2.2.09

Γκρίνια περί λύρας

Είδα στην ιστοσελίδα του Σκάι την περίεργη είδηση ότι «ζωντάνεψε η λύρα του Απόλλωνα». Το κείμενο έλεγε για κάποιον τούρκο μουσικολόγο ονόματι Σερκάν Τσελίκ, ο οποίος κατασκεύασε ένα αντίγραφο μιας αρχαιοελληνικής λύρας βασισμένος σε αγγεία και αγαλματίδια που βρέθηκαν σε αρχαιολογικές ανασκαφές κοντά στη Σμύρνη.

Αμέσως μετά, αναφέρεται ότι αυτό είναι μόλις το δεύτερο αντίγραφο της «Λύρας του Απόλλωνα» (η είδηση όπως ανέβηκε στη σελίδα της Χουριέτ μιλάει για «Λύρα του Ερμή», αλλά τέλος πάντων...) που υπάρχει στον κόσμο (!!!) και ότι το πρώτο το είχε κάνει «μία γαλλίδα μουσικολόγος» (sic).

Καλά όλα αυτά, μόνο που αυτή δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η δεύτερη φορά που ανακατασκευάζονται αρχαία μουσικά όργανα. Ήδη από τη δεκαετία του 1970 ο ισπανός Gregorio Paniagua κατασκεύασε αντίγραφα πολλών αρχαιοελληνικών οργάνων και τα χρησιμοποίησε στις συναυλίες του με το σύνολο Atrium Musicae de Madrid, προσπάθεια που κορυφώθηκε το 1978 με τον (κλασικό, πλέον) δίσκο Musique de la Grèce Antique.

Η «γαλλίδα μουσικολόγος» που αναφέρεται έτσι ανώνυμα στη σελίδα του Σκάι (και σαν σκέτο «Belis» στη σελίδα της Χουριέτ (και μάλιστα στη στήλη «λαϊφστάιλ»!) είναι η Annie Bélis, ιδρύτρια του Ensemble Kérylos, με το οποίο ηχογράφησε το 1996 το δίσκο Musiques de l'Antiquité Grecque.

Έχουν γίνει κι άλλες απόπειρες ερμηνείας και ηχογράφησης των σωζόμενων αποσπασμάτων αρχαίας ελληνικής μουσικής, άλλες με ανακατασκευή οργάνων, άλλες χωρίς — από μουσικολόγους περασμένων δεκαετιών, από μικρότερα σύνολα (όπως το De Organographia), καθώς και από την Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών. Αλλά μου κάνει πολύ μεγάλη εντύπωση που τα ελληνικά ΜΜΕ και μπλογκ που είδα να αναφέρονται στο θέμα αγνόησαν παντελώς τις ελληνικές προσπάθειες σ’ αυτόν το χώρο.

Κατ’ αρχάς υπάρχουν οι δίσκοι του Πέτρου Ταμπούρη, που είναι πολύ ενδιαφέροντες και με μπόλικο μεσογειακό χρώμα — κάτι που προσωπικά δεν μου αρέσει, καθώς παραπέμπει έντονα σε βυζαντινή μουσική, αλλά de gustibus…

Κυρίως, όμως, ήθελα να αναφερθώ στην προσπάθεια του τρομπονίστα Παναγιώτη Στέφου, ο οποίος το 2001 δημιούργησε το σύνολο ΛύρΑυλος και ασχολήθηκε με τη μελέτη και την ερμηνεία της αρχαίας ελληνικής μουσικής και την ανακατασκευή αρχαίων μουσικών οργάνων — ανάμεσά τους, φυσικά, και λύρες:



Και βέβαια, ο «Ύμνος στον Ήλιο» που παίχτηκε κατά την παρουσίαση της τουρκικής ανακατασκευής δεν είναι έτσι, γενικά, «ένας αρχαίος ύμνος που βρέθηκε σε αρχαίες πηγές», αλλά σύνθεση μάλλον του Μεσομήδη, του 2ου αιώνα μ.Χ.. (Για μια καταγραφή των λειψάνων της αρχαίας ελληνικής μουσικής δείτε εδώ, στη σελίδα του Ινστιτούτου Έρευνας Μουσικής και Ακουστικής.)

Για πολλοστή φορά, θέλω να πω ότι δημοσιογραφία (θα έπρεπε να) σημαίνει έρευνα και έλεγχο της ακρίβειας της πληροφορίας. Το απλό αναμάσημα δελτίων τύπου μπορεί να το κάνει και ο τελευταίος μπλόγκερ — οπότε, ποια η χρησιμότητα των παραδοσιακών Μ.Μ.Ε.; Ε;

19 comments:

Anonymous said...

Δεν ειμαι ειδικος, δεν κατεχω απο αυτα. Εχω μονο μια εμπειρια πανω στο θεμα, που ισως προσφερει μια χρησιμη πληροφορια.

Ειχα επισκεφτει μια ομορφη και ενδιαφερουσα εκθεση μουσικων οργανων στην Οια (Σαντορινη) πριν 8-10 χρονια.

Εκει υπηρχαν πολλα μουσικα οργανα σχεδον ολων των ειδων (πνευστα, εγχορδα, νυκτα κα. ), φτιαγμενα απο τον Χριστοδουλο Χαλαρη σαν πιστα αντιγραφα των αρχαιων. Διπλα σε καθε οργανο υπηρχε και μια φωτογραφια απο το αρχαιο αγαλμα η αγγειο, στο οποιο απεικονιζονταν.

Δεν ειμαι ικανος να κρινω την ποιοτητα ουτε την πληροτητα αυτης της εκθεσης (και δεν εχω καμμια προσωπικη σχεση με τον Χ. Χαλαρη). Σαν απλο επισκεπτη με αφησε καταπληκτο.

Στην εισοδο πουλουσαν και ενα cd με μουσικη απο αυτα τα οργανα. Παραξενοι ηχοι, αγνωστοι, ομορφοι.

Υ.Γ. Να μη μιλησω για το επαγγελματικο ηθος των δημοσιογραφων. Αλλα γιατι να περιμενουμε απο τους δημοσιογραφους κατι καλυτερο απο τους υπολοιπους;

cyrus said...

yetanother_s, τη "Μουσική της Αρχαίας Ελλάδας" του Χάλαρη δεν την έχω ακούσει, οπότε δεν έχω γνώμη. Τα διάφορα βυζαντινά που έχει κάνει δεν με ενθουσίασαν από μουσικολογική άποψη, αλλά μερικά ακούγονται πολύ όμορφα. Σίγουρα, πάντως, είναι πολύ χρήσιμο να γίνονται τέτοιου είδους εκδηλώσεις.

Από τους δημοσιογράφους δεν περιμένω τίποτε περισσότερο από το να κάνουν τη δουλειά που υποτίθεται πως κάνουν. Σε αυτή, δε, την περίπτωση, ούτε καν ο συνήθης εθνικιστικός οίστρος δεν τους οδήγησε στο να ψάξουν να δουν μπας και τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα λέει ο τούρκος μουσικολόγος. Δεκαετίες τώρα ανακατασκευάζονται αρχαία μουσικά όργανα, και υπάρχει σοβαρή ελληνική παρουσία στο χώρο.

ο δείμος του πολίτη said...

Τα ΜΜΕ απλά μεταφέρουν μία είδηση ακόπιαστα και ασύνδετα συχνά, ώστε να χάνεται μέρος της πληροφορίας. Ωστόσο, δλνου το έναυσμα σε όποιον επιθυμεί να ψάξει για να βρει τις σωστές πηλροφορίες, τις οποίες κατά τεκμήριο σπάνια παρέχει η μιντιακή ενημέρωση.

Ασμοδαίος said...

Ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω ότι άλλο ένα μουσικό όργανο της αρχαιότητας που έχει ανακατασκευαστεί είναι η ύδραυλις που βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο του Δίου.

cyrus said...

Δείμε, αυτή είναι μια μάλλον αισιόδοξη οπτική. Για να σε ...προσγειώσω, θα σε ρωτήσω πόσοι κάνουν αυτό που περιγράφεις...

Ασμοδαίε, πολύ σωστά...

proinos said...

Πριν από λίγες εβδομάδες, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παρουσίασε και ένα κοντσέρτο που έγραψε ο Νίκος Ξανθούλης για ανακατασκευασμένη αρχαία σάλπιγγα και ορχήστρα, με ερμηνευτή τον ίδιο. Το έργο είχε κάνει πρεμιέρα πέρυσι στην Ιταλία. Ο Ξανθούλης κάνει (μεταξύ άλλων) ερευνητική δουλειά πάνω στα αρχαία ελληνικά όργανα (σάλπιγγα, λύρα κ.α.), και από πλευράς ερμηνευτή (πως έπαιζαν, τι έπαιζαν κλπ). Έχει επίσης επιμεληθεί - μεταφράσει και ένα ενδιαφέρον βιβλίο: Τέχνη μουσικής: Αριστόξενος, Κλεωνίδης, Ανώνυμος. Εκδόσεις Δαίδαλος, Ι. Ζαχαρόπουλος, 2005

Anonymous said...

Μιας και η κουβεντα γυρναει γυρω απο το επαγγελματικο ηθος των δημοσιογραφων...

Γραφει ο cyrus
"Σε αυτή, δε, την περίπτωση, ούτε καν ο συνήθης εθνικιστικός οίστρος δεν τους οδήγησε στο να ψάξουν να δουν μπας και τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα λέει ο τούρκος μουσικολόγος".

Μηπως ηταν ακριβως αυτο; Μηπως δηλαδη μεσα στον συνηθη εθνικιστικο οιστρο τους σκεφτηκαν "ε, αφου μεχρι και ο τουρκος ασχολειται με την λυρα του Απολλωνα - που ως γνωστον ειναι καθαρος και απ' ευθειας προγονος μας - σημαινει οτι ειμαστε Πολυ Μεγαλοι δικε μου".

Δεν μπορω να ξερω τι σκεφτονται οι ελληνες δημοσιογραφοι. Αλλα σαν θεωρια συνωμοσιας μου αρεσει ;-)

cyrus said...

Α, πρωινέ, δεν το είχα υπόψη -- σε ευχαριστώ...

yetanother_s, μου αρέσει ο τρόπος που σκέφτεσαι...

Αόρατη Μελάνη said...

Κύρο, θα ήθελες να διορθώσεις το Panagua στο σωστό Paniagua?

Έχω κι εγώ τον εν λόγω δίσκο με τους Atrium Musicae de Madrid, έχω και τον Χάλαρη (προτιμώ τον Πανιάγουα, ομολογώ).

Πολύ ωραία ανάρτηση.

cyrus said...

Σε ευχαριστώ για τη διόρθωση, Αόρατη Μελάνη.

ma.beez said...

et tu, Skai

Αntidrasex said...

Όταν την πατάνε έτσι:
http://anything-but-nd.blogspot.com/2008/12/blog-post_30.html
περιμένεις τίποτα καλύτερο?

Αναρωτιέσαι ποια η χρησιμότητα των παραδοσιακών ΜΜΕ. Αν και μάλλον είναι ρητορική η ερώτηση σου, η χρησιμότητα των περισσοτέρων πλέον είναι:
-Να ασκούμε τις πιέσεις που θέλουμε εκεί που θέλουμ
-Να μασάμε κρατική διαφήμιση
-Άντε, να τσιμπάμε αν μας παίρνει και καμια κανονική
Πλέον γράφουν το μεγαλύτερο μέρος τις εφημερίδας όπως παλαιότερα τα φαρμακεία...

cyrus said...

Mamani, μπορεί ο Σκάι να είναι καλύτερος από πολλές απόψεις (και ως τηλεοπτικός και ως ραδιοφωνικός σταθμός), αλλά κάποια στιγμή όλοι την πατάνε -- κι εκεί εμφανίζονται οι σπαστικοί σαν εμάς και γκρινιάζουν. Τι να κάνεις; Αυτά έχει η ζωή...

Αντιδραστικέ, επεκτείνω το σχόλιό σου και σ' αυτό που λέω και στη Mamani: Μια μέρα που ο Χατζηνικολάου διαφήμιζε από τηλεοράσεως την εκπομπή που θα έκανε αργότερα στο ραδιόφωνο, στον Ρίαλ, λέγοντας ότι θα έκανε φανταστικές αποκαλύψεις, έκατσα να τον ακούσω. Πρέπει να ήταν από τις πιο πληκτικές εκπομπές που έχω ακούσει ποτέ -- χαζομουσικούλα με διαλείμματα παραπολιτικού σχολιασμού.

Δεν ξέρεις πόσο δίκιο έχεις. (Το "δεν ξέρεις" είναι ρητορικό, φυσικά...)

Idom said...

Αγαπητέ Cyrus, καλή η παρατήρησή σου για την μουσική άγνοια των Σκαϊστών.
Είναι απίθανες οι ποσότητες ελλειματικής πληροφόρησης που περνάνει από τα ΜΜΕ (και από τα ιστολόγια και από παντού άλλωστε - ωστόσο τα ΜΜΕ, ένεκα τής επαγγελματικής υπόστασής τους είναι θεσμικά υποχρεωμένα να μην το κάνουν αυτό).
Εσύ τώρα έπιασες στον αέρα αυτή την μουσική κοτσάνα. Εγώ είμαι των θετικών επιστημών και να δεις πόσες φορές βογγάω από σωματοποιημένο πόνο (!) όταν διαβάζω διάφορες περιχαρείς επιστημονικές χοντράδες.

Ανακατασκευές αρχαίων αντικειμένων - και φυσικά όχι μόνο Ελληνικών - γίνονται σε όλον των κόσμο (στον "αναπτυγμένο", πλούσιο κόσμο γίνονται συστηματικά σε πανεπιστήμια), από αρχαίες οδοντογλυφίδες μέχρι τον Παρθενώνα ολόκληρο. Και φυσικά ΚΑΙ αρχαία μουσικά όργανα. (Το αγαπημένο μου είναι μία ανακατασευασμένη γόβα Νεφελίμ που εκτίθεται σε μπαλκόνι τής οδού Εγνατίας στη Θεσσαλονίκη!)
Και εδώ φανερώνεται και το πρόβλημα τής ΕΛΛΕΙΨΗΣ κουλτούρας στους σημερινούς δημοσιογράφους (που αντανακλά την γενική έλλειψη κουλτούρας της κοινωνίας).
Το να πει ένας βιαστικός, μη ειδικευμένος δημοσιογράφος "πρώτη φορά στο CERN θα επιταχυνθούν σωματίδια τής ύλης" είναι κοτσάνα, αλλά κάπως τρώγεται, εξ αιτίας τού ειδικού θέματος. Το να πει όμως οποιοσδήποτε δημοσιογράφος "πρώτη φορά ανακατασκευάζεται αρχαίο μουσικό όργανο" είναι ανεπίτρεπτη κοτσάνα έτσι και αλλιώς, γιατί πρόκειται για θέμα "εγκυκλοπαιδικό", γενικής κουλτούρας και γνώσης, στα οποία, ειδικά οι δημοσιογράφοι πρέπει να σκίζουν.

Έχω τον δίσκο τού Χάλαρη με την Αρχαία Μουσική. Είναι τελείως "βυζαντινοπιημένη" αλλά το τελικό αποτέλεσμα για εμένα είναι εύηχο.
Έχω και τον Πανιάγκουα. Πολύ πλινγκ - πλονγκ βρε παιδί μου ο ήχος των εγχόρδων... Βέβαια μπορεί έτσι να έπαιζε ο Απόλλωνας και μετά όταν ο Μεγαλέξανδρος πήγε στην Κίνα, τους το δίδαξε έτσι και τους "κόλλησε". Είναι αστεία και η Ερασμιακή προ-υ-φορά. :-)

Idom

cyrus said...

idom, να ξεκαθαρίσω κάτι για να είμαι δίκαιος: το πρόβλημα δεν είναι μόνο των Σκαϊτών -- είναι πολλά τα ΜΜΕ που αναπαρήγαγαν αυτούσια την είδηση (διάφορες εφημερίδες και ενημερωτικές ιστοσελίδες), καθώς και μπλογκ, ακόμα και εθνολατρικού χαρακτήρα. Ειδικά από αυτούς τους τελευταίους θα περίμενα κάποια αντίρρηση, αλλά μπα...

Η επιστήμη όντως έχει κακοπάθει στα χέρια τους, και έχω αναφερθεί ακόμα κι εγώ σε πολλά τέτοια περιστατικά, που δεν είμαι επιστήμονας -- αλλά, διάολε, δεν είναι ανάγκη να είσαι επιστήμονας για να είσαι σε θέση να καταλάβεις πότε μια μπαρούφα είναι μπαρούφα.

Το πλινγκ-πλονγκ δεν αποφεύγεται, γιατί είναι στη φύση των οργάνων, και τον τελικό ήχο τον καθορίζουν οι νόμοι της φυσικής. Όσο για την ερασμιακή προφορά, εμάς μας ξενίζει, αλλά μάλλον είναι σωστή ιστορικά...

Idom said...

Για την ερασμιακή προφορά οφείλω να συμφωνήσω... εν μέρει.
Προφανώς αλλιώς τα προύφεραν οι αρχαίοι μας προγόνοι αλλά ίσως όχι και τόσο "ερασμιακά". Άλλωστε και εσύ και ο π2 στην επόμενη ανάρτηση λέτε για την τρύπια γνώση μας στην προφορά των αρχαίων.
Η συγκεκριμένη όμως σύνθεση έγινε κάπου το 120 μ.Χ. και, από ότι έχω διαβάσει, η προφορά τότε είχε γλιστρύσει πολύ προς την σημερινή, άρα...

Σε σχέση με τα πλινγκ πλονγκ όμως διαφωνώ αρκετά. :-)
Ένα νυκτό μουσικό όργανο μπορείς να το κάνεις να ακούγεται από τελείως στακάτο έως τελείως legato. Σκέψου για π.χ., πόσες χροιές έχουν παραχθεί από κιθάρα. Ο Πανιάγκουα είναι συνειδητός οπαδός του πλινγκ πλονγκ! (Φυσικά μπορεί να έχει δίκιο.)

Idom

cyrus said...

Idom, έχεις δίκιο: η ερασμιακή προφορά αφορά βασικά στα κείμενα του 5ου και 4ου π.Χ. αιώνα. Τον 2ο αιώνα μ.Χ. η προφορά σίγουρα ήταν διαφορετική. Αυτό δεν σημαίνει πως ήταν ακριβώς η σημερινή, βέβαια. Αυτές οι αλλαγές στη γλώσσα θέλουν χρόνο για να συντελεστούν. Η ελληνιστική, ας πούμε, φαίνεται πως οριστικοποιήθηκε ως προς τη γραφή (και μάλλον και την προφορά) γύρω στο 10ο αιώνα μ.Χ..

Οπότε η ερασμιακή που χρησιμοποιούν τα ξένα σύνολα θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολή.

Ως προς τα πλινγκ-πλονγκ, νομίζω πως η τεχνολογία δεν επέτρεπε τότε ακόμη την κατασκευή τέτοιων χορδών και ηχείων ώστε ο ήχος να έχει τόσο μεγάλη διάρκεια που να δίνει την εντύπωση του legato. Φαντάσου: χορδές από έντερο και ηχείο από καβούκι χελώνας...

cyrus said...

Και δυο ενδιαφέροντα λινκ: H Προφορά της κλασικής Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας (από τη Βικιπαίδεια) και Τόνοι και πνεύματα στα αρχαία ελληνικά κείμενα (της Ελένης Αντωνοπούλου.

Idom said...

> Φαντάσου: χορδές από έντερο και
> ηχείο από καβούκι χελώνας...

Σωστό και αυτό...

Idom