Ο Αϊνστάιν και η πίστη στα άλογα (ιδιαιτέρως τα πράσινα)

(Γράφει ο Π)

Παρελήφθη νέο chain-mail (πάλι μετάφραση από αγγλόφωνο που κυκλοφορεί στο internet):


ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ... ΑΠΛΑ ... ΑΞΙΖΕΙ

Eνας άθεος καθηγητής της φιλοσοφίας συζητά με έναν φοιτητή του, για την σχέση μεταξύ επιστήμης και πίστης στον Θεό.
Καθηγητής: Λοιπόν, πιστεύεις στον Θεό;
Φοιτητής: Βεβαίως, κύριε.
Καθ.: Είναι καλός ο Θεός;
Φοιτ.: Φυσικά.
Καθ.: Είναι ο Θεός παντοδύναμος;
Φοιτ.: Ναι
Καθ.: Ο αδερφός μου πέθανε από καρκίνο παρότι παρακαλούσε τον Θεό να τον γιατρέψει και προσευχόταν σε Αυτόν. Οι περισσότεροι από εμάς θα προσπαθούσαν να βοηθήσουν αυτούς που έχουν την ανάγκη τους. Πού είναι η καλοσύνη του Θεού λοιπόν;
Φοιτ.: ...
Καθ.: Δεν μπορείς να απαντήσεις, έτσι δεν είναι; Ας ξαναρχίσουμε μικρέ μου. Είναι καλός ο Θεός;
Φοιτ.: Ναι.
Καθ.: Είναι καλός ο διάβολος;
Φοιτ.: Όχι.
Καθ.: Ποιος δημιούργησε τον διάβολο;
Φοιτ.: Ο...Θεός...
Καθ.: Σωστά. Πες μου παιδί μου, υπάρχει κακό σ' αυτόν τον κόσμο;
Φοιτ.: Ναι.
Καθ.: Το κακό βρίσκεται παντού, έτσι δεν είναι; Και ο Θεός έπλασε τα πάντα, σωστά;
Φοιτ.: Ναι..
Καθ.: Αρα λοιπόν ποιος δημιούργησε το κακό;
Φοιτ.: ...
Καθ.: Υπάρχουν αρρώστιες; Ανηθικότητα; Μίσος; Ασχήμια; Όλα αυτά τα τρομερά στοιχεία υπάρχουν σ' αυτόν τον κόσμο, έτσι δεν είναι;
Φοιτ.: Μάλιστα.
Καθ.: Λοιπόν, ποιός τα δημιούργησε;
Φοιτ.: ...
Καθ.: Η επιστήμη λέει ότι χρησιμοποιείς τις 5 αισθήσεις σου για να αναγνωρίζεις το περιβάλλον γύρω σου και να προσαρμόζεσαι σε αυτό. Πες μου παιδί μου, έχεις δει ποτέ τον Θεό;
Φοιτ.: Όχι, κύριε.
Καθ..: Έχεις ποτέ αγγίξει το Θεό; Έχεις ποτέ γευτεί το Θεό, μυρίσει το Θεό σου; Και τέλος πάντων, έχεις ποτέ αντιληφθεί με κάποια από τις αισθήσεις σου το Θεό;
Φοιτ.: ...Όχι, κύριε. Φοβάμαι πως όχι.
Καθ.: Και παρόλα αυτά πιστεύεις ακόμα σε Αυτόν;
Φοιτ.: Ναι.
Καθ.: Σύμφωνα με εμπειρικό, ελεγχόμενο και με δυνατότητα μελέτης των αποτελεσμάτων ενός φαινομένου πρωτόκολλο, η επιστήμη υποστηρίζει ότι ο Θεός σου δεν υπάρχει. Τι έχεις να απαντήσεις σε αυτό, παιδί μου;
Φοιτ.: Τίποτα. Εγώ έχω μόνο την πίστη μου.
Καθ.: Ναι, η πίστη. Και αυτό είναι το πρόβλημα της επιστήμης.
Φοιτ: Καθηγητά, υπάρχει κάτι που το ονομάζουμε θερμότητα;
Καθ.: Ναι.
Φοιτ.: Και υπάρχει κάτι που το ονομάζουμε κρύο;
Καθ.: Ναι.
Φοιτ.: Όχι, κύριε. Δεν υπάρχει. Μπορεί να έχεις μεγάλη θερμότητα, ακόμα περισσότερη θερμότητα, υπερθερμότητα, καύσωνα, λίγη θερμότητα ή καθόλου θερμότητα. Αλλά δεν υπάρχει τίποτα που να ονομάζεται κρύο. Μπορεί να χτυπήσουμε 458 βαθμούς υπό το μηδέν, που σημαίνει καθόλου θερμότητα, αλλά δεν μπορούμε να πάμε πιο κάτω από αυτό. Δεν υπάρχει τίποτα που να ονομάζεται «κρύο». «Κρύο» είναι μόνο μια λέξη, που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε την απουσία θερμότητας. Δεν μπορούμε να μετρήσουμε το κρύο. Η θερμότητα είναι ενέργεια. Το κρύο δεν είναι το αντίθετο της θερμότητας, κύριε, είναι απλά η απουσία της.
Στην αίθουσα επικρατεί σιγή...
Φοιτ.: Σκεφτείτε το σκοτάδι, καθηγητά. Υπάρχει κάτι που να ονομάζουμε σκοτάδι;
Καθ.: Ναι, τι είναι η νύχτα αν δεν υπάρχει σκοτάδι;
Φοιτ.: Κάνετε και πάλι λάθος, κύριε καθηγητά. Το «σκοτάδι» είναι η απουσία κάποιου άλλου παράγοντα. Μπορεί να έχεις λιγοστό φως, κανονικό φως, λαμπερό φως, εκτυφλωτικό φως... Αλλά, όταν δεν έχεις φως, δεν έχεις τίποτα και αυτό το ονομάζουμε σκοτάδι, έτσι δεν είναι; Στην πραγματικότητα το σκοτάδι απλά δεν υπάρχει. Αν υπήρχε θα μπορούσες να κάνεις το σκοτάδι σκοτεινότερο.
Καθ.: Που θέλεις να καταλήξεις με όλα αυτά, νεαρέ;
Φοιτ.: Κύριε, ότι η φιλοσοφική σας σκέψη είναι ελαττωματική.
Καθ.: Ελαττωματική!; Μήπως μπορείς να μου εξηγήσεις γιατί;
Φοιτ.: Καθηγητά, σκέφτεστε μέσα στα όρια της δυαδικότητας. Υποστηρίζετε ότι υπάρχει η ζωή και μετά υπάρχει και ο θάνατος, ένας καλός Θεός και ένας κακός Θεός. Βλέπετε την έννοια του Θεού σαν κάτι τελικό, κάτι που μπορεί να μετρηθεί. Κύριε, η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει ούτε κάτι τόσο απλό όπως την σκέψη. Χρησιμοποιεί την ηλεκτρική και μαγνητική ενέργεια, αλλά δεν έχει δει ποτέ, πόσο μάλλον να καταλάβει απόλυτα αυτήν την ενέργεια. Το να βλέπεις το θάνατο σαν το αντίθετο της ζωής είναι σαν να αγνοείς το γεγονός ότι ο θάνατος δεν μπορεί να υπάρξει αυτόνομος. Ο θάνατος δεν είναι το αντίθετο της ζωής: είναι απλά η απουσία της. Τώρα πείτε μου, καθηγητά διδάσκετε στους φοιτητές σας ότι εξελίχτηκαν από μια μαϊμού;
Καθ.: Εάν αναφέρεσαι στην φυσική εξελικτική πορεία, τότε ναι, και βέβαια.
Φοιτ.: Έχετε ποτέ παρακολουθήσει με τα μάτια σας την εξέλιξη;
Καθ.: ...
Φοιτ.: Εφόσον κανένας δεν παρακολούθησε ποτέ την διαδικασία εξέλιξης επιτόπου και κανένας δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτή η διαδικασία δεν σταματά ποτέ, τότε διδάσκεται την προσωπική σας άποψη επί του θέματος. Τότε μήπως δεν είστε επιστήμονας, αλλά απλά ένας κήρυκας;
Καθ.: ...
Φοιτ.: Υπάρχει κάποιος στην τάξη που να έχει δει τον εγκέφαλο του καθηγητή; Που να έχει ακούσει ή νιώσει ή ακουμπήσει ή μυρίσει τον εγκέφαλο του καθηγητή; Κανένας. άρα σύμφωνα με τους κανόνες του εμπειρικού, ελεγχόμενου και με δυνατότητα προβολής πρωτόκολλου, η επιστήμη ισχυρίζεται ότι δεν έχετε εγκέφαλο, κύριε. Και αφού είναι έτσι τα πράγματα, τότε, με όλο τον σεβασμό, πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε αυτά που διδάσκετε, κύριε;
Καθ.: Μου φαίνεται ότι απλά θα πρέπει να στηριχτείς στην πίστη σου, παιδί μου.
Φοιτ.: Αυτό είναι, κύριε... Ο σύνδεσμος μεταξύ του ανθρώπου και του Θεού είναι η ΠΙΣΤΗ. Αυτή είναι που κινεί τα πράγματα και τα κρατάει ζωντανά.
Αυτός ο νεαρός φοιτητής ήταν ο ALBERT EINSTEIN...





Πραγματικά αξίζει το παραπάνω, όπως διαπιστώνει ενθουσιασμένος και ο αρχικός αποστολέας του. Αξίζει - ως απόδειξη ενός άλλου που κυκλοφορεί ως Einstein στο διαδίκτυο:

"Δύο πράγματα είναι άπειρα, το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία - αλλά για το πρώτο δεν είμαι και σίγουρος"...

Έστειλα λοιπόν την ακόλουθη απάντηση (για εδώ έχω προσθέσει μερικές φράσεις):


Φυσικά ο "φοιτητής" δεν ήταν ο Einstein (το όνομά του, ως κατ' εξοχήν στερεότυπο, έχει υποστεί απίστευτη καπηλεία) και το παιδαριώδες αυτό κείμενο είναι φανταστική ιστορία.

«[Mικρός] οδηγήθηκα ... σε βαθειά θρησκευτικότητα, η οποία όμως σταμάτησε απότομα στην ηλικία των 12. Διαβάζοντας εκλαϊκευμένα επιστημονικά βιβλία, κατέληξα σύντομα στην πεποίθηση ότι πολλά στις ιστορίες της Bίβλου δεν θα μπορούσαν να αληθεύουν ... Aπό αυτήν την εμπειρία προέκυψε καχυποψία προς κάθε είδος εξουσίας ... στάση που δεν με εγκατέλειψε ποτέ».

«Δεν προσπαθώ να φανταστώ κάποιον Θεό: μου αρκεί να στέκομαι με δέος απέναντι στη δομή του κόσμου».

«Δεν μπορώ να φανταστώ κάποιον Θεό που ανταμοίβει και τιμωρεί τα αντικείμενα της δημιουργίας του, που οι στόχοι του είναι αντίγραφο των δικών μας - κάποιο Θεό, εν ολίγοις, που δεν είναι παρά αντανάκλαση των αδυναμιών του ανθρώπου. Mου είναι αρκετό να ατενίζω το μυστήριο της συνειδητής ζωής που αναπαράγεται στην αιωνιότητα, να στοχάζομαι τη θαυμαστή δομή του σύμπαντος που αχνοαντιλαμβανόμαστε και να προσπαθώ ταπεινά να κατανοήσω έστω ένα απειροελάχιστο μέρος της ευφυίας που εκδηλώνεται στη φύση».

(Από το 'The Quotable Einstein', Princeton University Press, μτφ δική μου.)

Ο Einstein (συνοψίζω και συνδυάζω παρατηρήσεις του ιδίου - βλ. παλαιότερο ποστ του cyrusgeo) υπερασπίζεται την ορθολογική γνώση, είναι υπέρμαχος της ηθικής που βασίζεται σε ανθρωπιστικές αξίες και όχι στον φόβο κάποιου θεού, αρνείται την ιδέα προσωπικού, επεμβαίνοντος, επιβραβεύοντος ή τιμωρού θεού, που τη θεωρεί ανθρώπινο δημιούργημα, και δεν δέχεται την προσευχή, την ύπαρξη ψυχής και τη μετά θάνατο ζωή. Ως θρησκευτικότητα αντιλαμβάνεται ένα αίσθημα που βρίσκεται στη βάση της τέχνης και της επιστήμης και συνίσταται στην απορία, το θαυμασμό, την κατάπληξη, το δέος, την έκσταση και την ταπεινότητα απέναντι στη λογική, τη δομή και την ομορφιά του κόσμου.

Ο ίδιος λέει (γράμμα του 1954, μτφ cyrusgeo):

«Ήταν, βέβαια, ψέμα αυτό που διαβάσατε σχετικά με τις θρησκευτικές μου πεποιθήσεις, ένα ψέμα που επαναλαμβάνεται συστηματικά. ... Αν υπάρχει κάτι μέσα μου που μπορεί να χαρακτηριστεί θρησκευτικό, αυτό είναι ο απεριόριστος θαυμασμός για τη δομή του κόσμου, στο βαθμό που μπορεί η επιστήμη να την αποκαλύψει».


Κανένας, όχι επιπέδου Einstein αλλά απλώς με κανονικό μυαλό και στοιχειώδεις σχετικές γνώσεις, δεν θα έλεγε τις ανοησίες που λέει ο "Φοιτ." και κανένας "Καθ." άξιος του ονόματός του δεν θα έμενε βουβός απέναντι στις ανοησίες αυτές, που προσπαθούν να παρουσιάσουν ως συστατικά της επιστήμης ή της επιστημονικής σκέψης πράγματα που δεν είναι παρά επίδειξη ασχετoσύνης.

- «Η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει ούτε κάτι τόσο απλό όπως την σκέψη».

Πρώτον δεν είναι καθόλου απλό, δεύτερον διαβάστε κανα βιβλίο νευρολογίας, τρίτον η επιστήμη δεν ισχυρίζεται ότι έχει εξηγήσει τα πάντα.

- «Το κρύο δεν είναι το αντίθετο της θερμότητας».

Ποιός 'καθηγητής' λέει ότι είναι; Το κρύο είναι το αντίθετο του ζεστού ή της ζέστης, και αμφότερα είναι υποκειμενικές αισθήσεις (10 βαθμοί Κελσίου είναι κρύο για μιά καμηλοπάρδαλη αλλά ζέστη για έναν πιγκουίνο). Άλλο κρύο και ζέστη, άλλο θερμοκρασία, άλλο θερμότητα. Ανοίξτε κανα βιβλίο φυσικής.

- «Ο θάνατος δεν είναι το αντίθετο της ζωής».

Ποιός 'καθηγητής' λέει ότι είναι; Αλλά δεν είναι ούτε «η απουσία της». Θάνατος είναι η παύση των ζωτικών λειτουργιών ενός εμβίου όντος. Ανοίξτε κανα λεξικό.

- «Έχετε ποτέ παρακολουθήσει με τα μάτια σας την εξέλιξη;»
«Η επιστήμη ... χρησιμοποιεί την ηλεκτρική και μαγνητική ενέργεια, αλλά δεν έχει δει ποτέ ... αυτήν την ενέργεια».

Ανοίξτε μιά πρίζα και ενώστε με τα χεράκια σας τα δύο καλώδια να τη 'δείτε'. Πόσο βλάκας πρέπει να είναι κάποιος για να συγχέει το εκδηλούμενο, πιστοποιούμενο, μετρούμενο και χρησιμοποιούμενο με το ορατό; Και πόσο βλάκες πρέπει να θεωρεί και τους άλλους για να προσπαθεί έτσι να τους παρασύρει προς το ότι η επιστήμη μόνο τα ορατά διά γυμνού ανθρωπίνου οφθαλμού αποδέχεται ως υπαρκτά; Η επιστήμη ασχολείται με ένα σωρό φαινόμενα που δεν τα βλέπουν τα μάτια μας (λόγω του μεγέθους τους ή της αποστάσεώς τους ή της ταχύτητάς τους ή του ότι δεν είναι καν οπτικά ερεθίσματα). Μεταξύ αυτών, με φαινόμενα που ξεπερνούν το χρονικό πλαίσιο ζωής ενός ανθρώπου, όπως πολλά από όσα μελετά η εξελικτική βιολογία ή η γεωλογία (ούτε π.χ. τη μετακίνηση των ηπείρων τη «βλέπουμε», αλλά όχι επειδή δεν είναι γεγονός, απλώς επειδή είναι πολύ αργή - πιο αργή ακόμα και από την αντίληψη αυτού του βλάκα). Ορισμένα όμως φαινόμενα της εξελίξεως βεβαίως και μπορούμε να τα δούμε με τα μάτια μας: π.χ. την εξαφάνιση ορισμένων ειδών κατά των 20ό αιώνα, ή την εξέλιξη των ιών (που μεταλλάσσονται γρήγορα), ή τις νέες ποικιλίες φυτών και ζώων που δημιουργεί με ελεγχόμενη διασταύρωση και αναπαραγωγή τους ο άνθρωπος, ή το κλασικό παράδειγμα για τους σκώρους στην Αγγλία μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Ανοίξτε κανα βιβλίο βιολογίας.

- «Διδάσκετε στους φοιτητές σας ότι εξελίχτηκαν από μια μαϊμού; Καθ.: Εάν αναφέρεσαι στην φυσική εξελικτική πορεία, τότε ναι, και βέβαια».

Πρώτον, όχι μαϊμού (είναι μακρυνότερος συγγενής) αλλά πίθηκο, δεύτερον η βιολογία δεν λέει κάτι τέτοιο. Mε την έννοια που χρησιμοποιεί ο απλός άνθρωπος τη λέξη πίθηκος, με τους πιθήκους έχουμε κοινό άμεσο πρόγονο. Mε την έννοια που χρησιμοποιείται στην ταξονομία, είμαστε πίθηκοι: ανήκουμε στην οικογένεια των ανθρωποειδών (πίθηκοι που δεν έχουν ουρά), η οποία έχει δύο κλάδους: ουρανγκοτάνγκοι, ο ένας, γορίλλες, χιμπατζήδες και η υψηλότητά μας, ο άλλος - με περίπου 97% των γονιδίων μας κοινό. Εσείς δηλαδή δεν τη βλέπετε την ομοιότητα;

- «Διδάσκετ[ε] την προσωπική σας άποψη επί του θέματος. Τότε μήπως δεν είστε επιστήμονας, αλλά απλά ένας κήρυκας;»

Η επιστήμη δεν έχει απαντήσεις για τα πάντα, αλλά έχει βέβαιες απαντήσεις για αρκετά, υπό αίρεσιν για αρκετά άλλα, και ψάχνει για τα υπόλοιπα (δουλειά της είναι να ερευνά με αξιόπιστο τρόπο, όχι να κηρύσσει). Προσωπικές απόψεις μπορεί να υπάρχουν για τα μη βέβαια ή για τα υπό διερεύνηση ή ως έναυσμα για περαιτέρω έρευνα, αλλά από μόνες τους δεν συνιστούν επιστημονική γνώση. Η επιστημονική μέθοδος απαιτεί αποδείξεις, διαρκή έλεγχο, αμφισβήτηση και επαλήθευση από πολλούς ανεξάρτητους ερευνητές, δηλαδή ακριβώς όχι προσωπικές απόψεις. Και όποιος νομίζει ότι η θεωρία της εξελίξεως είναι «προσωπική άποψη», απλώς δεν ξέρει τι του γίνεται. Τίποτα για απολιθώματα έχετε ακούσει; Τίποτα για σκελετούς εξαφανισμένων ειδών έχετε ακούσει; Πηγαίνετε να μάθετε για τη Μαδαγασκάρη, όπου λόγω της απομονώσεώς της τα είδη εξελίχθηκαν διαφορετικά από ό,τι στην Αφρική με την οποίαν ήταν αρχικά ενωμένη. Πηγαίνετε να μάθετε τι θα πει συγκλίνουσα εξέλιξη, δηλαδή λόγω όμοιων συνθηκών ανάπτυξη όμοιων χαρακτηριστικών σε μη συγγενή είδη. Κοιτάξτε το έμβρυο μιάς γάτας και ενός ανθρώπου να δείτε ότι αρχικά είναι σχεδόν ίδια. Κοιτάξτε τα μάτια της γλώσσας που έχουν πάει και τα δύο απ' την ίδια μεριά. Ανοίξτε το φτερό μιάς νυχτερίδας να δείτε ότι είναι η πρώην παλάμη της. Ανοίξτε ένα φίδι να δείτε την πρώην λεκάνη του. Ανοίξτε το πτερύγιο μιάς φάλαινας να δείτε τα πρώην δάχτυλά της. Ανοίξτε την κοιλιά της να δείτε τα υπολείμματα των ποδιών της. Βγάλτε τον κόλο σας ακτινογραφία να σας δείξουν και το υπόλειμμα της δικιάς μας ουράς. Οι αποδείξεις είναι ατελείωτες. (Όσο και η άγνοια που έχουν κάποιοι.)

- «Πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε αυτά που διδάσκετε, κύριε; Καθ.: Μου φαίνεται ότι απλά θα πρέπει να στηριχτείς στην πίστη σου, παιδί μου».

Κανένας επιστήμονας δεν θα απαντούσε ποτέ, μα ποτέ, έτσι. Πίστη σημαίνει αποδοχή χωρίς αμφισβήτηση και παρά την έλλειψη αποδείξεων ή έστω ισχυρών ενδείξεων, δηλαδή ακριβώς το αντίθετο της επιστημονικής σκέψεως. Και το να προτείνει κάποιος πίστη στα λεγόμενά του (οι παπάδες το κάνουν αυτό, όχι οι επιστήμονες) είναι το εντελώς αντιεπιστημονικό σφάλμα που ονομάζεται επίκληση στην αυθεντία. Ανοίξτε κανα βιβλίο λογικής.

(Το δε κείμενο ολόκληρο διαπράττει κατά συρροή το άλλο σφάλμα που λέγεται αχυράνθρωπος, καθώς -τόσο για την επιστήμη όσο και για το θεό- βάζει στο στόμα του καθηγητή μπαρούφες αντί για τις πραγματικές θέσεις αυτών που προσπαθεί να πολεμήσει. Διαπράττει και το άλλο που λέγεται ψευδής αναλογία, καθώς προσπαθεί να εξομοιώσει ανόμοια πράγματα, π.χ. την ηλ. ενέργεια με τον θεό για να προβάλει τον εντελώς εσφαλμένο συλλογισμό ότι και τα δύο δεν τα βλέπουμε, άρα αφού υπάρχει το ένα θα υπάρχει και το άλλο... Ξανανοίξτε το βιβλίο λογικής.)

- «Ο σύνδεσμος μεταξύ του ανθρώπου και του Θεού είναι η ΠΙΣΤΗ».

Ακριβώς, γιατί δεν υπάρχει καμμία απόδειξη ή έστω ένδειξη ότι ο δεύτερος υπάρχει, ότι είναι κάτι περισσότερο από εξαιρετικά διαδεδομένος μύθος που ξεκίνησε λόγω ψυχολογικών αναγκών του ανθρώπου και διαιωνίζεται για τους ίδιους και άλλους λόγους. Άλλο όνομα για τον ίδιο σύνδεσμο είναι η λέξη φαντασιοπληξία. Η επιστήμη, αντίθετα, είναι ο σύνδεσμος μεταξύ του ανθρώπου και της κατανοήσεως του υπαρκτού κόσμου.

- «Υπάρχει κάποιος στην τάξη που να έχει δει τον εγκέφαλο του καθηγητή; Που να έχει ακούσει ή νιώσει ή ακουμπήσει ή μυρίσει τον εγκέφαλο του καθηγητή; Κανένας. [Ά]ρα σύμφωνα με τους κανόνες του εμπειρικού, ελεγχόμενου και με δυνατότητα προβολής πρωτόκολλου, η επιστήμη ισχυρίζεται ότι δεν έχετε εγκέφαλο, κύριε».

Εδώ η παρωδία ξεπερνάει κάθε όριο γελοιότητας. Δεν χρειάζεται καν να μιλήσουμε για τα μυθικά όντα που λέγονται ακτινογραφία, χειρουργείο και νεκροτομείο (σε ένα ή περισσότερα εκ των οποίων θα οδηγείτο αργά ή γρήγορα λόγω εγκεφαλικού ο καθηγητής αν άκουγε πολλά τέτοια): το ότι έχουμε εγκέφαλο το ξέραν μέχρι και οι βάρβαροι, που το βλέπαν όταν σπάγαν τα κεφάλια των εχθρών τους. Αν ανοίξουμε το κεφάλι του αστοιχείωτου ηλίθιου που σοφίστηκε αυτό το κείμενο θα δούμε ότι ακόμα και αυτός έχει εγκέφαλο. Θα μείνει μόνο η απορία γιατί τον έχει...


Χιμπατζής bonobo. Φωτογραφία Frans Lanting.

(Μη προσωπική άποψη: ο κοντινότερος ζων συγγενής του ανθρώπου.
Προσωπική άποψη: ίδιος ο θείος μου ο Αντώνης, καλή του ώρα.)