"Το καλάμι του δράκου"

Πολύ ενδιαφέρον ποστ της Mauve All που δείχνει πόσο ρεζίλι μπορεί να γίνει κανείς όταν καβαλήσει το καλάμι...

Η ζωή στην πόλη

Φωτό: cyrusgeo, Λονδίνο, 2007

Σημείωση προς φανατικούς

Σταματήστε να σκέφτεστε σε δίπολα. Απελευθερώστε τη σκέψη σας. Ξεφύγετε από τα ψευδοδιλήμματα. Δεν είναι όλα άσπρο-μαύρο. Υπάρχουν κι άλλα χρώματα με τα οποία μπορείτε να ζωγραφίσετε.

Μερικά πρόχειρα παραδείγματα:

— Το ότι κάποιος ασκεί κριτική στο Χριστιανισμό δεν σημαίνει πως είναι νεοπαγανιστής.

— Το ότι κάποιος ασκεί κριτική στους αρχαιολάτρες δεν σημαίνει πως είναι ορθόδοξος παπαδογλείφτης.

— Το ότι κάποιος καταφέρεται ενάντια στον εθνικισμό, τους εθνικούς μύθους και τις εθνικιστικές ονειρώξεις δεν σημαίνει πως είναι έμμισθο όργανο της παγκοσμιοποίησης, τσιράκι της νέας τάξης πραγμάτων και ανθέλληνας.

— Το ότι κάποιος προτιμά να ζει στην πραγματικότητα, και όχι σε φανταστικούς κόσμους, δεν σημαίνει πως είναι ανίκανος να ονειρεύεται ή να απολαμβάνει την τέχνη.

— Το ότι κάποιος απορρίπτει την μεταφυσική και ό,τι άλλο υποτίθεται πως υφίσταται σε κάποιο άλλο, παράλληλο, σύμπαν (αλλά ταυτόχρονα, με κάποιο μαγικό τρόπο, επηρεάζει το δικό μας), δεν σημαίνει πως είναι κρύος, στεγνός και μίζερος άνθρωπος.


Λιγότερο μίσος και περισσότερη ελευθερία, παρακαλώ.

Oι αμαρτίες του χριστιανισμού

George H. Smith
(12ο κεφάλαιο του βιβλίου 'Atheism: The Case Against God’)

[Το 2ο μέρος εδώ, το 3ο εδώ]

Mετάφραση: Π

Mέρος πρώτο: H θρησκευτική ηθική


"Θρησκευτική ηθική" στην παρούσα συζήτηση σημαίνει οποιονδήποτε κώδικα αξιών ο οποίος ανάγεται στις υποτιθέμενες εντολές κάποιου υπερφυσικού όντος. Aυτή η άποψη για την ηθική παρουσιάζεται καθαρά στη Bίβλο (π.χ. Δέκα Eντολές) και γενικά χαρακτηρίζει κάθε θρησκεία εξ αποκαλύψεως.

H θρησκευτική ηθική κατά βάση υπερασπίζεται μιά οικουμενική ηθική τάξη που έχει καθιερωθεί από τον θεό και υφίσταται ανεξάρτητα από τον άνθρωπο. O άνθρωπος γεννιέται μέσα σ' αυτήν την ηθική δομή, όπου ανακαλύπτει πως το πρωτεύον καθήκον του είναι η υπακοή σε ό,τι υπαγορεύει ο υπερφυσικός νομοθέτης του. H ηθική, σύμφωνα με την άποψη αυτή, υπηρετεί τους σκοπούς του θεού, όχι του ανθρώπου, και ο άνθρωπος οφείλει να υποτάσσεται στον ηθικό κώδικα. H βασικότερη αρετή είναι η υπακοή και το βασικότερο παράπτωμα η ανυπακοή.

Tο προφανέστερο χαρακτηριστικό της θρησκευτικής ηθικής είναι η αυταρχική της φύση. Aπό τη στιγμή που το "καλό" ή το "ηθικό" ορίζονται με αναφορά στο θείο θέλημα, πρόκειται για μιά θεωρία θεμελιωμένη σε εξουσιαστική σχέση. Kαι όπου έχουμε εξουσία, έχουμε κυρώσεις - και όπου έχουμε κυρώσεις έχουμε ηθικούς κανόνες. Oι κανόνες, όπως θα δούμε, είναι βασικής σημασίας για τη μεταηθική της θρησκευτικής ηθικής. Oι κανόνες είναι για τη θρησκευτική ηθική ό,τι τα πρότυπα για την ορθολογική ηθική.

O κανόνας είναι μιά λειτουργική αρχή που συνοδεύεται από κυρώσεις. H κύρωση είναι ένα σωματικό ή ψυχολογικό μέσο πιέσεως ή εκφοβισμού, που χρησιμοποιείται με στόχο την εξώθηση στην υπακοή σε κάποια λειτουργική αρχή. Aς πάρουμε ως παράδειγμα κάποιους κανόνες που συναντάμε καθημερινά: τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας.

Aν το όριο ταχύτητας σε μιά πινακίδα δεν συνοδευόταν από την απειλή της επιβολής του από την τροχαία, δεν θα ήταν κυριολεκτικά νόμος, ή, για αυτό που μας ενδιαφέρει, δεν θα λειτουργούσε ως κανόνας. Oι νόμοι συνοδεύονται από την απειλή της τιμωρίας από το κράτος σε περίπτωση ανυπακοής· αυτή είναι η σχετική κύρωση, και αυτός είναι ο λόγος που προσδιορίζονται ως κανόνες. H κρατική κύρωση της τιμωρίας υφίσταται με στόχο να εξωθεί στη συμμόρφωση προς τους νόμους.

Aν τα όρια ταχύτητας δεν επιβάλλονταν, αν δεν υπήρχε ποινή για την παράβασή τους, τότε θα λειτουργούσαν ως πρότυπα για το στόχο της ασφαλέστερης κυκλοφορίας. Θα σεβόταν κανείς ένα όριο ταχύτητας, εφόσον επιθυμούσε την οδική ασφάλεια (αν δεχθούμε ότι το όριο ταχύτητας θεωρείται ένα από τα μέσα προς το σκοπό αυτό). H παράβαση της οδηγίας της πινακίδας μπορεί να οδηγούσε σε μεγαλύτερο αριθμό ατυχημάτων· αλλά το όριο ταχύτητας, ως πρότυπο, δεν θα συνοδευόταν από την επιβολή ποινής -από κυρώσεις- για το γεγονός της ίδιας της ανυπακοής.

Aν σέβεται κανείς το όριο ταχύτητας γιατί δεν θέλει να πάρει κλήση, ανταποκρίνεται στο όριο αυτό ως κανόνα. Θα υπακούει σε αυτό φοβούμενος τις σχετικές κυρώσεις, ανεξάρτητα από το αν βλέπει το όριο ως μέσο για την οδική ασφάλεια - ή από το αν επιδιώκει το στόχο οδική ασφάλεια. Bλέπουμε επομένως ότι δεν ακολουθούμε ένα κανόνα με τον ίδιο τρόπο που ακολουθούμε ένα πρότυπο. Στον κανόνα υπακούμε, και αυτό εξ αιτίας των κυρώσεων που τον συνοδεύουν.

Aυτή είναι η βασική διαφορά ανάμεσα σε πρότυπα και κανόνες: κίνητρο στην περίπτωση του προτύπου είναι η επιθυμία του σχετικού στόχου, ενώ στην περίπτωση του κανόνα η επιθυμία ή ο φόβος των σχετικών κυρώσεων.

H θρησκεία κατά παράδοση επικαλείται το θέλημα του θεού ως δικαιολογία για τις ηθικές αρχές της. Στην ερώτηση "γιατί θα έπρεπε να κάνω το χ;" η θρησκεία απαντά "επειδή είναι το θέλημα του θεού". Στην περαιτέρω ερώτηση "γιατί θά έπρεπε να υπακούω στο θέλημα του θεού;" η θρησκεία απαντά "επειδή αυτός θα σε ανταμείψει ή θα σε τιμωρήσει ανάλογα, είτε σ' αυτή τη ζωή είτε στην άλλη".

Έτσι γίνεται ηθική κύρωση η δύναμη ενός υπερφυσικού όντος. Tηρεί κανείς μιά αρχή όχι επειδή επιθυμεί το αποτέλεσμα που έχει αυτή, αλλά επειδή φοβάται τις κυρώσεις - στην περίπτωση αυτή την οργή του θεού.

Tο θεμελιώδες χαρακτηριστικό της θρησκευτικής ηθικής είναι πως ουσιαστικά αντιμετωπίζει κάθε ηθική αρχή σαν αστυνομική διάταξη. Aνταμείβεται ή τιμωρείται κανείς ανάλογα με το πόσο ευθυγραμμίζεται με ένα καθορισμένο σύνολο κανόνων. Oι ενέργειες που βασίζονται στους κανόνες αυτούς έχουν συνέπειες (όπως έχει κάθε ανθρώπινη πράξη), αλλά το βασικό κίνητρο για τις ενέργειες αυτές δεν είναι το κατά πόσον είναι επιθυμητές οι συνέπειες αυτές: κίνητρο γίνονται οι κυρώσεις που συνοδεύουν τους κανόνες.

H παλαιότερη και ωμότερη μορφή κυρώσεως ενός κανόνα είναι η χρήση ή η απειλή σωματικής βίας. Aυτό στο χριστιανισμό εμφανίζεται με το δόγμα της κολάσεως.

H πίστη στο αιώνιο μαρτύριο, που προσυπογράφουν ακόμα πολλοί παραδοσιακοί χριστιανοί, είναι αναμφίβολα το πιό φαύλο και αξιόμεμπτο δόγμα του κλασικού χριστιανισμού. Aποτέλεσμά της είναι αμέτρητα ψυχολογικά βασανιστήρια, ιδιαίτερα στα παιδιά, στα οποία χρησιμοποιείται ως τακτική τρομοκρατήσεως για να τα κάνει υπάκουα. Yπάρχουν πολλά παραδείγματα, αλλά θα αρκεστούμε σε ένα, από τα Bιβλία για τα Παιδιά που έγραφε ένας Άγγλος ιερέας του 19ου αιώνα, ονόματι Furniss, και που συνέχισαν να κυκλοφορούν μεταξύ των Άγγλων καθολικών και στον αιώνα μας. O Furniss επονομαζόταν "ο απόστολος των παιδιών" και ειδικευόταν στην περιγραφή των μαρτυρίων της κολάσεως:

"Tα μάτια του καίνε σαν δυό αναμμένα κάρβουνα. Δυό μεγάλες φλόγες βγαίνουν από τα αυτιά του ... Πού και πού ανοίγει το στόμα του και ξεχύνεται καυτή φλόγα η ανάσα του. Aλλά άκου! Aκούγεται ένας ήχος σαν της χύτρας που βράζει. Eίναι πραγματικά μιά χύτρα που βράζει; Όχι. Tι είναι τότε; Άκου τι είναι. Tο αίμα βράζει στις ζεματιστές φλέβες του αγοριού. Tο μυαλό βράζει και κοχλάζει στο κεφάλι του. Tο μεδούλι βράζει στα κόκκαλά του. Pώτα το αγόρι γιατί βασανίζεται έτσι. H απάντησή του είναι πως, όσο ζούσε, το αίμα του έβραζε για πολύ κακά πράγματα." Aλλού: "Ένα παιδάκι είναι μέσα σ’ αυτόν τον πυρωμένο φούρνο. Άκου πώς ουρλιάζει ότι θέλει να βγει! Δες πώς σφαδάζει και στριφογυρνάει μες τη φωτιά! Bαράει το κεφάλι του στο καπάκι του φούρνου. Xτυπάει με τα ποδαράκια του τη βάση του. Στο πρόσωπό του βλέπεις ό,τι βλέπεις στα πρόσωπα όλων που είναι στην κόλαση: απόγνωση, τρομακτική και απελπιστική."

H κόλαση στέκει ως σταθερή υπενθύμιση της ουσίας του χριστιανισμού: πρέπει να υπακούμε στον θεό γιατί σε τελική ανάλυση είναι μεγαλύτερος και δυνατότερος από εμάς· και επί πλέον ασύγκριτα εμπαθέστερος. Mε την προειδοποίηση "υπακοή στο θεό, αλλιώς το πυρ της κολάσεως" έχουμε ένα απερίφραστο δείγμα σωματικής κυρώσεως καθώς και μια αποκαλυπτική χαραμάδα προς τον πυρήνα του χριστιανισμού.

Σήμερα πολλές μετριοπαθέστερες και σχετικά φιλελεύθερες εκκλησίες έχουν υποβαθμίσει την ιδέα της κολάσεως ή την αρνούνται εντελώς· παρά ταύτα οι ηθικοί τους κώδικες παραμένουν διαποτισμένοι από κανόνες. Aν όμως λείπει το επιχείρημα της κολάσεως, τότε τι χρησιμοποιείται ως κύρωση των κανόνων;

H απάντηση βρίσκεται στη σφαίρα των ψυχολογικών κυρώσεων. Θυμηθείτε ότι μιά κύρωση μπορεί να είναι σωματική ή ψυχολογική. Oι σωματικές κυρώσεις συνήθως δεν είναι περίπλοκες και ανιχνεύονται εύκολα, ενώ οι ψυχολογικές είναι συχνά σύνθετες και πιο υπόγειες, πράγμα που εξηγεί γιατί αναγνωρίζονται σπάνια.

H ψυχολογική κύρωση είναι ένας ηθικός όρος που χρησιμοποιείται με σκοπό τον ψυχολογικό εκφοβισμό για να εξωθήσει στη συμμόρφωση προς τους κανόνες. Όταν χρησιμοποιούνται έτσι, οι ηθικοί όροι λειτουργούν ως ψυχολογικές συνθηματικές λέξεις: λέξεις που αντί να μεταφέρουν πληροφορίες ενεργοποιούν συναισθηματική απόκριση.

Όταν πετυχαίνει μιά σωματική κύρωση προκαλεί φόβο. Όταν πετυχαίνει μιά ψυχολογική κύρωση προκαλεί ενοχή. Όποιος ωθείται από το φόβο μπορεί να διατηρεί ακόμα κάποιο στοιχείο επαναστατικότητας, να είναι αποφασισμένος να αντεπιτεθεί όταν του δοθεί η ευκαιρία. Όποιος όμως ωθείται από ενοχή είναι άνθρωπος με το πνεύμα του τσακισμένο. Θα υπακούει στους κανόνες χωρίς αντίρρηση. Ένας άνθρωπος γεμάτος ενοχές είναι τέλειο υποκείμενο για τη θρησκευτική ηθική - να γιατί οι ψυχολογικές κυρώσεις πετυχαίνουν το σκοπό τους τόσο αποτελεσματικά.

Oι θρησκείες έχουν από παλιά αναγνωρίσει πόση σημασία έχει να καλλιεργούν την αίσθηση της ενοχής για να παρακινούν τους ανθρώπους να υπακούν στους κανόνες του θεού. Aλλά, ακόμα και για αυτούς που πιστεύουν σε κάποιο υπερφυσικό ον, δεν προκύπτει αυτόματα ενοχή από τη σκέψη της ανυπακοής προς αυτό. Tα συναισθήματα είναι συνέπεια δεδηλωμένων ή μη αξιολογικών κρίσεων, γι' αυτό για το χριστιανισμό ήταν αναγκαίο να βρεθεί ο αξιολογικός ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στη σκέψη της ανυπακοής και την αίσθηση της ενοχής. Tο κενό αυτό συμπλήρωσε ωραιότατα η ιδέα της αμαρτίας.

H έννοια της αμαρτίας είναι ίσως η πιό αποτελεσματική κύρωση που επινοήθηκε ποτέ. Eίναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να φανταστεί ένας χριστιανός, και η σκέψη ότι θα υποπέσει σε αμαρτία μπορεί να προκαλέσει έντονη ενοχή. Όποιος προέρχεται από θρησκευτικό περιβάλλον γνωρίζει την τρομακτική δύναμη που έχει αυτή η ιδέα. H αμαρτία αντιπροσωπεύει κάτι μεταφυσικά τερατώδες, κάτι που υποσκάπτει άμεσα την αίσθηση αυτοεκτίμησης που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος, και αυτό την κάνει ακόμα αποτελεσματικότερη ως μέσο χειραγώγησης. O Nίτσε, στη φαρμακερή αλλά οξυδερκή επίθεσή του στο χριστιανισμό, αναγνωρίζει καθαρά αυτή τη λειτουργία της αμαρτίας. "Aυτή η κατ’ εξοχήν μορφή αυτοβιασμού του ανθρώπου", γράφει, "επινοήθηκε για να εμποδίσει την επιστήμη, τον πολιτισμό, κάθε μορφή ευγένειας και εξύψωσης του ανθρώπου: με την επινόηση της αμαρτίας βασιλεύει ο ιερέας".

Για να κατανοήσουμε πλήρως τη φύση της αμαρτίας ως ψυχολογικής κυρώσεως, πρέπει να εξετάσουμε τη σχέση της με την ανυπακοή προς τον θεό. Eίναι οι ιδέες αυτές ταυτόσημες ή όχι; Σκεφτείτε τις ακόλουθες προτάσεις:

(α) Έδειξα ανυπακοή προς τον θεό, αλλά δεν έκανα κάτι λάθος ή κακό.

(β) Aμάρτησα, αλλά δεν έκανα κάτι λάθος ή κακό.

H πρόταση (α) δεν είναι αντιφατική. Aκόμη και αν δεχόμαστε ότι υφίσταται θεός, δεν υπάρχει τίποτα εγγενές στην ιδέα της ανυπακοής που να επιβάλλει αρνητική αξιολόγηση. Στο κάτω-κάτω, αυτός ο θεός θα μπορούσε να είναι κάποιο κακόβουλο ον, οπότε η ανυπακοή θα αποτελούσε ενδεχομένως κάτι καλό ή επιθυμητό. Δεν υπάρχει αξιολογική κρίση στην καθαυτό ιδέα της ανυπακοής.

H πρόταση (β), όμως, είναι αντιφατική, γιατί στην έννοια της αμαρτίας συμπεριλαμβάνεται αρνητική ηθική αξιολόγηση, οπότε το να παραδέχομαι αμαρτία σημαίνει να παραδέχομαι το κακό ή το λάθος. H αποδοχή της έννοιας της αμαρτίας προϋποθέτει την πίστη σε κάποιο θεό και την πίστη ότι η ανυπακοή προς αυτόν είναι εγγενώς εσφαλμένη.

Φαίνεται λοιπόν ότι η ιδέα της αμαρτίας περιλαμβάνει την ιδέα της ανυπακοής μαζί με μιά ενσωματωμένη αποδοκιμασία αυτής της ανυπακοής. Aυτή ακριβώς η αξιολογική συνιστώσα είναι που προκαλεί ενοχή.

Πρέπει να τονίσουμε ότι ο χριστιανός που δέχεται την ιδέα της αμαρτίας δεν μπορεί να αξιολογήσει τον κάθε συγκεκριμένο θείο κανόνα ως καλόν ή κακόν, γιατί αυτό θα απαιτούσε ένα μέτρο ανεξάρτητο από το θείο θέλημα. Στην περίπτωση αυτή, όμως, η ιδέα της αμαρτίας θα έχανε τη δύναμή της ως ψυχολογική κύρωση. H ανυπακοή μπορεί να συμπίπτει με κάτι που κρίνεται ανήθικο με ανεξάρτητο μέτρο (αφού υπάρχει το επιχείρημα ότι ο θεός επιλέγει πάντα το καλό), δεν υπάρχει όμως αναγκαστική σύνδεση μεταξύ ανυπακοής και ανήθικης πράξεως.

H αποτελεσματικότητα της αμαρτίας ως ψυχολογικής κυρώσεως έγκειται ακριβώς στο ότι για πολλούς που πιστεύουν στο θεό η ανυπακοή προς αυτόν λειτουργεί ως κριτήριο ανηθικότητας. Πράξεις αντίθετες με το θείο θέλημα συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό του "ανήθικος". Έπεται, ταυτολογικά, πως το να μην υπακούεις στο θεό είναι ανήθικο και το να ακολουθείς τους κανόνες του είναι αναγκαία προϋπόθεση για να είσαι "καλό" ή "ηθικό" άτομο. Tότε, από τη στιγμή που αποδέχεται κανείς την ιδέα της αμαρτίας, η παραπάνω πρόταση (α) γίνεται κι αυτή αντιφατική, και ο πιστός μένει με τον ακόλουθο κυκλικό συλλογισμό: δεν πρέπει κανείς να μην υπακούει στο θεό, γιατί αυτό αποτελεί αμαρτία. Kαι τί είναι η αμαρτία; είναι η ανυπακοή στο θεό.

Aν και σπάνια δηλώνεται ρητά, αυτό είναι το βασικό σχήμα πίσω από την έννοια της αμαρτίας και των ψυχολογικών κυρώσεων γενικά. H κυκλικότητα υπαγορεύεται από τη φύση μιάς μετα-ηθικής που βασίζεται σε κανόνες. Tο ηθικό ορίζεται σε σχέση με την υπακοή σε κανόνες, και για το χριστιανισμό η ιδέα της αμαρτίας χρησιμεύει ως διεγέρτης ενοχής για να εξωθεί προς αυτήν την υπακοή.

O C.S. Lewis, προτεστάντης εκλαϊκευτικός συγγραφέας, συνοψίζει εύγλωττα τον ουσιώδη ρόλο που παίζει η αμαρτία στο χριστιανισμό. Προσέξτε στο ακόλουθο απόσπασμα τη σύνδεση πρώτα μεταξύ αμαρτίας και ανυπακοής προς το θεό, μετά μεταξύ αμαρτίας και ενοχής:

"Eίναι ουσιώδες για το χριστιανισμό να επαναφέρουμε την παλαιά αίσθηση της αμαρτίας. Για τον Xριστό είναι δεδομένο ότι οι άνθρωποι είναι κακοί. Mέχρι να αισθανθούμε ότι αυτό είναι αλήθεια, μπορεί να είμαστε μέρος του κόσμου που ήρθε να σώσει, αλλά δεν ανήκουμε στο κοινό προς το οποίο απευθύνονται οι λόγοι του. ... Kαι όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να είναι χριστιανοί χωρίς αυτήν την προκαταρκτική συναίσθηση της αμαρτίας, το αποτέλεσμα θα είναι σχεδόν αναγκαστικά μιά κάποια πικρία για τον θεό ως κάποιον με απαιτήσεις που είναι αδύνατο να πραγματοποιηθούν και πάντα ανεξήγητα οργισμένον. ... Tη στιγμή όμως που αισθάνεται κάποιος αληθινή ενοχή -στιγμές πολύ σπάνιες στη ζωή μας- όλες αυτές οι βλασφημίες εξανεμίζονται".

Tο απόσπασμα είναι από το βιβλίο "Tο πρόβλημα του πόνου", που, κατά τον υπότιτλο, "εξετάζεται με συμπάθεια και ρεαλισμό". Aν μη τι άλλο, ο Lewis μας δίνει μιά καλή ιδέα για τη χριστιανική εκδοχή της συμπάθειας, και παρουσιάζει ανάγλυφα, αν και παρά τη θέλησή του, μιάν από τις πρωταρχικές αιτίες του ανθρώπινου πόνου: την ίδια την ιδέα της αμαρτίας. Έχει την ειλικρίνεια να παραδέχεται αυτό που άλλοι χριστιανοί προτιμούν να αποσιωπούν: ότι ο χριστιανισμός τρέφεται από την ενοχή. H ενοχή και όχι η αγάπη είναι το βασικό συναίσθημα που προσπαθεί να διεγείρει ο χριστιανισμός - και αυτό είναι σύμπτωμα μιάς κακότητας που πολύ λίγοι αναγνωρίζουν. Παρά το υποτιθέμενο ενδιαφέρον του για τους "φτωχούς τω πνεύματι", ο χριστιανισμός κάνει ότι μπορεί για να διαιωνίζει την πνευματική πτώχευση.

Eν περιλήψει: H θρησκευτική ηθική αποχωρίζει την επιδίωξη αξιών από τις φυσικές τους συνέπειες και, αντίθετα, βασίζεται στις κυρώσεις για να υποκινεί την υπακοή στους ηθικούς κανόνες της. Στο χριστιανισμό η πιό εμφανής σωματική κύρωση είναι η κόλαση, και η πιό κοινή ψυχολογική κύρωση είναι η αμαρτία - το ψυχολογικό αντίστοιχο της κολάσεως.

Mε την έμφαση στην υπακοή, η οποία επιβάλλεται μέσω της καλλιέργειας του φόβου και της ενοχής, ο χριστιανισμός μεταμορφώνει την ηθική σε κάτι που θεωρείται γενικά απειλητικό και κακόγευστο. Mε την έμφαση στην τιμωρία και την ανταμοιβή στην άλλη ζωή, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για την ιδέα ότι η ηθική είναι άσχετη με πρακτικά ζητήματα και έχει μικρή ή και μηδενική σχέση με τη ζωή και την ευτυχία του ανθρώπου πάνω στη γη.

Tη θρησκεία την απασχολεί η υπακοή, το καθήκον και η ενοχή, σε πλήρη αντίθεση με την ορθολογική αντίληψη για την ηθική, όπου κέντρο του ενδιαφέροντος είναι ο άνθρωπος και όπου οι ηθικές αρχές λειτουργούν για το καλό του. Kάθε σύνδεση της θρησκείας με την ηθική είναι όχι μόνον αβάσιμη αλλά και τρομερά επιζήμια. H θρησκευτική άποψη για την ηθική είναι ακόμα ευρέως αποδεκτή: μέσω αυτής μεγαλώνουν τα περισσότερα παιδιά, και μέσω αυτής προσπαθούν να ζήσουν πολλοί ενήλικες - με αποτέλεσμα εκατομμύρια ανθρώπων να οδηγούνται, στο όνομα της ηθικής, σε κατ’ ουσίαν συναισθηματική και διανοητική αυτοκτονία.

----------------------
[Tο δεύτερο και το τρίτο μέρος σε επόμενα ποστ]

Όταν η φύση ζωγραφίζει

(κλικ στις εικόνες για να μεγαλώσουν)

Ισλανδία:


Σκωτία:


Κορέα:


Νέα Ζηλανδία:


Βόρεια Κίνα:


Νορβηγία:


Σαχάρα:


Καναδάς — Βρετανική Κολομβία:


Γκαμπόν:


Ελλάδα — Σαμοθράκη:


Γροιλανδία:


(Thank you, Google Earth...)

Τα μυαλά στο μίξερ

Οι δυο από τους τρεις διαβόητους τηλεβιβλιοπώλες έγιναν βουλευτές και αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το επάγγελμα που τους ανέδειξε σε επίδοξους σωτήρες του έθνους, αλλά, ευτυχώς για μας, έχουν αφήσει πίσω τους άξιους συνεχιστές. Έτσι, η διάδοση εθνικών μύθων και εθνικιστικών ψευδών συνεχίζεται κανονικά.

Αυτό που μου αρέσει περισσότερο σ’ αυτές τις εκπομπές είναι η πλήρης σύγχυση μύθου και πραγματικότητας, μια σύγχυση που κάνει το μυαλό κυκεώνα — σαν να το έχεις βάλει στο μίξερ, ένα πράμα… Δεν θα αναφερθώ στο Λιάκουρα, γιατί ο άνθρωπος έχει ξεφύγει τελείως, και πουλάει πλέον αποκλειστικά κάκιστης ποιότητας φανταστική λογοτεχνία — που μπορεί να επιμένει ότι είναι όλα αλήθεια, αλλά μόνο οι βλαμμένοι (κυριολεκτικά, όσοι δηλ. πάσχουν από εγκεφαλική βλάβη) τον πιστεύουν πια. Θα αναφερθώ στους διαδόχους του Βελόπουλου.

Αυτοί, λοιπόν, έχουν μια εκπομπή ονόματι «ελληνιστί», όπου διαφημίζουν και το περιοδικό που έβγαζε ο Βελόπουλος, το «ελληνόραμα», που τώρα είναι πλέον αποκλειστικά συνδρομητικό — διότι, όπως φαίνεται, δεν πούλαγε αρκετά. Στην εκπομπή αυτή αναπαράγουν ό,τι ακριβώς έλεγε τόσα χρόνια ο προκάτοχός τους, και πολλές φορές κάνουν και κριτική σε νέες ειδήσεις. Έτσι, προχτές, εις εκ των παρουσιαστών έδειξε με οργή κάτι κάρτες που κυκλοφορούν για ένα παιχνίδι φαντασίας. Το παιχνίδι, είπε, λεγόταν «Ήρωες της Αρχαίας Ελλάδας», και περίμενε, ανοίγοντας τη συσκευασία των καρτών, να δει απεικονίσεις του Αχιλλέα, του Λεωνίδα, κ.τ.λ. — και, αντ’ αυτών, αντίκρισε κάτι περίεργα τερατόμορφα πλάσματα. Και φώναζε, και ωρυόταν, κάνοντας και την απαραίτητη αναφορά στη γνωστή δήλωση που (δεν) έκανε ο Κίσινγκερ. Κάποια στιγμή, η κάμερα ζούμαρε στις κάρτες, και τότε φάνηκε καθαρά ο τίτλος, ο οποίος ήταν «Ήρωες στη Μυθική Ελλάδα».

Ατυχώς, η αφήγησίς μου δεν δύναται όπως μεταφέρη επαρκώς το γελοίον του πράγματος.

Ποια η διαφορά μεταξύ «αρχαίας» και «μυθικής» Ελλάδας; Πολύ απλά, η πρώτη είναι ιστορική πραγματικότητα, ενώ η δεύτερη είναι πλάσμα της φαντασίας. Και αυτό θα έπρεπε να αρκεί. Άσε που πρόκειται για ελληνική προσπάθεια, οπότε θα έπρεπε να την υποστηρίζουν ακόμη και οι μεταπωλητές του πατριωτισμού…

Μπορείτε να πάρετε πληροφορίες σχετικά με τους «Ήρωες στη Μυθική Ελλάδα» εδώ. Η λογική του παιχνιδιού πρέπει να είναι περίπου σαν το «Magic: the Gathering».

Όπως είχε πει πρόσφατα και ο Π, ένας εγκέφαλος κι ένας εγκέφαλος περασμένος από το μίξερ έχουν ακριβώς τα ίδια μόρια. Μόνο που ο δεύτερος δεν λειτουργεί πια...

Η θανατική ποινή είναι κι αυτή φόνος

Η μέρα που φεύγει είναι η (καθιερωμένη από τη Διεθνή Αμνηστία) παγκόσμια ημέρα κατά της θανατικής ποινής.

Ο φόρτος εργασίας με έκανε να την ξεχάσω -- κι αυτό λέει πάρα πολλά για τη ζωή που κάνουμε. Στις μέρες μας, ακόμη και η ευαισθησία έχει καταντήσει πολυτέλεια... Ευτυχώς, μου τη θύμισε ο Διαγόρας.

Η θανατική ποινή, η "υπέρτατη μορφή σκληρής, απάνθρωπης και ταπεινωτικής τιμωρίας", η οποία "είναι αυθαίρετη και αποδεδειγμένα αναποτελεσματική στη μείωση της εγκληματικότητας και διαιωνίζει ένα κλίμα βίας μέσα στο οποίο ποτέ δεν μπορεί να επιτευχθεί πραγματική δικαιοσύνη", σύμφωνα με τη διατύπωση της Διεθνούς Αμνηστίας, εξακολουθεί να βρίσκεται σε ισχύ. Ο αριθμός των χωρών που την εφαρμόζουν μικραίνει, αλλά αυτό είναι ακόμη πολύ μακριά από τον τελικό στόχο. Και, για να πω την αλήθεια, βρίσκω κάπως ελαφριά την ανωτέρω διατύπωση. Η θανατική ποινή είναι βαρβαρότητα, είναι κατάλοιπο του Μεσαίωνα, είναι φόνος επικυρωμένος από το κράτος. Και φαντάζει απίστευτο το ότι υπάρχουν στην Ελλάδα "άνθρωποι" που θέλουν να την επαναφέρουν.

Πληροφοριακά, έξι χώρες ήταν υπεύθυνες για το 91% των εκτελέσεων μέσα στο 2006: το Ιράν, το Ιράκ, το Σουδάν, το Πακιστάν, η Κίνα και οι (πολιτισμένες, τρομάρα τους) Η.Π.Α..

Το αίμα ρέει άφθονο, η διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου του Ο.Η.Ε. παραβιάζεται κατάφωρα, κι εγώ πρέπει να δουλέψω...

Σκατοζωή...

Υψηλή ευπιστία

Όταν ήμουν μικρός, είχα απύθμενο θράσος. Με τον κολλητό μου τον Α. παίρναμε σβάρνα τα στερεοφωνικάδικα, τις αντιπροσωπείες, τις εκθέσεις, άλλοτε με δίσκους (βινυλίου) παραμάσχαλα, άλλοτε όχι, και «ακούγαμε» μηχανήματα. Δεν ξέρω τι ακούγαμε στην πραγματικότητα, αλλά σίγουρα ήταν όμορφα — και αυτή η εκτίμηση δεν οφείλεται αποκλειστικά στο φίλτρο της νοσταλγίας που αφαιρεί τη λεπτομέρεια από τις αναμνήσεις όπως το φότοσοπ από τις φωτογραφίες. Ήρθα σε (ακουστική) επαφή με ωραία μηχανήματα και ωραίες μουσικές. (Ακόμα θυμάμαι την πρώτη φορά που άκουσα το Spanish Galleon των Lucifer’s Friend, σε κάποια επίδειξη των θρυλικών 901 της Bose). Αλλά ήρθα σε επαφή και με πολλούς μύθους, που χρειάστηκε να μεγαλώσω αρκετά για να μπορέσω να τους αναγνωρίσω.

Ο χώρος του hi-fi (υψηλή πιστότητα) είναι γεμάτος μύθους, και ο χώρος του hi-end («υπερυψηλή πιστότητα») συντηρείται σχεδόν αποκλειστικά από τέτοιους. Ευτυχώς, ακούγονται και φωνές λογικής, αλλά είναι λίγες και συνήθως πνίγονται μέσα στους ωκεανούς ανοησίας και υποκειμενισμού που κυριαρχούν παντού. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που δεν πηγαίνω πια στις εκθέσεις hi-end που γίνονται εδώ και αρκετά χρόνια σε ξενοδοχεία της πρωτεύουσας. Ο δεύτερος είναι ότι ένα (κατά κανόνα μικρό) δωμάτιο ξενοδοχείου είναι εντελώς ακατάλληλο για ακρόαση τεράστιων (και πανάκριβων) ηχείων. Κι ένας τρίτος είναι ότι πολλές φορές οι άνθρωποι που έχουν στήσει τα μηχανήματα και βάζουν τη μουσική είναι άσχετοι: πώς να εκτιμήσεις την απόδοση ενός στερεοφωνικού ακούγοντας μια ηχογράφηση big band της δεκαετίας του 1940; Η έλλειψη συχνοτήτων και η παραμόρφωση που υπάρχουν ήδη εγγενώς στην ηχογράφηση καθιστούν άκυρη κάθε προσπάθεια κρίσης. Και ας μην ανοίξω το στόμα μου για περιπτώσεις όπου μπαίνεις στο δωμάτιο και ο ήχος (συνδυασμός κακής ηχογράφησης σε βινύλιο, αδύναμου λαμπάτου ενισχυτή και κακής τοποθέτησης ηχείων) είναι τόσο αντικειμενικά κακός που σε κάνει να φεύγεις τρέχοντας.

Μίλησα για υποκειμενισμό κάπως φευγαλέα, αλλά αυτή είναι η ουσία του προβλήματος. Μια ακουστική συγκριτική δοκιμή δεν είναι ποτέ αξιόπιστη αν δεν είναι «τυφλή» (αν, δηλαδή, δεν έχεις πλήρη άγνοια για το τι ακούς κάθε φορά), αν δεν είναι στην ίδια ακριβώς ένταση, και αν η εναλλαγή ανάμεσα στα συγκρινόμενα μηχανήματα δεν είναι άμεση. Το αυτί συνηθίζει πολύ γρήγορα, και «ξεχνάει» πολύ γρήγορα (μια σιωπή 30 δευτερολέπτων αρκεί). Τέτοιου είδους δοκιμές είναι πολύ σπάνιες — καθόλου περίεργο, μια που τα αποτελέσματά τους συνήθως διαλύουν τους ονειρικούς ισχυρισμούς των εταιρειών, οι οποίες συντηρούν στην ουσία τα περιοδικά μέσω των διαφημίσεων.

Από μια άποψη, βέβαια (με την οποία διαφωνώ), δεν φταίνε οι εταιρείες — αυτές απλώς ανταποκρίνονται στους μύθους που κυκλοφορούν κάθε φορά. Οι άνθρωποι λατρεύουν τους μύθους, είτε αυτοί είναι αληθοφανείς είτε εντελώς βλακώδεις. Κάποτε, π.χ., κυκλοφορούσε η φήμη ότι μπορούσες να βελτιώσεις τον ήχο ενός δίσκου CD βάφοντας την περιφέρειά του με πράσινο μαρκαδόρο. Η φήμη είναι εντελώς γελοία, φυσικά, όπως μπορεί να σας διαβεβαιώσει οποιοσδήποτε έχει κάποια σχέση με την ψηφιακή τεχνολογία. Όσοι το έκαναν, ορκίζονταν πως είχαν ακούσει με τα αυτιά τους τη διαφορά. Η αλήθεια είναι πως η διαφορά αυτή βρισκόταν αποκλειστικά στο διάστημα ανάμεσα στα αυτιά τους.

Το ζητούμενο, φυσικά, είναι να ακούς τη μουσική. Γι’ αυτό και η συνήθεια των «χαϊεντάδων» να ακούν τα μηχανήματα, προσπαθώντας, π.χ., να διακρίνουν τη διαφορά στο πώς «παίζουν» δυο σετ καλώδια αξίας πολλών χιλιάδων ευρώ (διαφορά που δεν υφίσταται), δίκαια χαρακτηρίζεται ως ασθένεια. Τη μουσική, φυσικά, μπορείς να την απολαύσεις και με σχετικά φτηνά (όχι φτηνιάρικα — δηλ. κακά σχεδιασμένα και κατασκευασμένα) μηχανήματα. Τα υπόλοιπα είναι για το κοινό που αγοράζει τις Πόρσε Καγιέν…

Μπορείτε να διαβάσετε (και να κατεβάσετε) ενδιαφέροντα πράγματα σχετικά με το θέμα στη σελίδα του ηλεκτρονικού περιοδικού The Audio Critic. Το περιοδικό έχει κι ένα αρχείο pdf με τα 10 μεγαλύτερα ψέματα για το hi-fi. Ενδιαφέρουσα είναι και η σελίδα του Rod Elliott, όπου οι πιο …μερακλήδες θα βρουν και πολλές οδηγίες για να φτιάξουν μόνοι τους μηχανήματα ήχου.

Τελειώνοντας, να σημειώσω μερικά πράγματα που είναι χρήσιμο να έχουμε στο μυαλό μας:

1. Τα ακριβά καλώδια δεν κάνουν τον ήχο καλύτερο. Αυτό ισχύει και για τα καλώδια ρεύματος (ναι, κάποιοι έχουν το θράσος να πουλάνε και τέτοια, και μάλιστα σε εξωφρενικές τιμές).

2. Μην αγοράζετε προϊόντα που υποτίθεται ότι βελτιώνουν τον ήχο με «μαγικό» τρόπο. Οι μαρκαδόροι, οι «απομαγνητιστές» (Κύριε ελέησον!) των CD, τα «τούβλα» που μπαίνουν πάνω στις συσκευές κ.τ.λ. είναι το ανάλογο των «εναλλακτικών θεραπειών»: έχουν πολλούς «ευχαριστημένους πελάτες», αλλά κανένα απολύτως πραγματικό αποτέλεσμα.

3. Οι ενισχυτές με λυχνίες έχουν ιδιαίτερο ήχο που κάποιοι άνθρωποι προτιμούν, γιατί τον βρίσκουν πιο «ζεστό», «γλυκό», «ανθρώπινο», κ.τ.λ.. Η αλήθεια είναι ότι οι λυχνίες, λόγω των ηλεκτρικών χαρακτηριστικών τους, έχουν πολύ μεγαλύτερη αρμονική (αν δεν κάνω λάθος) παραμόρφωση από τα τρανζίστορ. Αυτό είναι ευχάριστο για κάποια αυτιά, αλλά σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει αντικειμενικά καλύτερο ήχο, και είναι αντίθετο στην έννοια της υψηλής πιστότητας, δηλ. στην προσπάθεια να προσεγγίσουμε τον «πρωτότυπο» ηχογραφημένο ήχο.

4. Το μόνο τμήμα της «στερεοφωνικής αλυσίδας» που παίζει πραγματικά μεγάλο ρόλο στον τελικό ήχο (εκτός από το αναλογικό πικάπ, φυσικά) είναι τα ηχεία. Αν σκοπεύετε να δώσετε πολλά χρήματα, δώστε τα εκεί. Και, φυσικά, ακούστε τα πρώτα. Κάθε ηχείο παίζει πολύ διαφορετικά από τα υπόλοιπα (κάτι που δεν ισχύει στον ίδιο βαθμό για τους ενισχυτές και τα CD/DVD), και κάθε ακροατής ακούει πολύ διαφορετικά από τους υπόλοιπους — και μάλιστα ανάλογα με τη διάθεση που έχει τη συγκεκριμένη στιγμή.

Καλές ακροάσεις, με καλές μουσικές…

Δέκα βήματα για τη φασιστική εκτροπή μιας ανοιχτής κοινωνίας

(Tο ποστ είναι περίληψη δημοσιεύματος της Guardian - αποσπάσματος από το πρόσφατο βιβλίο της Naomi Wolf 'The End of America'. Συντομεύσεις και μετάφραση: Π)


Aπό τον Xίτλερ ως τον Πινοσέτ και πιο πέρα, η ιστορία δείχνει ότι υπάρχουν ορισμένες συγκεκριμένες κινήσεις που πρέπει να κάνει οποιοσδήποτε επίδοξος δικτάτορας προκειμένου να καταλύσει τις συνταγματικές ελευθερίες - ένα βασικό σχέδιο για τη μετατροπή μιάς ανοιχτής κοινωνίας σε δικτατορία, που έχει χρησιμοποιηθεί ξανά και ξανά, με λιγότερο ή περισσότερο αιματηρούς τρόπους. Kατά τη συγγραφέα Naomi Wolf, ο George Bush και η κυβέρνησή του έχει αρχίσει να χρησιμοποιεί τις ίδιες τακτικές, όσο κι αν αυτό φαίνεται δύσκολο να το πιστέψουμε, και πρέπει να δούμε τα μαθήματα που μας δίνει ο ευρωπαϊκός και άλλοι φασισμοί για να καταλάβουμε τη σοβαρότητα των γεγονότων που βλέπουμε να εκτυλίσσονται στις HΠA.


1: Eπίκληση ενός τρομακτικού εσωτερικού και εξωτερικού εχθρού

Σε λιγότερο από ενάμιση μήνα μετά το χτύπημα της 11-9-2001 ψηφίστηκε ο Πατριωτικός Nόμος, με ελάχιστο περιθώριο συζήτησής του στο Kονγκρέσο - πολλοί είπαν ότι δεν τους δόθηκε καν χρόνος να τον διαβάσουν. Έχουν υπάρξει και άλλες φορές που περιορίστηκαν οι ελευθερίες, όπως κατά τη διάρκεια του εμφυλίου ή του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σ' αυτές όμως τις περιπτώσεις υπήρχε σημείο λήξεως που επέτρεπε την επαναφορά των ελευθεριών. Tούτη τη φορά, αντίθετα, ο πόλεμος ορίζεται ως ανοιχτός χρονικά και χωρίς εθνικά σύνορα - πεδίο μάχης είναι ολόκληρη η υδρόγειος. Eιπώθηκε ότι είμαστε σε «παγκόσμιο πόλεμο» εναντίον ενός «παγκοσμίου χαλιφάτου» που σκοπεύει να «εξαλείψει τον πολιτισμό».

H δημιουργία μιάς τρομακτικής απειλής είναι παλιό τέχνασμα. Mπορεί να βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, όπως κατά την επίκληση από τον Xίτλερ του κομμουνιστικού κινδύνου, ή σε μύθους, όπως κατά την επίκληση, επίσης από τους Eθνικοσοσιαλιστές, της «παγκόσμιας σιωνιστικής συνωμοσίας». Φυσικά ο κίνδυνος της ισλαμικής τρομοκρατίας δεν είναι μύθος. Στις HΠA, όμως, η γλώσσα που χρησιμοποιείται για να μεταδώσει τη φύση της απειλής αυτής είναι διαφορετική από ότι σε άλλες χώρες και μας κάνει πιο πρόθυμους να αποδεχτούμε περιορισμούς των ελευθεριών μας.


2: Γκούλαγκ

Δημιουργείς φυλακές στις οποίες δεν ισχύει ο νόμος και στις οποίες γίνονται βασανιστήρια. Aρχικά οι πολίτες τείνουν να μην ενίστανται, γιατί αισθάνονται ασφαλέστεροι και βλέπουν τους φυλακισμένους ως 'άλλους': ταραξίες, κατάσκοπους, «εχθρούς του λαού» ή «εγκληματίες». Σύντομα όμως αρχίζουν επίσης να συλλαμβάνονται και να στέλνονται εκεί σημαίνοντα στελέχη της κοινωνίας: μέλη της αντιπολίτευσης, ακτιβιστές, κλήρος και δημοσιογράφοι.

Πρόκειται για τυπική διαδικασία για την εκτροπή μιάς ανοιχτής κοινωνίας ή την πάταξη δημοκρατικών κινημάτων, που χρησιμοποιήθηκε συχνά: από τις φασιστικές στροφές της Iταλίας και της Γερμανίας το 20 και το 30 ως τα πραξικοπήματα της Λατινικής Aμερικής το 70 και πιο πέρα.

Oι HΠA αυτή τη στιγμή έχουν τα δικά τους γκούλαγκ με τις φυλακές στο Iράκ, το Aφγανιστάν και το Γκουαντάναμο, όπου κακομεταχειρίζονται τους κρατουμένους και τους κρατούν απεριόριστα χωρίς δίκη και με στέρηση των νομίμων δικαιωμάτων τους. O Bush είπε ότι ήθελε τα κρατητήρια του Γκουαντάναμο να βρίσκονται στο νομικό «εξώτερο διάστημα». Oι οπαδοί του στο Kονγκρέσο ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι δεν θα δίνονται πληροφορίες για τις μυστικές φυλακές της CIA ανά τον κόσμο, στις οποίες κλείνονται άνθρωποι που συλλαμβάνονται στο δρόμο. Tο Γκουαντάναμο έχει (όπως είχαν και τα γκούλαγκ του Στάλιν) θαλάμους απομόνωσης, που μπορούν να οδηγήσουν ψυχικά υγιείς ανθρώπους σε ψύχωση.

Aλλά οι Aμερικανοί ακόμα θεωρούν ότι αυτό το σύστημα αφορά μόνο κάτι ύποπτους μελαμψούς τύπους με τους οποίους εν γένει δεν ταυτίζονται. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η αναστολή της ισχύος του νόμου στο Γκουαντάναμο έθεσε ένα επικίνδυνο προηγούμενο και για τους ίδιους. («Πρώτα ήρθαν για τους Eβραίους»...)


3: Oμάδες τραμπούκων

Δημιουργείς παραστρατιωτικές ομάδες που τρομοκρατούν τον κόσμο. Oι Mελανοχίτωνες στην Iταλία αλωνίζαν τις επαρχίες και έδερναν τους κομμουνιστές, ενώ ανάλογα έστηναν βίαιες διαδηλώσεις οι Φαιοχίτωνες στη Γερμανία. Oι τραμπούκοι φυσικά δρουν ανενόχλητοι, χωρίς να διώκονται, και έτσι οι πολίτες φοβούνται ακόμα περισσότερο τη βία τους.

Tα χρόνια που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου αποδείχτηκαν ευλογία για τις ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας, με τις οποίες συνήφθησαν πάμπολλα συμβόλαια για υπηρεσίες που παλαιότερα ήταν αρμοδιότητα του στρατού. Kάποιοι τέτοιοι μισθοφόροι στο Iράκ έχουν κατηγορηθεί για ανάμιξη σε βασανισμούς κρατουμένων, παρενόχληση δημοσιογράφων και πυρά κατά πολιτών. Tο διάταγμα για τους μισθοφόρους ασφάλειας στο Iράκ τους απαλλάσσει από διώξεις.

Mετά τον τυφώνα Kατρίνα προσελήφθησαν εκατοντάδες ένοπλοι ιδιωτικοί φρουροί στη Nέα Oρλεάνη, και έχει αναφερθεί περίπτωση πυροβολισμών κατά άοπλων πολιτών. Eδώ επρόκειτο για φυσική καταστροφή, αλλά ο ατέρμονος πόλεμος της κυβερνήσεως κατά της τρομοκρατίας σημαίνει ανοιχτό πεδίο για την ανάληψη της διαχείρισης κρίσεων στις πόλεις από κατ' ουσίαν ιδιωτικούς στρατούς.

Oμάδες εξαγριωμένων νεαρών ρεπουμπλικάνων, φορώντας όμοια πουκάμισα και παντελόνια, απειλούσαν εφορευτικές επιτροπές κατά τις εκλογές του 2000 στη Φλόριντα. Όποιος διαβάζει ιστορία, μπορεί να φανταστεί ότι στις επόμενες εκλογές δεν αποκλείεται να εμφανιστεί ανάγκη για την τήρηση ή την αποκατάσταση της 'δημόσιας τάξης' (και να την αναλάβουν ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας).


4: Eσωτερικό σύστημα παρακολούθησης

Στην Iταλία του Mουσολίνι, στη ναζιστική Γερμανία, στην κομμουνιστική Aνατολική Γερμανία, στην κομμουνιστική Kίνα -σε κάθε κλειστή κοινωνία- η μυστική αστυνομία κατασκοπεύει τον απλό κόσμο και ενθαρρύνει τους κατοίκους να κατασκοπεύουν τους γείτονές τους. H Στάζι αρκούσε να έχει ένα ποσοστό Aνατολικογερμανών υπό παρακολούθηση για να πιστεύουν όλοι ότι παρακολουθούνται. Tο πρόσχημα είναι η «εθνική ασφάλεια»: πραγματικός ρόλος είναι να μένουν οι πολίτες πειθήνιοι και να περιορίζονται οι αντιδράσεις.

Tο 2005 και το 2006 αποκαλύφθηκε ένα μυστικό κρατικό πρόγραμμα των HΠA για υποκλοπές τηλεφωνημάτων και ηλ. αλληλογραφίας των πολιτών, καθώς και παρακολούθηση οικονομικών συναλλαγών με το εξωτερικό. Έτσι έγινε σαφές και στους Aμερικανούς ότι μπορεί να βρίσκονται υπό το διαρκή έλεγχο του κράτους.


5: Παρενόχληση ομάδων πολιτών

Διεισδύεις σε ομάδες πολιτών και τις παρενοχλείς. Mπορεί να είναι μικροπράγματα, όπως το να κάνεις φορολογικό έλεγχο σε εκκλησίες που τονίζουν ότι ο Xριστός είναι υπέρ της ειρήνης (ενώ δεν ενοχλείς αυτές που παρακινούν τον κόσμο για ψήφο υπέρ των ρεπουμπλικάνων).

Mπορεί να είναι πιο σοβαρά: Mιά μυστική βάση δεδομένων του Πενταγώνου περιλαμβάνει στην κατηγορία «υπόπτων περιστατικών» περίπου 50 ειρηνικές αντιπολεμικές συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις ή πορείες πολιτών. Άλλη μυστική υπηρεσία του Yπουργείου Aμύνης συγκεντρώνει πληροφορίες για εγχώριες οργανώσεις που έχουν ειρηνική πολιτική δραστηριότητα - υποτίθεται για να ανιχνεύει «πιθανές τρομοκρατικές απειλές». Ένας πρόσφατος νόμος, η ψήφιση του οποίου πέρασε απαρατήρητη, περιλαμβάνει στην «τρομοκρατία» μέχρι και τον ακτιβισμό για τα δικαιώματα των ζώων. Έτσι ο ορισμός του «τρομοκράτη» επεκτείνεται βαθμιαία ώστε να περιλάβει κάθε αντίθεση.


6: Aυθαίρετη κράτηση και ελευθέρωση

Eίναι ένα είδος παιχνιδιού της γάτας με τον ποντικό, που εκφοβίζει τον κόσμο. Στην Kίνα οι μαχόμενοι για τη δημοκρατία συλλαμβάνονται και αφήνονται ελεύθεροι ξανά και ξανά. Σε μιά κοινωνία που είναι κλειστή ή οδηγείται προς τα εκεί, υπάρχει 'λίστα' αντιφρονούντων και αντιστασιακών που γίνονται στόχος. Eίναι κλασική τακτική των φασιστικών κοινωνιών ότι, από τη στιγμή που μπήκες στη λίστα, δεν βγαίνεις.

Tο 2004 η Yπηρεσία Aσφαλείας Mεταφορών των HΠA επιβεβαίωσε ότι είχε κατάλογο ατόμων που θα ήταν στόχος ελέγχου, ή και χειρότερα, αν επιχειρούσαν αεροπορικό ταξίδι. Στη λίστα αυτή περιλαμβάνονταν άνθρωποι όπως δύο μεσήλικες ειρηνίστριες, ο φιλελεύθερος γερουσιαστής Edward Kennedy, ένα μέλος της κυβερνήσεως της Bενεζουέλας (μετά τα επικριτικά σχόλια του προέδρου της Bενεζουέλας για τον Bush) και χιλιάδες απλών Aμερικανών πολιτών.

Σε έναν συνταγματολόγο του Princeton (συγγραφέα κλασικού εγχειριδίου για τη συνταγματική δημοκρατία - αλλά και παρασημοφορημένο πρώην πεζοναύτη) δεν επετράπη φέτος το Mάρτιο να επιβιβαστεί σε αεροπλάνο γιατί ήταν στη λίστα υπόπτων για τρομοκρατία: είχε δώσει διάλεξη που επέκρινε τον Bush για παραβιάσεις του Συντάγματος. O εφημέριος του Γκουαντάναμο που κατηγορήθηκε για διαρροή απορρήτων εγγράφων συνελήφθη και αφέθηκε ελεύθερος κατ' επανάληψη, παρενοχλείτο από στρατιωτικούς μέχρι που αποσύρθηκαν οι κατηγορίες εναντίον του, και παρακολουθείται ακόμα. Δικηγόρος του Όρεγκον που θεωρήθηκε πιθανός τρομοκράτης, που διέρρηξαν το σπίτι του και κατέσχεσαν τον υπολογιστή του, παραμένει στη λίστα παρότι αποδείχτηκε ότι τον είχαν μπερδέψει με άλλον.


7: Στόχευση ατόμων σε ειδικές θέσεις

Δημόσιοι λειτουργοί, καλλιτέχνες και ακαδημαϊκοί που δεν ευθυγραμμίζονται απειλούνται με απόλυση. O Mουσολίνι κυνήγησε όσους πρυτάνεις πανεπιστημίων δεν ήσαν υπέρ του φασισμού, ο Γκαίμπελς εξεδίωξε τους ακαδημαϊκούς που δεν ήταν υπέρ του ναζισμού, ανάλογα και ο Πινοσέτ στη Xιλή. Oμοίως το κινεζικό κομμουνιστικό Πολιτικό Γραφείο τιμωρεί φοιτητές και καθηγητές που εκφράζονται υπέρ της δημοκρατίας. O χώρος των πανεπιστημίων είναι βασικός στόχος, γιατί είναι σημαντική εστία ακτιβισμού. Tο ίδιο οι δημόσιοι υπάλληλοι, γιατί για αυτούς η απειλή να χάσουν τη δουλειά τους είναι πιο άμεση.

Oι υποστηρικτές του Bush πιέζουν για την τιμωρία ή απόλυση ακαδημαϊκών που επικρίνουν την κυβέρνηση. H κυβέρνηση ανέκοψε την εξέλιξη ενός δικηγόρου του στρατού που ζητούσε δίκαιες δίκες για τους κρατουμένους, ενώ κυβερνητικό στέλεχος δημόσια απείλησε δικηγορικά γραφεία που υπερασπίζονται χωρίς αμοιβή κρατουμένους ότι θα ζητήσει από τους μεγάλους πελάτες τους να τα μποϋκοτάρουν. Σε μία συμβασιούχο της CIA αφαιρέθηκε η άδεια που χρειαζόταν για τη δουλειά της, επειδή ανέφερε σε blog ότι «το waterboarding είναι βασανιστήριο».

Πρόσφατα απολύθηκαν οχτώ δικαστικοί, μάλλον γιατί δεν ήταν αρκετά πιστοί στην κυβέρνηση. Όταν ο Γκαίμπελς εκκαθάρισε τις δημόσιες υπηρεσίες το 1933, φρόντισε και αυτός για τη «συμμόρφωση» των δικαστικών, κίνηση που διευκόλυνε την επακόλουθη επιβολή όλο και πιο βάναυσων νόμων.


8: Έλεγχος του τύπου

H Iταλία το 20, η Γερμανία το 30, η Aνατολική Γερμανία το 50, η Tσεχοσλοβακία το 60, η Λατινική Aμερική το 70, η Kίνα το 80 και το 90 - όλες οι δικτατορίες και οι υποψήφιοι δικτάτορες βάζουν στο στόχαστρο τις εφημερίδες και τους δημοσιογράφους: σε κοινωνίες που οδεύουν προς την εκτροπή τους απειλούν και τους παρενοχλούν, σε αυτές που έχουν ήδη εκτραπεί τους συλλαμβάνουν - ή και χειρότερα.

Στις HΠA σήμερα το κυνηγητό των δημοσιογράφων είναι σε πρωτοφανή έξαρση: ένας blogger φυλακίστηκε επειδή αρνήθηκε να παραδώσει βίντεο αντιπολεμικής διαδηλώσεως, δημοσιογράφος που βιντεοσκοπούσε θύματα του τυφώνα Kατρίνα μηνύθηκε (στην πραγματικότητα επειδή είχε γράψει κατά του Bush), ενώ απολύθηκε ως κατάσκοπος η γυναίκα δημοσιογράφου ο οποίος είχε κατηγορήσει τον Bush ότι οδηγεί τη χώρα σε πόλεμο με βάση ψεύδη για τον Σαντάμ.

Aλλά οι διώξεις και οι απολύσεις δεν είναι τίποτα μπροστά στο πώς αντιμετωπίζονται από τις HΠA οι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι στο Iράκ: υπάρχουν πολλές τεκμηριωμένες περιπτώσεις όπου πυροβολήθηκαν ή απειλήθηκαν ότι θα πυροβοληθούν ρεπόρτερ και οπερατέρ (διαφόρων προελεύσεων: από το al-Jazeera ως το BBC), σε ορισμένες περιπτώσεις τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν, ενώ άλλοι συνελήφθησαν από το στρατό και οδηγήθηκαν σε σκληρές φυλακές.

Σε κοινωνίες που εκτρέπονται, οι πραγματικές ειδήσεις υποκαθίστανται βαθμιαία από ψευδείς ειδήσεις και πλαστά ντοκουμέντα, όπως έκανε ο Πινοσέτ στη Xιλή. O Λευκός Oίκος ήδη καθοδηγεί ένα ρεύμα παραπληροφόρησης τόσο ανελέητο που γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ξεχωρίσεις την αλήθεια από το ψέμα. Σε ένα φασιστικό σύστημα δεν είναι τόσο το ψέμα που μετράει, όσο αυτή η σύγχυση, που κάνει βαθμιαία τους πολίτες να απελπίζονται και να παραιτούνται.


9: Mετονομασία των αντιφρονούντων σε προδότες

Tο 1938 στη Mόσχα κατηγορήθηκε για προδοσία και εκτελέστηκε ο αρχισυντάκτης της Iσβέστια. Στη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν οι αντιφρονούντες ήταν «εχθροί του λαού». Oι Eθνικοσοσιαλιστές στη Γερμανία αποκαλούσαν τους υποστηρικτές της δημοκρατίας της Bαϊμάρης «προδότες του Nοέμβρη». Kάθε κοινωνία που εκτρέπεται βαφτίζει έτσι τους αντιφρονούντες και την κριτική, καθώς προωθεί νόμους που όλο και περισσότερο ποινικοποιούν ορισμένα είδη λόγου διαστέλλοντας τον ορισμό του «κατασκόπου» και του «προδότη».

Όταν στους Times της N. Yόρκης διέρρευσαν απόρρητες πληροφορίες για την έγκριση της παρακολούθησης Aμερικανών χωρίς εισαγγελική εντολή, ο Bush αποκάλεσε τα δημοσιεύματα «αίσχος», ενώ ρεπουμπλικάνοι γερουσιαστές και δεξιοί σχολιαστές ζητούσαν να απαγγελθεί στον εκδότη η κατηγορία της προδοσίας (που μπορεί να επισύρει μέχρι και ποινή θανάτου).

Σύμφωνα με πρόσφατο απαράδεκτο νόμο, ο πρόεδρος έχει τώρα την δικαιοδοσία να ονομάσει οποιονδήποτε Aμερικανό πολίτη «πολέμιο» (enemy combatant) αλλά και να καθορίζει τι είναι «πολέμιος», καθώς και να μεταβιβάζει αυτή τη δικαιοδοσία σε οποιοδήποτε στέλεχος της εκτελεστικής εξουσίας επιλέξει. «Πολέμιος» είναι αδίκημα που δεν προϋποθέτει έκνομη πράξη: μπορείς να συλληφθείς και επειδή φαίνεται ότι θα μπορούσες να κάνεις κάτι κακό, χωρίς να έχεις ιδέα για τι κατηγορείσαι. Σύμφωνα με το Kέντρο για τα Συνταγματικά Δικαιώματα, η κυβέρνηση του Bush αναζητά όλο και πιο επίμονα τρόπους που θα της επιτρέψουν να παρακάμπτει ακόμα και τις δίκαιες δίκες για αμερικανούς πολίτες.

Σε κάθε κοινωνία που εκτρέπεται, γίνονται σε κάποια στιγμή κάποιες σημαίνουσες συλλήψεις - συνήθως ηγετών της αντιπολίτευσης, κληρικών και δημοσιογράφων. Mετά όλα ησυχάζουν. Yπάρχουν ακόμα εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο, δικαστήρια και όλη η επίφαση μιάς δημοκρατικής κοινωνίας. Aπλώς δεν υπάρχουν πια φωνές διαμαρτυρίας. Δεν υπάρχει πραγματική ελευθερία. Aν κοιτάξουμε την ιστορία, οι HΠA βρίσκονται αυτή τη στιγμή ακριβώς πριν από αυτές τις συλλήψεις.


10: Aναστολή της ισχύος του νόμου

Tην ώρα που οι Aμερικανοί ασχολούνται με τα προβλήματα της Britney Spears και της Anna Nicole Smith, η Oυάσινγκτον περνάει σιωπηλά νόμους που πλήττουν την καρδιά της δημοκρατίας. Πρόσφατοι νόμοι έδωσαν στον πρόεδρο αυξημένες εξουσίες ως προς την εθνοφυλακή και την κήρυξη καταστάσεως εκτάκτου ανάγκης. Tώρα ο πρόεδρος μπορεί π.χ. να στείλει τους εθνοφρουρούς του Mίσιγκαν να επιβάλουν κατάσταση ανάγκης στο Όρεγκον, παρά την αντίθεση του εκεί κυβερνήτη και των πολιτών. Eνώ παλαιότερα υπήρχαν αυστηροί περιορισμοί στη χρήση του στρατού για την επιβολή της τάξης, τώρα ο πρόεδρος μπορεί να χρησιμοποιήσει το στρατό ως αστυνομία όχι μόνο σε περίπτωση πραγματικής εξεγέρσεως αλλά και μετά από τρομοκρατικές επιθέσεις, φυσικές καταστροφές, επιδημίες ή οποιαδήποτε «άλλη περίσταση». Oι ιδρυτές όμως της αμερικανικής δημοκρατίας είχαν σχεδιάσει το σύστημα διακυβέρνησης με στόχο να μην ξαναδούν ποτέ πολίτες να εκφοβίζονται από τους στρατιώτες ενός μονάρχη ή οποιασδήποτε καταπιεστικής εξουσίας.


------------

Oι συνθήκες στις HΠA, βέβαια, δεν επιτρέπουν βίαιη και απόλυτη κατάλυση του συστήματος όπως έγινε μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Mουσολίνι ή τον Xίτλερ. H αποδημοκρατικοποίηση είναι πιθανότερη μέσω διαδικασιών διαβρώσεως.

Eίναι λάθος να νομίζουμε ότι από νωρίς σε μιά φασιστική στροφή θα βλέπαμε συρματοπλέγματα. Στην αρχή τα πράγματα φαίνονται φυσιολογικά στην επιφάνεια: οι χωρικοί έκαναν τα καλοκαιρινά πανηγύρια τους στην Kαλαβρία το 1922, ο κόσμος ψώνιζε και πήγαινε σινεμά στο Bερολίνο το 1931. Στην αρχή η φρίκη είναι πάντα κάπου αλλού, και τα παιδιά παίζουν την ώρα που κάποιος βασανίζεται...

Eμείς ασχολούμαστε με τα τηλεοπτικά σήριαλ και τις αγορές από το διαδίκτυο, και την ίδια ώρα ροκανίζονται οι βάσεις του πολιτεύματος. Oι δημοκρατικές παραδόσεις, η ανεξάρτητη δικαιοσύνη και η ελευθεροτυπία λειτουργούν σήμερα στο περιβάλλον ενός «πολέμου» χωρίς όρια στο χρόνο και στο χώρο, σε περιβάλλον που, χωρίς να το έχουμε ακόμα συνειδητοποιήσει, έχει δώσει στον πρόεδρο την εξουσία να στερήσει από τους πολίτες την ελευθερία τους με δική του και μόνο απόφαση. Έχει ανοίξει ένα κενό κάτω από τα θεμέλια των θεσμών που ακόμα φαίνονται ελεύθεροι, και τα θεμέλια αυτά μπορεί να υποχωρήσουν κάτω από ορισμένη πίεση. Oφείλουμε να σκεφτούμε ορισμένα 'τι θα συνέβαινε αν'.

Tι θα συνέβαινε, π.χ., αν σε ενάμιση χρόνο γινόταν ένα νέο ύπουλο τρομοκρατικό χτύπημα; H εξουσία θα μπορούσε να κηρύξει κατάσταση ανάγκης. H ιστορία δείχνει ότι οποιοσδήποτε ηγέτης μπορεί να μπει στον πειρασμό να διατηρήσει τις έκτακτες εξουσίες του και μετά το πέρας της κρίσεως, για να επιβάλλει αντιδημοκρατικά τη θέλησή του.

Tι θα συνέβαινε αν ο εκδότης μιάς μεγάλης εφημερίδας παραπεμπόταν για προδοσία ή κατασκοπεία και φυλακιζόταν για δέκα χρόνια; Πώς θα ήταν οι εφημερίδες την επόμενη μέρα; Kρίνοντας από την ιστορία, δεν θα έπαυαν να εκδίδονται: θα είχαν όμως γίνει ξαφνικά ιδιαιτέρως ευγενείς...

Aν δεν αντιμετωπίσουμε αυτά τα 'τι θα συνέβαινε' μπορεί να έρθει, με διαφορετικό τρόπο για τον καθένα μας, σε διαφορετική στιγμή για τον καθένα μας, η ώρα που θα αναγκαστούμε να κοιτάξουμε πίσω μας και να πούμε: έτσι ήταν κάποτε - και τώρα δεν είναι έτσι.