Άμλετ & μεταφράσεις του: 2 - "But never doubt I love"

Γράφει ο Π


Άμλετ (από πράξη 2 σκηνή 2)

(Γράμμα του Άμλετ, το διαβάζει ο Πολώνιος:)


Doubt thou the stars are fire;
Doubt that the sun doth move;
Doubt truth to be a liar;
But never doubt I love.
O dear Ophelia, I am ill at these numbers;
I have not art to reckon my groans: but that
I love thee best, O most best, believe it. Adieu.
Thine evermore most dear lady, whilst
this machine is to him, HAMLET.


Πολυλάς:

Ν' αμφιβάλλης αν τ' άστρα είναι φωτιά σου συγχωρείται,
διά τον ήλιον σ' αφίνω να διστάζης αν κινείται,
διά την αλήθειαν να υποψιάζης μήπως ψέμα λέει,
όχι να ειπής ότ' η ψυχή μου απ' έρωτα δεν καίει.
Ω αγαπημένη μου Οφηλία! στενοχωρούμαι με αυτούς τους στίχους· δεν είμαι καλός να μετρώ τα στενάγματά μου· αλλ' ότι σε ακριβαγαπώ, ω ακριβή μου, πίστευσέ το. Χαίρε.
Ο παντοτεινός σου, ω αγαπημένη Κυρία, ενόσω τούτ' η μηχανή είναι δική του.
ΑΜΛΕΤΟΣ

Ρώτας:

Αμφίβαλλε αν το φως των άστρων καίει
αμφίβαλλε αν σαλεύει ο ήλιος, ω,
αμφίβαλλε αν η αλήθεια αλήθεια λέει,
μα μη αμφιβάλλεις, όχι, αν σ' αγαπώ.
Ω ακριβή μου Οφίλια, είμαι αδύνατος στους στίχους· δεν έχω την τέχνη να μετρώ τα βογγητά μου· μα το πως σε πολυαγαπώ, ω πολυαγαπημένη, πίστεψέ το. Χαίρε. Δικός σου για πάντα, πολυακριβή μου κυρά, όσο τούτη η μηχανή μου ανήκει.
ΑΜΛΕΤ

Κακογιάννης:

Ας μην πιστεύεις ότι τ' άστρα είναι όλο φλόγα,
ας μην πιστεύεις πως ο ήλιος περπατά,
ας μην πιστεύεις πως αλήθειες λεν τα λόγια,
πίστεψε όμως πως εκείνος είμαι που αγαπά.
Ω, γλυκιά Οφηλία, πολύ υστερώ στα ποιητικά μου μέτρα. Την τέχνη δεν κατέχω ούτε τους στεναγμούς μου να μετρήσω. Μα ότι σ' αγαπώ πολύ, αφάνταστα πολύ, μην αμφιβάλλεις. Χαίρε.
Παντοτινά δικός σου, αγαπημένη δέσποινα, όσο η μηχανή αυτή μου ανήκει. ΑΜΛΕΤ.

Χειμωνάς:

Είναι ψέμα πως τα άστρα έχουν φως
Ψέματα λέει ο λόγος ο πιο αληθινός
Είναι ψέμα πως ο ήλιος κατοικεί στον ουρανό
Μόνο μιά είναι η αλήθεια, σ' αγαπώ.
Αγαπημένη Οφηλία, οι στίχοι μου έχουν άθλιο ρυθμό
Δεν ξέρω την τέχνη να δώσω ομοιοκαταληξίες
στους αναστεναγμούς μου. όμως σ' αγαπάω.
Α αγαπημένη μου σ' αγαπώ. Πίστευέ με. Αντίο
Αιώνια δικός σου αγαπημένη Κυρία
Όσο αυτή η μηχανή θα είναι δική μου
ΑΜΛΕΤ

Μπελιές:

Μην αμφιβάλεις πως τ' αστέρια είναι φωτιά,
πως ο ήλιος δεν κινείται δεν χρειάζεται να πω,
ν' αμφιβάλεις πως η αλήθεια δεν είναι ψευτιά,
όμως δεν χρειάζεται να σου δηλώσω πόσο σ' αγαπώ.
Ω λατρευτή μου Οφηλία, το μυαλό μου μπερδεύεται
όταν γράφω στίχους, γιατί δεν κατέχω την τέχνη να στριμώχνω
σε μέτρα τους αναστεναγμούς μου. Όμως, πίστεψε, καλλίστη,
υπερτέλεια ύπαρξη, πως σ' αγαπώ. Χαίρε! Δικός σου,
λατρευτή κόρη, για όσο μου ανήκει το κορμί μου,
το φθαρτό αυτό μηχάνημα. ΑΜΛΕΤ


Στο πρώτο ποστ αυτής της σειράς έκανα στίχο προς στίχο κριτική των μεταφράσεων. Από δω και πέρα θα περιορίζομαι μάλλον σε μερικές παρατηρήσεις.

- Στο δεύτερο τμήμα, οι τέσσερις από τους πέντε λένε «μηχανή», πράγμα που, καλώς ή κακώς, για μας θα ακουστεί ως ...μοτοσυκλέτα (εγώ θα έλεγα "σύνεργο" ή κάτι τέτοιο). Ο Μπελιές είχε και την αφελή καλωσύνη να προσθέσει επεξήγηση του τι εννοεί ο Σαίξπηρ.

- Στο πρώτο τμήμα η μετάφραση του Πολυλά είναι ξεχειλωμένη και του Χειμωνά λέει άλλα. Τουλάχιστον όμως τα άλλα αυτά είναι σκόπιμα, ενώ ο Μπελιές απλώς τα έχει κάνει σαλάτα: μπορείς να αμφιβάλλεις ακόμα και για το αν είναι πύρινα τα άστρα, αν κινείται ο ήλιος και αν αληθεύουν οι υπόλοιπες αλήθειες αλλά όχι για το αν σ' αγαπάω, λέει ο Άμλετ, να μην αμφιβάλλεις για τα άστρα και περιττό να πω ότι ο ήλιος δεν κινείται και ότι σ' αγαπάω, λέει ο Μπελιές - μόνο το περί αληθειών πέτυχε!

- Στο πρώτο τμήμα, το πρωτότυπο είναι λόγια που μπορώ να τα πω θερμά και τρυφερά όπως θα ψιθύριζα στην αγαπημένη μου. Οι μεταφράσεις σε ορισμένα σημεία είναι αποτελεσματικές (κατ' εμέ ωραιότερος στίχος το «όχι να ειπής ότ' η ψυχή μου απ' έρωτα δεν καίει» του Πολυλά και φυσιολογικότερη εκδοχή αυτή του Κακογιάννη, αν εξαιρέσω τον τέταρτο στίχο του), σε ορισμένα όμως δεν με αφήνουν να τις μιλήσω με την ευαισθησία που θα τους έπρεπε: μου τα χαλάει το «σου συγχωρείται» και το «σ' αφίνω να διστάζης» του Πολυλά, το «ω» και οι άχαρες προστακτικές του Ρώτα, το «ο ήλιος περπατά» και το «εκείνος είμαι που αγαπά» του Κακογιάννη, καθώς και οι δηλώσεις του Χειμωνά που θυμίζουν ολίγον κατηγορητήριο. Και, βέβαια, ολόκληρος ο Μπελιές που εκτός από το νόημα έχει διαλύσει και τη διάθεση: δεν γίνεται να λέει «δεν χρειάζεται να σου δηλώσω πόσο σ' αγαπώ», κύριε Ερρίκο μου, ο άνθρωπος που την ίδια ώρα λέει ότι θα σ' αγαπάει μέχρι να πεθάνει.

- Αν προσπαθήσουμε να κάνουμε ακριβή μετάφραση, είναι δύσκολο να αποφύγουμε το ξεχείλωμα (ως συνήθως από αγγλικά σε ελληνικά) όταν π.χ. το doubt είναι μονοσύλλαβο και το ελληνικό αντίστοιχο τετρασύλλαβο. Κατά τη γνώμη μου, όμως, για μιά καλή μετάφραση δεν πρέπει να μείνουμε κολλημένοι στη σχολαστική απόδοση κάθε λέξεως: πρέπει να αισθανθούμε τη διάθεση του πρωτοτύπου και να προσπαθήσουμε να βρούμε κάτι που να έχει ανάλογη αίσθηση και ανάλογο ρυθμό, ώστε να μπορεί να το πει με παρόμοιο τρόπο ο ηθοποιός. Μιά πενιχρή δική μου προσπάθεια:

Μπορεί τ' αστέρια να μην είν' φωτιά,
μπορεί να μην κινείται ο ήλιος,
μπορεί κι οι αλήθειες να'ν' ψευτιά,
μα δε μπορεί να μη σε αγαπάω...