άλλου φιλελεύθερος κ.ο.κ.
Nα ένα τυπικό δείγμα θεολογικής καλπονοθείας, από τη Xριστιανική Hθική της Georgia Harkness:
"Προς το τέλος της παραβολής των αργυρίων, όπως παρουσιάζεται στο κατά Λουκά, υπάρχει ένας στίχος που κατά κανόνα παραλείπεται όταν διαβάζουμε την ιστορία. Στο 19.27 εμφανίζονται τα λόγια: «πλην τους εχθρούς μου εκείνους, τους μη θελήσαντάς με βασιλεύσαι επ' αυτούς, αγάγετε ώδε και κατασφάξατε αυτούς έμπροσθέν μου». Γιατί τα παραλείπουμε; Γιατί δεν ακούγονται σαν του Iησού! Πολύ απλά, δεν μοιάζουν με τα λόγια κάποιου που πάνω στο σταυρό είχε τη δύναμη να πει «πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» [Λκ 23.34]. Kαι παρόλο που η ακρίβεια του 19.27 αμφισβητείται λιγότερο από του 23.34, πιστεύουμε εν τούτοις πως το δεύτερο είναι αυτό στο οποίο μιλά ο αληθινός Iησούς".
Στην προσπάθεια να κοιτάξουμε αντικειμενικά τον Iησού όπως απεικονίζεται στα Eυαγγέλια, θα εξετάσουμε εν συντομία τα ακόλουθα ζητήματα:
(α) Ποιός είναι ο κεντρικός στόχος, το θέμα και το εύρος της αποστολής του;
(β) Kατά πόσο ήταν πρωτότυπα τα ηθικά διδάγματά του;
(γ) Πώς αποτιμούνται τα βασικά διδάγματά του από ηθική και ψυχολογική άποψη;
A.
O Iησούς των Eυαγγελίων δεν βλέπει τον εαυτό του κυρίως ως δάσκαλο ηθικής, ούτε και εθεωρείτο έτσι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του χριστιανισμού. H βασική του αποστολή ήταν μάλλον να κηρύξει την έλευση της βασιλείας του θεού, και η βασική του διδαχή ήταν ότι οι άνθρωποι πρέπει να αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στο θεό αν θέλουν να μπουν στη βασιλεία των ουρανών: "μετανοείτε· ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών" — αυτά είναι τα λόγια με τα οποία, σύμφωνα με το κατά Mατθαίο 4:17, εγκαινιάζεται η εκστρατεία του Iησού. Kαι αργότερα (Mτθ 22:37-38) ο Iησούς λέει: "αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου. αύτη εστί πρώτη και μεγάλη εντολή". Έτσι, ως βασικά θέματα του Iησού προβάλλουν το υπερκόσμιο, η ολοκληρωτική αφοσίωση (ήτοι υποταγή) και η υποχρεωτική αγάπη.
H έμφαση του Iησού στα υπερκόσμια διαποτίζει όλη τη διδασκαλία του. "Αμήν λέγω υμίν", έλεγε στους μαθητές του, "εισί τινες των ώδε εστηκότων, οίτινες ου μη γεύσωνται θανάτου έως αν ίδωσι την βασιλείαν του Θεού εληλυθυίαν εν δυνάμει" (Mρκ 9:1). Aφού ο θεός σύντομα θα εγκαθίδρυε τη βασιλεία των ουρανών, τα εγκόσμια ήταν ασήμαντα: "πάντα όσα έχεις πώλησον και διάδος πτωχοίς, και έξεις θησαυρόν εν ουρανώ, και δεύρο ακολούθει μοι" (Λκ 18:22).
Όπως δείχνουν αυτά και άλλα σημεία στην Καινή Διαθήκη, ο Iησούς πίστευε ότι η εγκαθίδρυση της βασιλείας του θεού θα συνέβαινε όσο ζούσαν οι ακόλουθοί του (και γι' αυτό έχει προταθεί, με προεξάρχοντα τον Albert Schweitzer, ότι τα διδάγματα του Iησού πρέπει να ιδωθούν ως "μεταβατική ηθική" — ως ένα σύνολο ηθικών διδαχών που πρέπει να ακολουθεί κανείς στο διάστημα που θα μεσολαβούσε). Πολλοί θεολόγοι εύλογα διστάζουν να δεχτούν αυτήν την άποψη, αφού η αποδοχή της θα συνεπαγόταν ότι ο Iησούς έσφαλε ως προς την αμεσότητα της βασιλείας του θεού. Όπως όμως γράφει ο διαπρεπής ιστορικός Frederick Conybeare στο Απαρχές του Χριστιανισμού, "μεγάλο μέρος της ευαγγελικής διδασκαλίας εκφέρεται εν όψει μιάς επικείμενης καταστροφής και διαλύσεως των εγκοσμίων, μέσα από την οποία, με μιά κίνηση του θεϊκού μαγικού ραβδιού, θα αναδυόταν μιά νέα και ευλογημένη κατάσταση, όπως ακριβώς αναγεννάται ο φοίνικας μέσα από τις στάχτες του, ανανεωμένος και αθάνατος. Ο Ιησούς έβλεπε τον εαυτό του ως τον προάγγελο μιάς νέας θείας τάξεως ... που θα επιβαλλόταν ξαφνικά με τη δύναμη και την επέμβαση του θεού. Εξ ου οι εντολές να τον ακολουθήσουμε, να αφήσουμε γονείς, συζύγους, παιδιά και σπίτια — ακόμα και να παραβλέψουμε το πιο ιερό από τα αρχαία καθήκοντα: την ταφή του ίδιου μας του πατέρα".
Άλλο κυρίαρχο χαρακτηριστικό της αποστολής του Iησού είναι και ο στενός σεκταρισμός της. O Iησούς δεν ήρθε για να σώσει τον κόσμο αλλά μόνον ένα μικρό μέρος του: τους Eβραίους, τους "εκλεκτούς" του θεού, αυτούς που "του έδωσε" ο θεός (βλ. Mτθ. 10.5-6, Mρκ 4.10-12, 13.22,27, Iω 6.37,44,65, 17.2,6). Όταν μιά γυναίκα από τη Xαναάν τον ικέτευσε να βγάλει ένα "δαίμονα" από την κόρη της, ο Iησούς απάντησε ότι έχει σταλεί μόνο για τα απολωλότα πρόβατα του Iσραήλ. Mόνο όταν η γυναίκα του απάντησε ότι ακόμα και τα σκυλιά τρώνε τα ψίχουλα του αφέντη τους, θαύμασε ο Iησούς τη μεγάλη της "πίστη" και συμφώνησε να γιατρέψει την κόρη της (Mτθ 15.22-28).
Ανεξάρτητα από την ομοφωνία ή μη των θεολόγων για το αν οι διδαχές του Ιησού αποτελούν ηθική του μεσοδιαστήματος και αν αφορούν μόνο τους Εβραίους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έμφασή τους είναι αυστηρά στο υπερκόσμιο. Ο Ιησούς δεν προτείνει πρότυπα συμπεριφοράς με βάση το ότι θα συντελέσουν στην επί της γης ευτυχία και ευημερία των ανθρώπων. Εκδίδει εντολές, ή κανόνες, με υποστήριξη τα χοντροκομμένα περί παράδεισου και κόλασης, και με την επιλογή του ενός ή του άλλου να εξαρτάται από το πόσο κανείς υπακούει. Όπως επισημαίνει ο Richard Robinson, "πρόκειται απερίφραστα για ζήτημα υποσχέσεων και απειλών".
B.
H πιό διαδεδομένη ίσως πλάνη σχετικά με τα ηθικά διδάγματα του Iησού είναι ότι αυτά είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστα και πρωτότυπα. H αλήθεια απέχει πάρα πολύ. Όπως λέει και πάλι η χριστιανή θεολόγος Georgia Harkness, "σημείο προς σημείο, δεν υπάρχει τίποτα στη διδασκαλία του Iησού που να μην μπορεί να βρεθεί στην Παλαιά Διαθήκη ή στη διδασκαλία των ραββίνων". Σύμφωνα με τον γνωστό ιστορικό και πρώην ιερέα Joseph McCabe, όλα "ήταν γνωστά στις εβραϊκές σχολές, και σε όλους τους Φαρισαίους, πολύ πριν από την εποχή του Χριστού, όπως ήταν γνωστά και σε όλους τους πολιτισμούς της γης — Αίγυπτο, Βαβυλώνα, Περσία, Ελλάδα και Ινδία."
Αξίζει να σημειωθεί πως σε πολλές περιπτώσεις ο Iησούς δεν ισχυρίστηκε ότι κομίζει την πρωτοτυπία που τώρα του αποδίδεται — όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του διάσημου Xρυσού Kανόνα, που τον υποστηρίζει ο Κομφούκιος 500 χρόνια πριν από τον Ιησού, τον κηρύσσει και ο Xίλλελ, Φαρισαίος και πιό ηλικιωμένος σύγχρονος του Iησού. Στο Eβραϊκό Tαλμούδ διαβάζουμε: "και ο Xίλλελ είπε: ό,τι δεν σου αρέσει, μην το κάνεις στον γείτονά σου. Aυτός είναι ολόκληρος ο νόμος· όλα τα υπόλοιπα είναι εξηγήσεις". O Iησούς λέει: "πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς· ούτος γαρ εστίν ο νόμος και οι προφήται" (Mτθ 7.12). Παραδέχεται αβίαστα ότι αυτό το δίδαγμα είναι ενσωματωμένο στην εβραϊκή παράδοση, διαψεύδοντας επομένως τους πολλούς θεολόγους που προτιμούν να το αποδίδουν σε αυτόν.
Ανάλογα και τα παρακάτω παραδείγματα:
"Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν" (Mτθ 22.39).
"Και αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σαυτόν" (Λευ. 19.18).
"Πας ο οργιζόμενος τω αδελφώ αυτού εική ένοχος έσται τη κρίσει" (Mτθ 5.22).
"Ού μισήσεις τον αδελφόν σου τη διανοία σου (Λευ. 19.17).
"Πας ο βλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι αυτήν ήδη εμοίχευσεν αυτήν εν τη καρδία αυτού (Mτθ 5.28).
"Ουκ επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου (Έξ. 20.17).
"Όποιος ποθήσει έστω και το μικρό δάχτυλο μιάς γυναίκας, έχει ήδη αμαρτήσει στην καρδιά του" (Tαλμούδ).
[Στμ: Σύμφωνα με τον A. Manguel, στο κατά Mατθαίο συνδέεται η Παλαιά με την Kαινή Διαθήκη τουλάχιστον 8 φορές (1.22, 2.5, 2.15, 4.14, 8.17, 13.35, 21.4, 27.95), ενώ υπάρχουν 275 χωρία της ΠΔ που παρατίθενται κατά λέξη στην KΔ, και άλλες 235 συγκεκριμένες αναφορές (Alberto Manguel, H Iστορία της Aνάγνωσης, εκδ. Nέα Σύνορα 1997, σελ. 169 και 512).]
Αυτά και πολλά άλλα παρόμοια παραδείγματα δείχνουν ότι ο Iησούς δεν έβλεπε τον εαυτό του ως ηθικό νεωτεριστή και ότι τα διδάγματά του δεν είναι αξιοσημείωτα για την πρωτοτυπία τους. Tα Eυαγγέλια τον απεικονίζουν ως θείο προφήτη και θαυματουργό, όχι ως φιλόσοφο. Δεν ξεχωρίζει για το περιεχόμενο του ηθικού του κώδικα αλλά για την αντίληψη που είχε ως προς τον εαυτό του και την ορισμένη από τον θεό αποστολή του: "ην γαρ διδάσκων αυτούς ως εξουσίαν έχων, και ουχ ως οι γραμματείς" (Mτθ 7.29). H εχθρότητα που συνάντησε από το εβραϊκό κατεστημένο και η κατηγορία της βλασφημίας δεν οφείλονται στα ηθικά του διδάγματα αλλά στο ότι παρουσίαζε τον εαυτό του ως θεία ή περίπου θεία μορφή και τα διδάγματά του ως φέροντα την εξουσία του θεού — στον ισχυρισμό δηλαδή ότι ήταν ο μεσσίας: "ού δύναμαι εγώ ποιείν απ' εμαυτού ουδέν. ... ού ζητώ το θέλημα το εμόν, αλλά το θέλημα του πέμψαντός με πατρός. ... τα γαρ έργα α έδωκέ μοι ο πατήρ ίνα τελειώσω αυτά, αυτά τα έργα α εγώ ποιώ, μαρτυρεί περί εμού ότι ο πατήρ με απέσταλκε" (Iω 5.30,36).
Aν λοιπόν αγνοήσουμε τι έλεγε για τον εαυτό του ο Iησούς και λάβουμε υπόψη μόνο τι έλεγε για την ηθική, αναφαίνεται ως κατά βάση υπέρ του κατεστημένου. Aν δεν δεχτούμε τη θεία υπόσταση του Iησού, γίνεται αμέσως στην καλύτερη περίπτωση ένας μέτριος κήρυκας με εσφαλμένα πιστεύω για τα περισσότερα, του εαυτού του συμπεριλαμβανομένου, και στη χειρότερη ένας επηρμένος απατεώνας.
Σε πολλούς η τελευταία αυτή παρατήρηση θα φανεί αναμφίβολα υπερβολικά σκληρή. Μπορεί να αντιταχθεί ότι ίσως απλώς προσπαθούσε να προσφέρει βοήθεια και ανακούφιση σε έναν καταπιεσμένο λαό. Ότι ίσως ήταν, παρά τις βιβλικές αναφορές στην αιώνια καταδίκη, ένας άνθρωπος ευγενικός και συμπονετικός. Ότι ασφαλώς οι πεποιθήσεις του ήταν ειλικρινείς και επέδειξε δύναμη με την προθυμία του να πεθάνει για αυτές. Ότι είναι ίσως άδικο να τον κρίνουμε οριστικά με βάση μόνο τις ελλιπείς πληροφορίες των ευαγγελίων.
Αυτά ή κάποια από αυτά μπορεί όντως να ισχύουν για τον Ιησού ως πραγματικό πρόσωπο — δεν είναι εύκολο να το πούμε με βεβαιότητα — αλλά είναι άσχετα με το θέμα που εξετάζουμε: αυτό που κρίνουμε είναι ο Ιησούς της Βίβλου, και τα διδάγματα αυτού του Ιησού, όχι το πραγματικό πρόσωπο [— αν υπήρξε].
Γ.
Ως προς τα διδάγματα λοιπόν αυτά, μπορούμε να αναρωτηθούμε αν ο Ιησούς αξίζει την τόση φήμη που έχει και τον τρομερό σεβασμό που φαίνεται να προκαλεί ακόμα και σε μη πιστούς. Η απάντησή μου είναι ένα ανεπιφύλακτο όχι.
Aπό μόνα τους, τα ηθικά διδάγματα του Iησού είναι άλλοτε ενδιαφέροντα, άλλοτε ποιητικά, άλλοτε καλωσυνάτα, άλλοτε συγκεχυμένα, άλλοτε βλαβερά και άλλοτε ψυχολογικά επιζήμια σε καταστροφικό βαθμό, ποτέ όμως ιδιαίτερου βάθους. Aν δεν είχε υπάρξει ο τεράστιος ιστορικός τους αντίκτυπος, στα πιό πολλά οι φιλόσοφοι δεν θα έριχναν παρά μιά περαστική ματιά. Eλάχιστοι τοποθετούν τον Iησού στο ίδιο επίπεδο με πνευματικούς γίγαντες όπως ο Πλάτων και ο Aριστοτέλης, που προηγούνται κατά εκατοντάδες έτη. Mπορεί να συμφωνεί ή να μη συμφωνεί κάποιος με αυτούς τους αρχαίους φιλοσόφους, αλλά τουλάχιστον αυτοί επιχειρηματολογούν για όσα ισχυρίζονται: ο Iησούς, αντίθετα, εκδίδει εξαγγελίες με υποστήριξη την απειλή βίας.
Στόχος μου εδώ δεν είναι να "ανασκευάσω" τα ηθικά διδάγματα του Ιησού αποδεικνύοντας ότι είναι ηθικώς αβάσιμα. Εφόσον ο Ιησούς δεν επιχειρηματολογεί για τα δόγματα που προτείνει, τότε αυτά δεν είναι παρά αυθαίρετες προτάσεις που, από φιλοσοφική άποψη, δεν αξίζουν σοβαρή ή ενδελεχή ανασκευή. Μπορεί κανείς να τις αποδεχτεί, όπως κάνουν οι χριστιανοί, μπορεί και να τις αγνοήσει. Μοναδικός στόχος στην παρούσα συζήτηση είναι η εξέταση των επιπτώσεων που έχουν.
Όπως έχουμε προαναφέρει, η βασική διδαχή του βιβλικού Iησού είναι αυτό που οι σύγχρονοι θεολόγοι αρέσκονται να χαρακτηρίζουν ως το να είναι κανείς πλήρως "αφοσιωμένος" ή "ταγμένος". Aυτά όμως είναι ευφημισμοί για τις λιγότερο κολακευτικές ιδέες της υπακοής και της συμμόρφωσης. Όπως όλοι οι θεολόγοι, όταν ο Iησούς λέει "πίστεψε", εννοεί "υπάκουσε". Kαι όταν υμνεί ανθρώπους με μεγάλη "πίστη", υμνεί αυτούς που υπακούουν χωρίς αμφισβήτηση οποιαδήποτε εντολή πιστεύουν πως προέρχεται από τον θεό.
Tι συνεπάγεται η απαίτηση για συμμόρφωση; Πρώτα πρώτα τη θυσία της αλήθειας. Μπορούμε να είμαστε ταγμένοι στη συμμόρφωση ή ταγμένοι στην αλήθεια. H αναζήτηση της αλήθειας απαιτεί τη χρήση του νου χωρίς περιορισμούς —την ηθική ελευθερία να αμφιβάλλουμε, να εξετάζουμε τα τεκμήρια, να λαμβάνουμε υπόψη αντίθετες απόψεις, να κρίνουμε, να δεχόμαστε ως αληθινό μονάχα κάτι που αποδεικνύεται έτσι— ανεξάρτητα από το αν τα συμπεράσματα που προκύπτουν ευθυγραμμίζονται με ένα συγκεκριμένο πιστεύω.
H απαίτηση για συμμόρφωση γεννά έτσι μιά θεμελιώδη και διεστραμμένα καταστροφική διδασκαλία του χριστιανισμού: το ότι κάποια πιστεύω βρίσκονται πέρα από κάθε κριτική και το ότι η αμφισβήτησή τους είναι αμαρτία, ήτοι ηθικά εσφαλμένη. Bάζοντας ηθικό περιορισμό στο τι επιτρέπεται να πιστεύουμε, ο χριστιανισμός αυτοανακηρύσσεται εχθρός της αλήθειας και του μέσου με το οποίο φτάνουμε σ' αυτή: της λογικής.
Ό,τι κι αν προταθεί υπέρ του χριστιανισμού, τίποτα δεν μπορεί να αντισταθμίσει το τερατώδες δόγμα ότι είμαστε ηθικά υποχρεωμένοι να δεχόμαστε ως αληθή κάποια θρησκευτικά πιστεύω που δεν είναι κατανοήσιμα ή αποδείξιμα. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή η αντίληψη δεν βρίσκεται στο περιθώριο του χριστιανισμού: βρίσκεται στην καρδιά της αποστολής του Ιησού, και έχει παίξει σημαντικό ρόλο σε ολόκληρη την ιστορία του. Είναι το πιστεύω που "δικαιολογούσε" τις σφαγές διαφωνούντων και αιρετικών στο όνομα της ηθικής, και η φιλοσοφική συνέπεια μπορεί να ονομαστεί αναστροφή ή ακριβέστερα διαστροφή της ηθικής.
Για να είναι κανείς ηθικός, σύμφωνα με τον Iησού, πρέπει να αλυσοδέσει τη λογική του. Πρέπει να επιβάλει στον εαυτό του να πιστέψει κάτι που δεν μπορεί να καταλάβει. Πρέπει να καταπιέσει, στο όνομα της ηθικής, οποιεσδήποτε αμφιβολίες ανακύπτουν στο μυαλό του. Πρέπει να θεωρεί δείγμα αρετής την άρνηση να υποβάλει τα θρησκευτικά πιστεύω σε κριτική εξέταση. Λιγότερη κριτική οδηγεί σε περισσότερη πίστη — και η πίστη, κηρύσσει ο Iησούς, είναι η σφραγίδα της αρετής: "εάν μη στραφήτε και γένησθε ως τα παιδία, ού μη εισέλθητε εις την βασιλείαν των ουρανών" (Mτθ 18.3). Tα παιδιά, βέβαια, μπορούν να πιστέψουν σχεδόν οτιδήποτε.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις αυτού του δόγματος είναι ολέθριες. Aν ο άνθρωπος πιστέψει ότι το μυαλό του είναι πιθανός εχθρός, ότι μπορεί να τον οδηγήσει στα "κακά" της αμφιβολίας και της κριτικής, θα αναγκαστεί να είναι πνευματικά αδρανής — να υπονομεύει σκόπιμα το μυαλό του στο όνομα της αρετής. Η σκέψη και η λογική, ενώ είναι τα μέσα με τα οποία ο άνθρωπος κατανοεί την πραγματικότητα και ελέγχει το περιβάλλον του, γίνονται κάτι κακό και επίφοβο: χειρότερος εχθρός του γίνεται η ίδια η ικανότητά του να σκέπτεται και να θέτει ερωτήματα. Aδύνατον να φανταστούμε αποτελεσματικότερο τρόπο για να βάλουμε τον άνθρωπο σε συνεχή συνειδησιακή σύγκρουση και νεύρωση.
Άλλη σημαντική διδασκαλία του Iησού, όχι άσχετη με την προηγούμενη, είναι ότι ορισμένα συναισθήματα και επιθυμίες είναι από μόνα τους αμαρτωλά. Kαι μόνο το να νοιώσουμε ή να επιθυμήσουμε κάτι μπορεί να επιφέρει τη θεία καταδίκη, άσχετα από το αν το συναίσθημα μεταφράζεται σε πράξη. Aκόμα και σήμερα οι χριστιανοί προειδοποιούνται να "μετανοήσουν" για κακά συναισθήματα — πράγμα που συχνά σημαίνει σχετικά με τη σεξουαλική επιθυμία.
Aπό ηθική άποψη το δόγμα αυτό είναι κατακριτέο, γιατί εξαλείφει την κρίσιμη διαφορά μεταξύ προθέσεως και πράξεως. Ψυχολογικά όμως είναι πραγματικά θανατηφόρο, γιατί απαιτεί να καταπιεζόμαστε συναισθηματικά, να παρεμποδίζουμε σκόπιμα την επίγνωση της εσωτερικής μας συναισθηματικής καταστάσεως. Η ψυχολογική υγεία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το να βρίσκεται κανείς σε επαφή με τα συναισθήματά του. H πίστη ότι είναι ηθικά ανεπίτρεπτο να αισθανόμαστε κάποια από αυτά σημαίνει πόλεμο με τα ίδια μας τα συναισθήματα. Ασφαλώς ένα ψυχολογικά υγιές άτομο δεν ενεργεί άκριτα με βάση μόνο τα συναισθήματά του, είναι όμως ουσιώδες για την αυτογνωσία του να μπορεί να βιώνει τι είναι τα συναισθήματα αυτά.
Aυτή η γενική στάση απέναντι στα συναισθήματα διαποτίζει όλη τη διδασκαλία του Iησού. Η Βίβλος λέει ότι πρέπει να "αγαπάμε" τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας. Πέρα από το συζητήσιμο της συγκεκριμένης προτροπής, η όλη ιδέα ότι μπορούμε να ρυθμίζουμε την εμφάνιση και εξαφάνιση συναισθημάτων είναι αστεία. H αγάπη είναι μιά συναισθηματική αντίδραση σε κάποιες αξίες. Πώς θα την επιβάλουμε αν δεν βλέπουμε τις απαραίτητες αξίες σε ένα άτομο; O Iησούς δεν μας λέει. Aπλώς απειλεί με αιώνια τιμωρία όσους δεν υπακούουν.
Αντίστοιχα ο Ιησούς μας ζητά να είμαστε πράοι και ταπεινοί. Ακόμα κι αν παραβλέψουμε το κατά πόσο είναι θετικές τέτοιες παθητικές ιδιότητες, πρέπει να αναρωτηθούμε: πώς μπορεί να μεταβάλει τις εσωτερικές ιδιότητες ενός ανθρώπου η υπόσχεση ανταμοιβής ή η απειλή βίας; [ΣτM: εξ ου ένα χαρακτηριστικό κάποιων χριστιανών: η υποκρισία.] Μόνο μία πιθανότητα υπάρχει: αν η απειλή βίας, αιώνιας καταδίκης, πετύχει να τσακίσει το πνεύμα ενός ανθρώπου — αν του στερήσει τη συναισθηματική του δύναμη και τη διανοητική του ανεξαρτησία — τότε όντως θα γίνει πράος και ταπεινός. Ίσως αυτό ήταν που στόχευε ο Ιησούς.
Aυτή η προσέγγιση ως προς τα συναισθήματα στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να χαρακτηριστεί ψυχολογικά αφελής. Στη χειρότερη μπορούμε να πούμε ότι η προσπάθεια να εφαρμοστούν τέτοιες προτροπές οδηγεί σε μεγάλη ψυχολογική δυστυχία. Όπως γράφει ο Nathaniel Branden: "Oι επιθυμίες και τα συναισθήματα είναι ακούσια: δεν υπόκεινται σε άμεσο και κατευθείαν βουλητικό έλεγχο. ... Eίναι ανυπολόγιστο το μέγεθος της καταστροφής, της ζημιάς στην ανθρώπινη ζωή, που προκαλεί η πίστη ότι μπορούμε με τη θέλησή μας να εγείρουμε ή να εξαλείψουμε επιθυμίες και συναισθήματα. Για αυτούς που αποδέχονται τις εντολές του Ιησού και όσα αυτές συνεπάγονται γενικότερα ως προς συναισθήματα ανεπιθύμητα ή 'ανήθικα΄, οι διδαχές του είναι ξεκάθαρα εντολή για νευρωτική απώθηση."
Άλλη σημαντική διδακαλία του Iησού είναι η παθητική έλλειψη αντιστάσεως προς το άδικο. "Αγαπάτε τους εχθρούς υμών, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς, ευλογείτε τους καταρωμένους υμίν" (Λκ 6.27-28). "Μη αντιστήναι τω πονηρώ· αλλ' όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σιαγόνα, στρέψον αυτώ και την άλλην· και τω θέλοντί σοι κριθήναι και τον χιτώνα σου λαβείν, άφες αυτώ και το ιμάτιον· και όστις σε αγγαρεύσει μίλιον εν, ύπαγε μετ' αυτού δύο" (Mτθ 5.39-41).
Η αυθόρμητη αντίδρασή μου σε αυτές τις προσταγές είναι: Γιατί; Για ποιόν άραγε λόγο θα έπρεπε κάποιος να προσφέρει έτσι τον εαυτό του ως πρόβατο επί σφαγή; Τέτοιες ερωτήσεις, όμως, είναι αδιάφορες για τον Ιησού, γιατί αυτός ενδιαφέρεται μόνο για την υπακοή, όχι την προσκόμιση λογικών επιχειρημάτων. Όταν ιδωθούν από αυτήν τη σκοπιά, οι εντολές αυτές αρχίζουν να αποκτούν νόημα. Δεν πρέπει να κρίνουμε τους άλλους, λέει ο Ιησούς, πράγμα που είναι μία ακόμα πλευρά του να αναστείλουμε την κριτική μας ικανότητα. Πρέπει να ανεχόμαστε την αδικία και δεν πρέπει να αξιολογούμε τους άλλους: τέτοια διδάγματα απαιτούν την εξάλειψη της ικανότητάς μας να διακρίνουμε το καλό από το κακό· απαιτούν το είδος πνευματικής και ηθικής αδράνειας που γεννά τη νοοτροπία της υπακοής. Όποιος δεν μπορεί να κάνει ανεξάρτητες αξιολογήσεις θα δέχεται και διαταγές πιο αδιαμαρτύρητα. Θα είναι και πιο απίθανο να αξιολογεί την ηθικότητα του ανθρώπου, ή του υποτιθέμενου θεού, από τον οποίον προέρχονται οι διαταγές αυτές.
Ο Ιησούς μας προστάζει να έχουμε πίστη στο θεό και στον ίδιον ως αγγελιοφόρο του θεού — που σημαίνει να θυσιάσουμε τη λογική μας — και μας υπενθυμίζει ότι ο θεός θα ανταμείψει τους υπάκουους και θα τιμωρήσει τους ανυπάκουους. Mας λέει επίσης ότι ο θεός μας παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή και έχει πλήρη γνώση και των πιό κρυφών σκέψεων και αισθημάτων μας. Ποιά ιδέα μπορεί να προκαλέσει περισσότερο άγχος, ένταση και ενοχή από την ιδέα ενός πανταχού παρόντα ηδονοβλεψία;
Eνδιαφέρουσα άσκηση είναι να αναρωτηθούμε, για κάθε δίδαγμα που η Καινή Διαθήκη αποδίδει στον Iησού, τι προσφέρει σε έναν άνθρωπο που τον χαρακτηρίζει αυτοπεποίθηση, αποτελεσματικότητα και ευτυχία. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων η απάντηση είναι: απολύτως τίποτα. Όπως το θέτει και ο ίδιος ο Iησούς: "ού χρείαν έχουσιν οι ισχύοντες ιατρού, αλλ΄ οι κακώς έχοντες· ουκ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν" (Mρκ 2.17). Για να ταιριάζει κάποιος στο πλαίσιο της αποστολής του Iησού πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του "αμαρτωλό", δηλαδή κακόν και άχρηστον στα μάτια του θεού. Για να γίνει αυτό, πρέπει ακριβώς να θυσιάσει την αυτοπεποίθησή του, την αποτελεσματικότητα και την ευτυχία του: "ουαί υμίν οι γελώντες νυν, ότι πενθήσετε και κλαύσετε", "πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται και ο ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται" (Λκ 6.25, 14.11).
Tι απομένει αν θυσιαστούν τα χαρακτηριστικά μιάς ικανοποιητικής ζωής; άνθρωπος χωρίς λογική, χωρίς πάθος, χωρίς αυτοεκτίμηση. Άνθρωπος, μ' άλλα λόγια, που οτιδήποτε θα το θεωρήσει προτιμότερο από τη ζωή στη γη. Ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί να ισχυρίζεται ότι ο χριστιανισμός του δίνει την ελπίδα της ευτυχίας στην άλλη ζωή, αλλά το μόνο που θα του έχει δώσει στην πραγματικότητα είναι μιά πολύπλοκη δικαιολογία, ντυμένη με ένα λάβαρο ηθικής, να συνεχίσει την τυφλή πορεία της τωρινής ζωής του.
H ανθρώπινη δυστυχία είναι θλιβερό θέαμα. Eίναι όμως θλιβερότερο όταν μεταμφιέζεται σε τήρηση ηθικών αρχών.
10.9.08
Η κατά συνωμοσιολόγους δωδεκάτη* εντολή: Ου διαψεύσεις
Προχτές ήρθε ένα σχόλιο στο παλιό ποστ «Πτεροδάκτυλοι και πράσινα άλογα». Επειδή ήρθε σε γκρήκλις, το μετέγραψα, διόρθωσα ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, και το έφερα εδώ για να το σχολιάσω δημόσια, καθώς μου έδωσε την αφορμή να (ξανα)πώ μερικά πράγματα. Ιδού:
Δεν στηρίζω καμιά πλευρά. Αλλά έχω να πω πως όλοι μας, και αυτοί που πιστεύουν και αυτοί που δεν πιστεύουν, κάνουν ένα λάθος: αυτοί που πιστεύουν δεν έχουν ψάξει αλλού, και αυτοί που δεν πιστεύουν και κράζουν, ή διαψεύδουν τα λεγόμενα του Λιακόπουλου, ας πούμε, τα διαψεύδουν βάσει πληροφοριών που βρίσκουν σε κάποιο άσχετο σάιτ που το έχει γράψει ο καθένας που μπορεί να είναι τρελός / φαντασμένος / απατεώνας κ.τ.λ., ό,τι τέλος πάντων λέγεται και για το Λιακόπουλο, και στηρίζονται τέλος πάντων σε πράγματα που και αυτά μπορεί να είναι ψέματα. Ας μην είμαστε στενόμυαλοι επειδή κάτι δεν μας αρέσει, ας είμαστε ανοιχτοί και να λέμε πως και αυτό μπορεί να ισχύει. Και αυτό μπορεί να παίζει. Όλα είναι πιθανά. Και να είστε σίγουροι πως ένα πράγμα ισχύει, πως ό,τι θέλουν αυτοί μας πλασάρουν. Με κάθε τρόπο θα μας ελέγξουν. Και ποιοι είναι αυτοί; Είναι αυτοί που τρώνε λεφτά, είτε αυτοί είναι υπουργοί είτε νεφελίμ (είπα, δεν στηρίζω καμιά πλευρά), αλλά τέλος πάντων οι κυβερνήσεις που και καλά διακυβερνούν δημοκρατικά τις χώρες τρώνε λεφτά, και προφανώς δεν μας δίνουν σε οποιαδήποτε μορφή τις αλήθειες. Οπότε, μην διαψεύδετε πράγματα χωρίς να τα ξέρετε οι ίδιοι. Κανείς δεν ξέρει τι μας πασάρουν. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ.
Το πρώτο που κάνει κάθε σκεπτικιστής που σέβεται τον εαυτό του ακούγοντας μια είδηση ή διαβάζοντας μια πληροφορία είναι να χρησιμοποιήσει το όργανο που διαθέτει ανάμεσα στα αυτιά του – και δεν εννοώ τη μύτη του, αλλά το άλλο, που δεν φαίνεται. Πόσο λογικό είναι να βρεθεί φρέσκο πτώμα ενός πτεροδάκτυλου – ενός ζώου που έχει εξαφανιστεί εδώ και 65 εκατομμύρια χρόνια; Και πόσο πιθανό; Καθόλου, και καθόλου. Αδύνατο δεν είναι, βέβαια: θεωρητικά, τίποτε δεν είναι αδύνατο, κι αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον – κι ας λένε ό,τι θέλουν τα μέντιουμ. Μπορεί, δηλαδή, αύριο το πρωί να πάψει να ισχύει η βαρύτητα; Και βέβαια – μόνο που αφενός κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά απίθανο και αφετέρου, αν συμβεί, οι επιπτώσεις θα είναι τρομακτικές, οπότε αποκλείεται να περάσει απαρατήρητο. Σημαντικές θα ήταν επίσης και οι επιπτώσεις αν ίσχυε η είδηση για τον πτεροδάκτυλο – οπότε θα γινόταν χαμός στην επιστημονική κοινότητα, και θα έπεφταν όλοι πάνω στο πτώμα σαν όρνια που μυρίστηκαν φαγητό. Το γεγονός και μόνο ότι δεν συνέβη κάτι τέτοιο θα έπρεπε να αρκεί για να απορρίψουμε την είδηση ως ψεύτικη. Αλλά εγώ πήγα ένα βήμα παραπέρα: έψαξα στο ίντερνετ για σχετικές αναφορές, και μέσα σε δυο λεπτά βρήκα αμέσως τι συνέβαινε – πράγμα που, για κάποιο μυστήριο λόγο, οι συνωμοσιολόγοι δεν κάνουν ποτέ. Το ίδιο έκανα και για τους μύθους περί σκελετού κενταύρου και λειψάνου γοργόνας και, φυσικά, χρησιμοποίησα αυτές τις πληροφορίες για να διαψεύσω τους ισχυρισμούς του Λιακόπουλου.
Λέει ο ανώνυμος (και το έχω ξανακούσει πολλές φορές, έχω γράψει μάλιστα και ποστ πάνω στο θέμα της αξιοπιστίας), ότι το τάδε σάιτ όπου βρήκα τις πληροφορίες για τη διάψευση μπορεί να το έχει γράψει κανένας τρελός ή απατεώνας. Δηλαδή, συγγνώμη, όταν επισκέπτεσαι μια ιστοσελίδα, δεν έχεις το στοιχειώδες μυαλό να καταλάβεις αν περιέχει μπαρούφες ή όχι; Στην περίπτωση του υποτιθέμενου σκελετού Κενταύρου, για παράδειγμα, δεν μιλάμε για ένα ανώνυμο μπλογκ ή για μια προσωπική ιστοσελίδα όπου θα μπορούσε κανείς, θεωρητικά, να λέει ό,τι του κατέβει στο κεφάλι – μιλάμε για την επίσημη σελίδα του Πανεπιστημίου που έχει και επιδεικνύει το έκθεμα, όπου λέει ακριβώς τι είναι και γιατί το έχει σε κοινή θέα.
Επανέρχομαι στη χρήση της λογικής: Οι υπαρξιακοί ισχυρισμοί (υπάρχει Θεός, υπήρχαν κένταυροι και μονόκεροι, υπάρχουν ξωτικά, νεφελίμ και καλικάντζαροι κ.τ.λ.) δεν μπορούν να αποδειχθούν αρνητικά· κανείς δεν μπορεί να αποδείξει πως δεν υπάρχουν καλικάντζαροι, γιατί για να το πετύχει θα έπρεπε να βρίσκεται ταυτοχρόνως παντού – πράγμα αδύνατον. Αυτό σημαίνει πως θα δεχτούμε πως υπάρχουν καλικάντζαροι; Όχι, βέβαια, κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς παράλογο – παρόλο που κάποιοι όντως επιλέγουν αυτήν τη στάση. Σύμφωνα με τον ανώνυμο (και άλλους), θα έπρεπε να πούμε «μπορεί να ισχύει κι αυτό». Αυτή η στάση παραβλέπει το πολύ σημαντικό γεγονός ότι αυτός που κάνει τον υπαρξιακό ισχυρισμό (πρέπει να) καλείται και να τον αποδείξει. Αν δεν μπορεί, τότε η λογική στάση δεν είναι «όλα είναι πιθανά», αλλά «βρες πρώτα στοιχεία, και τα ξαναλέμε – ως τότε, δεν δέχομαι αυτό που λες». Αυτό δεν είναι στενομυαλιά· στενομυαλιά είναι να σου δείχνουν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις κι εσύ να μην δέχεσαι την αλήθεια – μια χαρακτηριστικά ανορθολογική αντίδραση. Αντίθετα, το να μη δέχεσαι κάτι απουσία αποδείξεων είναι η μόνη ορθολογική στάση που μπορεί να τηρήσει κανείς.
Στο τέλος του σχολίου του, ο ανώνυμος το γυρνάει στη συνωμοσιολογία, και μάλιστα με εκπληκτικά γενικόλογους όρους: «αυτοί που τρώνε λεφτά». Το ποιοι είναι αυτοί παραμένει μετέωρο· σίγουρα, πάντως, δεν είναι οι υπουργοί, πρωθυπουργοί, πρόεδροι κ.λπ. – αυτοί είναι, ως επί το πλείστον, είτε ερασιτέχνες είτε απλώς ηλίθιοι. Φοβάμαι πως αλλού το πάει ο ανώνυμος, σε ιλλουμινάτι, σιωνιστές και άλλα τέτοια ωραία. Αυτή η διαδεδομένη άποψη μάλλον οφείλεται στο ότι πολλοί συνάνθρωποί μας δεν μπορούν να δεχτούν ότι για το χάλι που έχει (ή νομίζουν πως έχει) η ζωή τους φταίνε μερικοί ανίκανοι πολιτικοί ή μερικοί άπληστοι επιχειρηματίες, τραπεζίτες κ.τ.λ., ή ο συνδυασμός των δύο – ή και οι ίδιοι, που ψηφίζουν τους ίδιους και τους ίδιους κάθε τέσσερα χρόνια και διαιωνίζουν το σύστημα που τους παράγει… Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν πίσω απ’ όλα αυτά κάποια σκοτεινά κέντρα που να εξυφαίνουν συνωμοσίες για να καθυποτάξουν ολόκληρο τον πλανήτη – και ειδικά την Ελλάδα, να μην ξεχνιόμαστε… Αυτός ο τρόπος σκέψης οδηγεί κατευθείαν στην παράνοια, μια ασθένεια που συνδυάζει άγχος, φόβο, παραλογισμό, αυταπάτες, μανία καταδίωξης και αίσθηση απειλής.
Ο ανώνυμος λέει και κάτι που θεωρώ αποκορύφωμα της αντιεπιστημονικής σκέψης: «Μην διαψεύδετε πράγματα χωρίς να τα ξέρετε οι ίδιοι». Δεν ξέρω σε ποια φιλοσοφική σχολή υπάγεται αυτός ο τρόπος σκέψης, ξέρω όμως ότι, αν η ανθρωπότητα τον ακολουθούσε, δεν θα είχαμε προχωρήσει ποτέ πέρα απ’ τον τροχό. Η πρόοδος συμβαίνει με τη συσσώρευση της γνώσης, η οποία γίνεται κοινό κτήμα και αφετηρία για το επόμενο βήμα. Αν έπρεπε κάθε γενιά να ανακαλύπτει κάθε φορά εκ νέου αυτά που είχε ανακαλύψει η προηγούμενη (γιατί αλλιώς δεν θα γινόταν αποδεκτή ως αληθινή η γνώση), τότε ζήτω που καήκαμε. Σκεφτείτε να είχα ένα ιστιοπλοϊκό και να φοβόμουν να απομακρυνθώ από την παραλία, για να μην πέσω από την άκρη της Γης. Ευτυχώς, όμως, δεν χρειάζεται να διαψεύσω εγώ ο ίδιος ότι η γη είναι επίπεδη – το έχουν κάνει άλλοι για μένα, εδώ και πολλά χρόνια. Οπότε, το μόνο που έχω να κάνω είναι να πάρω μαζί με μερικούς φίλους το ιστιοπλοϊκό μου και να κάνουμε το γύρο της (σχεδόν σφαιρικής) Γης, γνωρίζοντας ακριβώς πού είμαστε κάθε στιγμή – γιατί κάποιοι άλλοι φρόντισαν να ανακαλύψουν (και) προς όφελός μας τη σχετική τεχνολογία…
* Η ενδεκάτη εντολή, ως γνωστόν, είναι: Ου μπλέξεις...
Δεν στηρίζω καμιά πλευρά. Αλλά έχω να πω πως όλοι μας, και αυτοί που πιστεύουν και αυτοί που δεν πιστεύουν, κάνουν ένα λάθος: αυτοί που πιστεύουν δεν έχουν ψάξει αλλού, και αυτοί που δεν πιστεύουν και κράζουν, ή διαψεύδουν τα λεγόμενα του Λιακόπουλου, ας πούμε, τα διαψεύδουν βάσει πληροφοριών που βρίσκουν σε κάποιο άσχετο σάιτ που το έχει γράψει ο καθένας που μπορεί να είναι τρελός / φαντασμένος / απατεώνας κ.τ.λ., ό,τι τέλος πάντων λέγεται και για το Λιακόπουλο, και στηρίζονται τέλος πάντων σε πράγματα που και αυτά μπορεί να είναι ψέματα. Ας μην είμαστε στενόμυαλοι επειδή κάτι δεν μας αρέσει, ας είμαστε ανοιχτοί και να λέμε πως και αυτό μπορεί να ισχύει. Και αυτό μπορεί να παίζει. Όλα είναι πιθανά. Και να είστε σίγουροι πως ένα πράγμα ισχύει, πως ό,τι θέλουν αυτοί μας πλασάρουν. Με κάθε τρόπο θα μας ελέγξουν. Και ποιοι είναι αυτοί; Είναι αυτοί που τρώνε λεφτά, είτε αυτοί είναι υπουργοί είτε νεφελίμ (είπα, δεν στηρίζω καμιά πλευρά), αλλά τέλος πάντων οι κυβερνήσεις που και καλά διακυβερνούν δημοκρατικά τις χώρες τρώνε λεφτά, και προφανώς δεν μας δίνουν σε οποιαδήποτε μορφή τις αλήθειες. Οπότε, μην διαψεύδετε πράγματα χωρίς να τα ξέρετε οι ίδιοι. Κανείς δεν ξέρει τι μας πασάρουν. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ.
Το πρώτο που κάνει κάθε σκεπτικιστής που σέβεται τον εαυτό του ακούγοντας μια είδηση ή διαβάζοντας μια πληροφορία είναι να χρησιμοποιήσει το όργανο που διαθέτει ανάμεσα στα αυτιά του – και δεν εννοώ τη μύτη του, αλλά το άλλο, που δεν φαίνεται. Πόσο λογικό είναι να βρεθεί φρέσκο πτώμα ενός πτεροδάκτυλου – ενός ζώου που έχει εξαφανιστεί εδώ και 65 εκατομμύρια χρόνια; Και πόσο πιθανό; Καθόλου, και καθόλου. Αδύνατο δεν είναι, βέβαια: θεωρητικά, τίποτε δεν είναι αδύνατο, κι αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον – κι ας λένε ό,τι θέλουν τα μέντιουμ. Μπορεί, δηλαδή, αύριο το πρωί να πάψει να ισχύει η βαρύτητα; Και βέβαια – μόνο που αφενός κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά απίθανο και αφετέρου, αν συμβεί, οι επιπτώσεις θα είναι τρομακτικές, οπότε αποκλείεται να περάσει απαρατήρητο. Σημαντικές θα ήταν επίσης και οι επιπτώσεις αν ίσχυε η είδηση για τον πτεροδάκτυλο – οπότε θα γινόταν χαμός στην επιστημονική κοινότητα, και θα έπεφταν όλοι πάνω στο πτώμα σαν όρνια που μυρίστηκαν φαγητό. Το γεγονός και μόνο ότι δεν συνέβη κάτι τέτοιο θα έπρεπε να αρκεί για να απορρίψουμε την είδηση ως ψεύτικη. Αλλά εγώ πήγα ένα βήμα παραπέρα: έψαξα στο ίντερνετ για σχετικές αναφορές, και μέσα σε δυο λεπτά βρήκα αμέσως τι συνέβαινε – πράγμα που, για κάποιο μυστήριο λόγο, οι συνωμοσιολόγοι δεν κάνουν ποτέ. Το ίδιο έκανα και για τους μύθους περί σκελετού κενταύρου και λειψάνου γοργόνας και, φυσικά, χρησιμοποίησα αυτές τις πληροφορίες για να διαψεύσω τους ισχυρισμούς του Λιακόπουλου.
Λέει ο ανώνυμος (και το έχω ξανακούσει πολλές φορές, έχω γράψει μάλιστα και ποστ πάνω στο θέμα της αξιοπιστίας), ότι το τάδε σάιτ όπου βρήκα τις πληροφορίες για τη διάψευση μπορεί να το έχει γράψει κανένας τρελός ή απατεώνας. Δηλαδή, συγγνώμη, όταν επισκέπτεσαι μια ιστοσελίδα, δεν έχεις το στοιχειώδες μυαλό να καταλάβεις αν περιέχει μπαρούφες ή όχι; Στην περίπτωση του υποτιθέμενου σκελετού Κενταύρου, για παράδειγμα, δεν μιλάμε για ένα ανώνυμο μπλογκ ή για μια προσωπική ιστοσελίδα όπου θα μπορούσε κανείς, θεωρητικά, να λέει ό,τι του κατέβει στο κεφάλι – μιλάμε για την επίσημη σελίδα του Πανεπιστημίου που έχει και επιδεικνύει το έκθεμα, όπου λέει ακριβώς τι είναι και γιατί το έχει σε κοινή θέα.
Επανέρχομαι στη χρήση της λογικής: Οι υπαρξιακοί ισχυρισμοί (υπάρχει Θεός, υπήρχαν κένταυροι και μονόκεροι, υπάρχουν ξωτικά, νεφελίμ και καλικάντζαροι κ.τ.λ.) δεν μπορούν να αποδειχθούν αρνητικά· κανείς δεν μπορεί να αποδείξει πως δεν υπάρχουν καλικάντζαροι, γιατί για να το πετύχει θα έπρεπε να βρίσκεται ταυτοχρόνως παντού – πράγμα αδύνατον. Αυτό σημαίνει πως θα δεχτούμε πως υπάρχουν καλικάντζαροι; Όχι, βέβαια, κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς παράλογο – παρόλο που κάποιοι όντως επιλέγουν αυτήν τη στάση. Σύμφωνα με τον ανώνυμο (και άλλους), θα έπρεπε να πούμε «μπορεί να ισχύει κι αυτό». Αυτή η στάση παραβλέπει το πολύ σημαντικό γεγονός ότι αυτός που κάνει τον υπαρξιακό ισχυρισμό (πρέπει να) καλείται και να τον αποδείξει. Αν δεν μπορεί, τότε η λογική στάση δεν είναι «όλα είναι πιθανά», αλλά «βρες πρώτα στοιχεία, και τα ξαναλέμε – ως τότε, δεν δέχομαι αυτό που λες». Αυτό δεν είναι στενομυαλιά· στενομυαλιά είναι να σου δείχνουν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις κι εσύ να μην δέχεσαι την αλήθεια – μια χαρακτηριστικά ανορθολογική αντίδραση. Αντίθετα, το να μη δέχεσαι κάτι απουσία αποδείξεων είναι η μόνη ορθολογική στάση που μπορεί να τηρήσει κανείς.
Στο τέλος του σχολίου του, ο ανώνυμος το γυρνάει στη συνωμοσιολογία, και μάλιστα με εκπληκτικά γενικόλογους όρους: «αυτοί που τρώνε λεφτά». Το ποιοι είναι αυτοί παραμένει μετέωρο· σίγουρα, πάντως, δεν είναι οι υπουργοί, πρωθυπουργοί, πρόεδροι κ.λπ. – αυτοί είναι, ως επί το πλείστον, είτε ερασιτέχνες είτε απλώς ηλίθιοι. Φοβάμαι πως αλλού το πάει ο ανώνυμος, σε ιλλουμινάτι, σιωνιστές και άλλα τέτοια ωραία. Αυτή η διαδεδομένη άποψη μάλλον οφείλεται στο ότι πολλοί συνάνθρωποί μας δεν μπορούν να δεχτούν ότι για το χάλι που έχει (ή νομίζουν πως έχει) η ζωή τους φταίνε μερικοί ανίκανοι πολιτικοί ή μερικοί άπληστοι επιχειρηματίες, τραπεζίτες κ.τ.λ., ή ο συνδυασμός των δύο – ή και οι ίδιοι, που ψηφίζουν τους ίδιους και τους ίδιους κάθε τέσσερα χρόνια και διαιωνίζουν το σύστημα που τους παράγει… Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν πίσω απ’ όλα αυτά κάποια σκοτεινά κέντρα που να εξυφαίνουν συνωμοσίες για να καθυποτάξουν ολόκληρο τον πλανήτη – και ειδικά την Ελλάδα, να μην ξεχνιόμαστε… Αυτός ο τρόπος σκέψης οδηγεί κατευθείαν στην παράνοια, μια ασθένεια που συνδυάζει άγχος, φόβο, παραλογισμό, αυταπάτες, μανία καταδίωξης και αίσθηση απειλής.
Ο ανώνυμος λέει και κάτι που θεωρώ αποκορύφωμα της αντιεπιστημονικής σκέψης: «Μην διαψεύδετε πράγματα χωρίς να τα ξέρετε οι ίδιοι». Δεν ξέρω σε ποια φιλοσοφική σχολή υπάγεται αυτός ο τρόπος σκέψης, ξέρω όμως ότι, αν η ανθρωπότητα τον ακολουθούσε, δεν θα είχαμε προχωρήσει ποτέ πέρα απ’ τον τροχό. Η πρόοδος συμβαίνει με τη συσσώρευση της γνώσης, η οποία γίνεται κοινό κτήμα και αφετηρία για το επόμενο βήμα. Αν έπρεπε κάθε γενιά να ανακαλύπτει κάθε φορά εκ νέου αυτά που είχε ανακαλύψει η προηγούμενη (γιατί αλλιώς δεν θα γινόταν αποδεκτή ως αληθινή η γνώση), τότε ζήτω που καήκαμε. Σκεφτείτε να είχα ένα ιστιοπλοϊκό και να φοβόμουν να απομακρυνθώ από την παραλία, για να μην πέσω από την άκρη της Γης. Ευτυχώς, όμως, δεν χρειάζεται να διαψεύσω εγώ ο ίδιος ότι η γη είναι επίπεδη – το έχουν κάνει άλλοι για μένα, εδώ και πολλά χρόνια. Οπότε, το μόνο που έχω να κάνω είναι να πάρω μαζί με μερικούς φίλους το ιστιοπλοϊκό μου και να κάνουμε το γύρο της (σχεδόν σφαιρικής) Γης, γνωρίζοντας ακριβώς πού είμαστε κάθε στιγμή – γιατί κάποιοι άλλοι φρόντισαν να ανακαλύψουν (και) προς όφελός μας τη σχετική τεχνολογία…
* Η ενδεκάτη εντολή, ως γνωστόν, είναι: Ου μπλέξεις...
8.9.08
Obama & Osama: φτηνή προπαγάνδα, φτηνότερη πλαστογραφία
(Γράφει ο Π)
Αυτό τον καιρό κυκλοφορεί στο internet αυτή η φωτογραφία:
Οι παρανοϊκοί οργιάζουν, ιδίως από τη στιγμή που ο Obama ανακοίνωσε για τη θέση του αντιπροέδρου το όνομα του γερουσιαστή Joe Biden. (Έχω δει να γράφεται μέχρι και ότι ο Obama είναι το απώτατο σχέδιο των τρομοκρατών να αλώσουν τις ΗΠΑ από μέσα, με έναν 'δικό τους' πρόεδρο!)
Το αστείο είναι ότι τη φωτογραφία αυτή τη χρησιμοποιούν τόσο τέτοιοι συνωμοσιολόγοι όσο και κάποιοι που αντιπαθούν τη γραμμή του Fox και νομίζουν πως βρήκαν ένα ακόμα δείγμα κατρακύλας.
Το ρεπουμπλικανικών προτιμήσεων Fox Channel έχει κάνει επανειλημμένα το 'λάθος' να 'μπερδέψει' το όνομα του Obama με αυτό του Bin Laden - εδώ και εδώ δύο περιπτώσεις (δεν είναι οι μόνες).
Δεν έχει όμως φτάσει και σε τέτοιο σημείο γελοιότητας. Η συγκεκριμένη φωτογραφία είναι χαλκευμένη. Χαρακτηριστικό το ότι, όπου παρουσιάζεται ως αληθινή, δεν αναφέρεται από ποιά εκπομπή και πότε είναι παρμένη, ενώ ακόμα και στο youtube δεν υπάρχει απόσπασμα της υποτιθέμενης εκπομπής αλλά μόνο η φωτογραφία. Χαρακτηριστική και η ανομοιομορφία των γραμμάτων στις φράσεις που σκάρωσε ο άγνωστος πλαστογράφος. Ιδού το πραγματικό καρέ (συγνώμη για το βελάκι):
Εδώ και η εκπομπή από όπου προέρχεται (29/02/08 - φυσικά ο ομιλητής δεν λέει τίποτα σχετικό):
http://www.cato.org/videohighlights/index.php?highlight_id=36
(Αλλά αυτά συμβαίνουν στις ΗΠΑ. Σε μας συμβαίνουν τα αντίθετα, π.χ. να αρνείσαι αληθινό βίντεο. Τελευταίο κρούσμα που είδα: ο κ. Αγοραστός, ένας από τους βουλευτές που κατηγορήθηκαν για τις παρατυπίες κατά τη διάρκεια της πρόσφατης ψηφοφορίας στη Βουλή. Πριν από λίγες μέρες, στις ειδήσεις του Alter, του βάζουν στιγμιότυπο που τον δείχνει να τσεπώνει ένα χαρτί από το τραπέζι με τα ψηφοδέλτια, και απαντά ότι αυτό το χαρτί δεν ήταν ψηφοδέλτιο, γιατί αν ήταν ψηφοδέλτιο δεν θα μπορούσε να το έχει βάλει στην τσέπη του! Μία ακόμα επιβεβαίωση του ότι η Ελλάς, ως γνωστόν, είναι η πατρίς τόσο της Δημοκρατίας όσο και της Λογικής.)
Αυτό τον καιρό κυκλοφορεί στο internet αυτή η φωτογραφία:
Οι παρανοϊκοί οργιάζουν, ιδίως από τη στιγμή που ο Obama ανακοίνωσε για τη θέση του αντιπροέδρου το όνομα του γερουσιαστή Joe Biden. (Έχω δει να γράφεται μέχρι και ότι ο Obama είναι το απώτατο σχέδιο των τρομοκρατών να αλώσουν τις ΗΠΑ από μέσα, με έναν 'δικό τους' πρόεδρο!)
Το αστείο είναι ότι τη φωτογραφία αυτή τη χρησιμοποιούν τόσο τέτοιοι συνωμοσιολόγοι όσο και κάποιοι που αντιπαθούν τη γραμμή του Fox και νομίζουν πως βρήκαν ένα ακόμα δείγμα κατρακύλας.
Το ρεπουμπλικανικών προτιμήσεων Fox Channel έχει κάνει επανειλημμένα το 'λάθος' να 'μπερδέψει' το όνομα του Obama με αυτό του Bin Laden - εδώ και εδώ δύο περιπτώσεις (δεν είναι οι μόνες).
Δεν έχει όμως φτάσει και σε τέτοιο σημείο γελοιότητας. Η συγκεκριμένη φωτογραφία είναι χαλκευμένη. Χαρακτηριστικό το ότι, όπου παρουσιάζεται ως αληθινή, δεν αναφέρεται από ποιά εκπομπή και πότε είναι παρμένη, ενώ ακόμα και στο youtube δεν υπάρχει απόσπασμα της υποτιθέμενης εκπομπής αλλά μόνο η φωτογραφία. Χαρακτηριστική και η ανομοιομορφία των γραμμάτων στις φράσεις που σκάρωσε ο άγνωστος πλαστογράφος. Ιδού το πραγματικό καρέ (συγνώμη για το βελάκι):
Εδώ και η εκπομπή από όπου προέρχεται (29/02/08 - φυσικά ο ομιλητής δεν λέει τίποτα σχετικό):
http://www.cato.org/videohighlights/index.php?highlight_id=36
(Αλλά αυτά συμβαίνουν στις ΗΠΑ. Σε μας συμβαίνουν τα αντίθετα, π.χ. να αρνείσαι αληθινό βίντεο. Τελευταίο κρούσμα που είδα: ο κ. Αγοραστός, ένας από τους βουλευτές που κατηγορήθηκαν για τις παρατυπίες κατά τη διάρκεια της πρόσφατης ψηφοφορίας στη Βουλή. Πριν από λίγες μέρες, στις ειδήσεις του Alter, του βάζουν στιγμιότυπο που τον δείχνει να τσεπώνει ένα χαρτί από το τραπέζι με τα ψηφοδέλτια, και απαντά ότι αυτό το χαρτί δεν ήταν ψηφοδέλτιο, γιατί αν ήταν ψηφοδέλτιο δεν θα μπορούσε να το έχει βάλει στην τσέπη του! Μία ακόμα επιβεβαίωση του ότι η Ελλάς, ως γνωστόν, είναι η πατρίς τόσο της Δημοκρατίας όσο και της Λογικής.)
3.9.08
Καφεϊνομανής και χοληστερινούχος… (+update)
Το πρωί θέλω καφέ μετά το πρωινό, αλλιώς δεν ξυπνάω με τίποτε. Και όχι οποιονδήποτε καφέ — φρεσκοαλεσμένο διπλό εσπρέσο, άλλοτε κανονικό, άλλοτε lungo (με διπλάσιο νερό), και το καλοκαίρι freddo — με τόσα παγάκια που γίνεται σχεδόν americano (ακόμα πιο αραιωμένος από τον lungo).
Μια πρόσφατη αιματολογική εξέταση έδειξε ότι έχω ψηλή χοληστερόλη. Απ’ ό,τι φαίνεται, η θερινή επιχείρηση ρύθμισης της χοληστερίνης (την οποία δεν πήρα και πολύ στα σοβαρά, είναι αλήθεια…) δεν πέτυχε. Τον γιατρό μου θα τον δω την άλλη βδομάδα, αλλά στο μεταξύ έκανα μια έρευνα στο δίκτυο για να βρω σχετικές διατροφικές προτάσεις, και σε μια πολύ καλή ιστοσελίδα για τον καφέ βρήκα μια παραπομπή προς ένα περσινό άρθρο της Science Daily το οποίο λέει πως ο καφές αυξάνει τη χοληστερόλη (την κακή, εννοείται), πράγμα που οι επιστήμονες υποπτεύονταν από παλιά, αλλά τώρα βρήκαν και τον τρόπο με τον οποίο το κάνει. Υπαίτια είναι μια ουσία που βρίσκεται στα έλαια του καφέ, η καφεστόλη.
Τι γίνεται τώρα: τα έλαια είναι αυτά που ευθύνονται για την υπέροχη γεύση του εσπρέσο (και για την κρέμα του), όπως και για τη μεστή γεύση του «ελληνικού» καφέ και του καφέ που φτιάχνουμε στην καφετιέρα με το έμβολο· επίσης τα έλαια περιέχουν και άλλες ουσίες που υποτίθεται πως είναι ευεργετικές — με αντιοξειδωτική δράση, κ.τ.λ.. Στον κλασικό καφέ φίλτρου, τον «γαλλικό», που λέμε, τα έλαια κατακρατούνται από το χάρτινο φίλτρο. Το αποτέλεσμα είναι λιγότερη γεύση, αλλά και καθόλου καφεστόλη…
Όπως καταλαβαίνετε, εδώ υπάρχει ένα δίλημμα: θυσιάζεις τη γεύση για την πιθανότητα μείωσης της χοληστερόλης κατά περίπου 8% και το γυρνάς σε γαλλικό, ή το παλεύεις με όλους τους άλλους διαθέσιμους τρόπους και παραμένεις πιστός στον εσπρέσο;
Μια απάντηση είναι: «ό,τι πει ο γιατρός».
Μια άλλη απάντηση είναι: «κοίτα τι προβλήματα έχει ο κόσμος»…
Αλλά έτσι είναι: αν είχα γεννηθεί στο Νταρφούρ, θα αναρωτιόμουν αν θα έβγαζα τη μέρα ζωντανός. Επειδή, όμως, γεννήθηκα στην Ελλάδα, αναρωτιέμαι τι είδους καφέ να πίνω, και ποιο απ’ τα δύο διεφθαρμένα κόμματα της πατρίδας μου θα πάρει την εξουσία στις επόμενες εκλογές…
Υ.Γ.: Τον στιγμιαίο καφέ δεν τον ανέφερα, γιατί δεν τον θεωρώ καφέ. Πάντως, φαίνεται πως ούτε αυτός έχει καφεστόλη.
Update:
Ο γιατρός (όπως και ο resident) λέει ότι όντως ισχύει αυτό για το γαλλικό καφέ, αλλά δεν υπάρχει λόγος να κόψω τον εσπρέσο, καθώς υπάρχουν άλλα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να κάνω. Το θέμα είναι ότι πρέπει να κόψω τη ζάχαρη, και δεν έχω συνηθίσει να πίνω τον εσπρέσο σκέτο, οπότε μάλλον τελικά θα το γυρίσω σε γαλλικό έτσι κι αλλιώς (φρεσκοκομμένο, πάντοτε). Κατά τα άλλα, το πρόγραμμα είναι χαμηλών θερμίδων, και φυσικά περιλαμβάνει λαχανικά και φρούτα. Δεν μπαίνω σε λεπτομέρειες, γιατί υποτίθεται ότι είναι εξατομικευμένο, οπότε δεν είναι σίγουρο ότι θα βοηθήσει εξίσου κάποιον άλλο -- άλλωστε, δεν έχει και τίποτε το πρωτοφανές. Γνωστά πράγματα είναι. Το θέμα είναι να τα εφαρμόζεις...
Μια πρόσφατη αιματολογική εξέταση έδειξε ότι έχω ψηλή χοληστερόλη. Απ’ ό,τι φαίνεται, η θερινή επιχείρηση ρύθμισης της χοληστερίνης (την οποία δεν πήρα και πολύ στα σοβαρά, είναι αλήθεια…) δεν πέτυχε. Τον γιατρό μου θα τον δω την άλλη βδομάδα, αλλά στο μεταξύ έκανα μια έρευνα στο δίκτυο για να βρω σχετικές διατροφικές προτάσεις, και σε μια πολύ καλή ιστοσελίδα για τον καφέ βρήκα μια παραπομπή προς ένα περσινό άρθρο της Science Daily το οποίο λέει πως ο καφές αυξάνει τη χοληστερόλη (την κακή, εννοείται), πράγμα που οι επιστήμονες υποπτεύονταν από παλιά, αλλά τώρα βρήκαν και τον τρόπο με τον οποίο το κάνει. Υπαίτια είναι μια ουσία που βρίσκεται στα έλαια του καφέ, η καφεστόλη.
Τι γίνεται τώρα: τα έλαια είναι αυτά που ευθύνονται για την υπέροχη γεύση του εσπρέσο (και για την κρέμα του), όπως και για τη μεστή γεύση του «ελληνικού» καφέ και του καφέ που φτιάχνουμε στην καφετιέρα με το έμβολο· επίσης τα έλαια περιέχουν και άλλες ουσίες που υποτίθεται πως είναι ευεργετικές — με αντιοξειδωτική δράση, κ.τ.λ.. Στον κλασικό καφέ φίλτρου, τον «γαλλικό», που λέμε, τα έλαια κατακρατούνται από το χάρτινο φίλτρο. Το αποτέλεσμα είναι λιγότερη γεύση, αλλά και καθόλου καφεστόλη…
Όπως καταλαβαίνετε, εδώ υπάρχει ένα δίλημμα: θυσιάζεις τη γεύση για την πιθανότητα μείωσης της χοληστερόλης κατά περίπου 8% και το γυρνάς σε γαλλικό, ή το παλεύεις με όλους τους άλλους διαθέσιμους τρόπους και παραμένεις πιστός στον εσπρέσο;
Μια απάντηση είναι: «ό,τι πει ο γιατρός».
Μια άλλη απάντηση είναι: «κοίτα τι προβλήματα έχει ο κόσμος»…
Αλλά έτσι είναι: αν είχα γεννηθεί στο Νταρφούρ, θα αναρωτιόμουν αν θα έβγαζα τη μέρα ζωντανός. Επειδή, όμως, γεννήθηκα στην Ελλάδα, αναρωτιέμαι τι είδους καφέ να πίνω, και ποιο απ’ τα δύο διεφθαρμένα κόμματα της πατρίδας μου θα πάρει την εξουσία στις επόμενες εκλογές…
Υ.Γ.: Τον στιγμιαίο καφέ δεν τον ανέφερα, γιατί δεν τον θεωρώ καφέ. Πάντως, φαίνεται πως ούτε αυτός έχει καφεστόλη.
Update:
Ο γιατρός (όπως και ο resident) λέει ότι όντως ισχύει αυτό για το γαλλικό καφέ, αλλά δεν υπάρχει λόγος να κόψω τον εσπρέσο, καθώς υπάρχουν άλλα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να κάνω. Το θέμα είναι ότι πρέπει να κόψω τη ζάχαρη, και δεν έχω συνηθίσει να πίνω τον εσπρέσο σκέτο, οπότε μάλλον τελικά θα το γυρίσω σε γαλλικό έτσι κι αλλιώς (φρεσκοκομμένο, πάντοτε). Κατά τα άλλα, το πρόγραμμα είναι χαμηλών θερμίδων, και φυσικά περιλαμβάνει λαχανικά και φρούτα. Δεν μπαίνω σε λεπτομέρειες, γιατί υποτίθεται ότι είναι εξατομικευμένο, οπότε δεν είναι σίγουρο ότι θα βοηθήσει εξίσου κάποιον άλλο -- άλλωστε, δεν έχει και τίποτε το πρωτοφανές. Γνωστά πράγματα είναι. Το θέμα είναι να τα εφαρμόζεις...
1.9.08
Εύλογος απορία
Με τόσους τυφώνες να πλήττουν φέτος τις Η.Π.Α., πώς και δεν βγήκε ακόμη κανένας καραγκιόζης να πει ότι ο Πούτιν χτυπά τους Αμερικάνους με μυστικά υπερόπλα εφαρμόζοντας το "σχέδιο του Θεού";
Subscribe to:
Posts (Atom)
