Η κατά συνωμοσιολόγους δωδεκάτη* εντολή: Ου διαψεύσεις

Προχτές ήρθε ένα σχόλιο στο παλιό ποστ «Πτεροδάκτυλοι και πράσινα άλογα». Επειδή ήρθε σε γκρήκλις, το μετέγραψα, διόρθωσα ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, και το έφερα εδώ για να το σχολιάσω δημόσια, καθώς μου έδωσε την αφορμή να (ξανα)πώ μερικά πράγματα. Ιδού:
 
Δεν στηρίζω καμιά πλευρά. Αλλά έχω να πω πως όλοι μας, και αυτοί που πιστεύουν και αυτοί που δεν πιστεύουν, κάνουν ένα λάθος: αυτοί που πιστεύουν δεν έχουν ψάξει αλλού, και αυτοί που δεν πιστεύουν και κράζουν, ή διαψεύδουν τα λεγόμενα του Λιακόπουλου, ας πούμε, τα διαψεύδουν βάσει πληροφοριών που βρίσκουν σε κάποιο άσχετο σάιτ που το έχει γράψει ο καθένας που μπορεί να είναι τρελός / φαντασμένος / απατεώνας κ.τ.λ., ό,τι τέλος πάντων λέγεται και για το Λιακόπουλο, και στηρίζονται τέλος πάντων σε πράγματα που και αυτά μπορεί να είναι ψέματα. Ας μην είμαστε στενόμυαλοι επειδή κάτι δεν μας αρέσει, ας είμαστε ανοιχτοί και να λέμε πως και αυτό μπορεί να ισχύει. Και αυτό μπορεί να παίζει. Όλα είναι πιθανά. Και να είστε σίγουροι πως ένα πράγμα ισχύει, πως ό,τι θέλουν αυτοί μας πλασάρουν. Με κάθε τρόπο θα μας ελέγξουν. Και ποιοι είναι αυτοί; Είναι αυτοί που τρώνε λεφτά, είτε αυτοί είναι υπουργοί είτε νεφελίμ (είπα, δεν στηρίζω καμιά πλευρά), αλλά τέλος πάντων οι κυβερνήσεις που και καλά διακυβερνούν δημοκρατικά τις χώρες τρώνε λεφτά, και προφανώς δεν μας δίνουν σε οποιαδήποτε μορφή τις αλήθειες. Οπότε, μην διαψεύδετε πράγματα χωρίς να τα ξέρετε οι ίδιοι. Κανείς δεν ξέρει τι μας πασάρουν. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ.
 
Το πρώτο που κάνει κάθε σκεπτικιστής που σέβεται τον εαυτό του ακούγοντας μια είδηση ή διαβάζοντας μια πληροφορία είναι να χρησιμοποιήσει το όργανο που διαθέτει ανάμεσα στα αυτιά του – και δεν εννοώ τη μύτη του, αλλά το άλλο, που δεν φαίνεται. Πόσο λογικό είναι να βρεθεί φρέσκο πτώμα ενός πτεροδάκτυλου – ενός ζώου που έχει εξαφανιστεί εδώ και 65 εκατομμύρια χρόνια; Και πόσο πιθανό; Καθόλου, και καθόλου. Αδύνατο δεν είναι, βέβαια: θεωρητικά, τίποτε δεν είναι αδύνατο, κι αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον – κι ας λένε ό,τι θέλουν τα μέντιουμ. Μπορεί, δηλαδή, αύριο το πρωί να πάψει να ισχύει η βαρύτητα; Και βέβαια – μόνο που αφενός κάτι τέτοιο είναι εξαιρετικά απίθανο και αφετέρου, αν συμβεί, οι επιπτώσεις θα είναι τρομακτικές, οπότε αποκλείεται να περάσει απαρατήρητο. Σημαντικές θα ήταν επίσης και οι επιπτώσεις αν ίσχυε η είδηση για τον πτεροδάκτυλο – οπότε θα γινόταν χαμός στην επιστημονική κοινότητα, και θα έπεφταν όλοι πάνω στο πτώμα σαν όρνια που μυρίστηκαν φαγητό. Το γεγονός και μόνο ότι δεν συνέβη κάτι τέτοιο θα έπρεπε να αρκεί για να απορρίψουμε την είδηση ως ψεύτικη. Αλλά εγώ πήγα ένα βήμα παραπέρα: έψαξα στο ίντερνετ για σχετικές αναφορές, και μέσα σε δυο λεπτά βρήκα αμέσως τι συνέβαινε – πράγμα που, για κάποιο μυστήριο λόγο, οι συνωμοσιολόγοι δεν κάνουν ποτέ. Το ίδιο έκανα και για τους μύθους περί σκελετού κενταύρου και λειψάνου γοργόνας και, φυσικά, χρησιμοποίησα αυτές τις πληροφορίες για να διαψεύσω τους ισχυρισμούς του Λιακόπουλου.
 
Λέει ο ανώνυμος (και το έχω ξανακούσει πολλές φορές, έχω γράψει μάλιστα και ποστ πάνω στο θέμα της αξιοπιστίας), ότι το τάδε σάιτ όπου βρήκα τις πληροφορίες για τη διάψευση μπορεί να το έχει γράψει κανένας τρελός ή απατεώνας. Δηλαδή, συγγνώμη, όταν επισκέπτεσαι μια ιστοσελίδα, δεν έχεις το στοιχειώδες μυαλό να καταλάβεις αν περιέχει μπαρούφες ή όχι; Στην περίπτωση του υποτιθέμενου σκελετού Κενταύρου, για παράδειγμα, δεν μιλάμε για ένα ανώνυμο μπλογκ ή για μια προσωπική ιστοσελίδα όπου θα μπορούσε κανείς, θεωρητικά, να λέει ό,τι του κατέβει στο κεφάλι – μιλάμε για την επίσημη σελίδα του Πανεπιστημίου που έχει και επιδεικνύει το έκθεμα, όπου λέει ακριβώς τι είναι και γιατί το έχει σε κοινή θέα.

Επανέρχομαι στη χρήση της λογικής: Οι υπαρξιακοί ισχυρισμοί (υπάρχει Θεός, υπήρχαν κένταυροι και μονόκεροι, υπάρχουν ξωτικά, νεφελίμ και καλικάντζαροι κ.τ.λ.) δεν μπορούν να αποδειχθούν αρνητικά· κανείς δεν μπορεί να αποδείξει πως δεν υπάρχουν καλικάντζαροι, γιατί για να το πετύχει θα έπρεπε να βρίσκεται ταυτοχρόνως παντού – πράγμα αδύνατον. Αυτό σημαίνει πως θα δεχτούμε πως υπάρχουν καλικάντζαροι; Όχι, βέβαια, κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς παράλογο – παρόλο που κάποιοι όντως επιλέγουν αυτήν τη στάση. Σύμφωνα με τον ανώνυμο (και άλλους), θα έπρεπε να πούμε «μπορεί να ισχύει κι αυτό». Αυτή η στάση παραβλέπει το πολύ σημαντικό γεγονός ότι αυτός που κάνει τον υπαρξιακό ισχυρισμό (πρέπει να) καλείται και να τον αποδείξει. Αν δεν μπορεί, τότε η λογική στάση δεν είναι «όλα είναι πιθανά», αλλά «βρες πρώτα στοιχεία, και τα ξαναλέμε – ως τότε, δεν δέχομαι αυτό που λες». Αυτό δεν είναι στενομυαλιά· στενομυαλιά είναι να σου δείχνουν αδιαμφισβήτητες αποδείξεις κι εσύ να μην δέχεσαι την αλήθεια – μια χαρακτηριστικά ανορθολογική αντίδραση. Αντίθετα, το να μη δέχεσαι κάτι απουσία αποδείξεων είναι η μόνη ορθολογική στάση που μπορεί να τηρήσει κανείς.
 
Στο τέλος του σχολίου του, ο ανώνυμος το γυρνάει στη συνωμοσιολογία, και μάλιστα με εκπληκτικά γενικόλογους όρους: «αυτοί που τρώνε λεφτά». Το ποιοι είναι αυτοί παραμένει μετέωρο· σίγουρα, πάντως, δεν είναι οι υπουργοί, πρωθυπουργοί, πρόεδροι κ.λπ. – αυτοί είναι, ως επί το πλείστον, είτε ερασιτέχνες είτε απλώς ηλίθιοι. Φοβάμαι πως αλλού το πάει ο ανώνυμος, σε ιλλουμινάτι, σιωνιστές και άλλα τέτοια ωραία. Αυτή η διαδεδομένη άποψη μάλλον οφείλεται στο ότι πολλοί συνάνθρωποί μας δεν μπορούν να δεχτούν ότι για το χάλι που έχει (ή νομίζουν πως έχει) η ζωή τους φταίνε μερικοί ανίκανοι πολιτικοί ή μερικοί άπληστοι επιχειρηματίες, τραπεζίτες κ.τ.λ., ή ο συνδυασμός των δύο – ή και οι ίδιοι, που ψηφίζουν τους ίδιους και τους ίδιους κάθε τέσσερα χρόνια και διαιωνίζουν το σύστημα που τους παράγει… Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχουν πίσω απ’ όλα αυτά κάποια σκοτεινά κέντρα που να εξυφαίνουν συνωμοσίες για να καθυποτάξουν ολόκληρο τον πλανήτη – και ειδικά την Ελλάδα, να μην ξεχνιόμαστε… Αυτός ο τρόπος σκέψης οδηγεί κατευθείαν στην παράνοια, μια ασθένεια που συνδυάζει άγχος, φόβο, παραλογισμό, αυταπάτες, μανία καταδίωξης και αίσθηση απειλής.
 
Ο ανώνυμος λέει και κάτι που θεωρώ αποκορύφωμα της αντιεπιστημονικής σκέψης: «Μην διαψεύδετε πράγματα χωρίς να τα ξέρετε οι ίδιοι». Δεν ξέρω σε ποια φιλοσοφική σχολή υπάγεται αυτός ο τρόπος σκέψης, ξέρω όμως ότι, αν η ανθρωπότητα τον ακολουθούσε, δεν θα είχαμε προχωρήσει ποτέ πέρα απ’ τον τροχό. Η πρόοδος συμβαίνει με τη συσσώρευση της γνώσης, η οποία γίνεται κοινό κτήμα και αφετηρία για το επόμενο βήμα. Αν έπρεπε κάθε γενιά να ανακαλύπτει κάθε φορά εκ νέου αυτά που είχε ανακαλύψει η προηγούμενη (γιατί αλλιώς δεν θα γινόταν αποδεκτή ως αληθινή η γνώση), τότε ζήτω που καήκαμε. Σκεφτείτε να είχα ένα ιστιοπλοϊκό και να φοβόμουν να απομακρυνθώ από την παραλία, για να μην πέσω από την άκρη της Γης. Ευτυχώς, όμως, δεν χρειάζεται να διαψεύσω εγώ ο ίδιος ότι η γη είναι επίπεδη – το έχουν κάνει άλλοι για μένα, εδώ και πολλά χρόνια. Οπότε, το μόνο που έχω να κάνω είναι να πάρω μαζί με μερικούς φίλους το ιστιοπλοϊκό μου και να κάνουμε το γύρο της (σχεδόν σφαιρικής) Γης, γνωρίζοντας ακριβώς πού είμαστε κάθε στιγμή – γιατί κάποιοι άλλοι φρόντισαν να ανακαλύψουν (και) προς όφελός μας τη σχετική τεχνολογία…


* Η ενδεκάτη εντολή, ως γνωστόν, είναι: Ου μπλέξεις...