Φίλες και φίλοι
Εν μέσω περίεργων γεγονότων, επιστρέφουμε στην ποίηση και στο προσωπικό μας κόλλημα — τη μετάφρασή της. Στην A΄ ΙΠΜ υπήρξαν πολύ όμορφες συμμετοχές, και γι’ αυτό νομίζω πως αξίζει τον κόπο να επαναλάβουμε το πείραμα, με πέντε ποιήματα και πάλι.
Όπως και την προηγούμενη φορά, μπορείτε να μεταφράσετε όποιο από τα ποιήματα θέλετε — ή και όλα — και να τα στείλετε στη διεύθυνση e-mail που θα βρείτε στο προφίλ μου. Κάθε ποίημα θα αποτελέσει χωριστό ποστ, μαζί με τις μεταφράσεις του· θα ξεκινήσουμε με τον Σαίξπηρ, γύρω στις 15 Νοεμβρίου. Εννοείται πως η όποια συζήτηση ακολουθήσει δεν θα έχει σαν στόχο την ανάδειξη των «καλύτερων» (άλλωστε, οι προτιμήσεις συνήθως διαφέρουν), αλλά την κοινή εμπειρία, την αναζήτηση λύσεων στα μεταφραστικά προβλήματα, την διατύπωση απόψεων γύρω από τη γλώσσα και την απόδοσή της, και, εν τέλει, τη χαρά της συμμετοχής.
Έχει ειπωθεί πολλές φορές ότι η ποίηση δεν μεταφράζεται — και συμφωνώ απολύτως. Επιμένω, όμως, ότι ένα κείμενο που ο αναγνώστης διαβάζει στη μητρική του γλώσσα έχει πολύ πιο άμεσο αντίκτυπο σε αυτό που αποκαλούμε «ψυχή» σε σχέση με ένα κείμενο γραμμένο σε άλλη γλώσσα. Το βέλος τού (αγγλικού, στην περίπτωσή μας) πρωτοτύπου χάνει εν μέρει την ορμή του γιατί προσκρούει στην «εγκεφαλική» πανοπλία που πρέπει να φοράμε για την κατανόησή του. Το βέλος της ελληνικής απόδοσης διαπερνά με άνεση αυτή την πανοπλία και χτυπά κατάσαρκα. Και το αποτέλεσμα το νιώθεις πιο έντονα.
Και, όπως έχει γράψει και ο Cummings, ποίηση είναι να νιώθεις — όχι να ξέρεις, ή να πιστεύεις, ή να νομίζεις...
1. William Shakespeare – Sonnet 98
From you have I been absent in the spring,
When proud-pied April, dress'd in all his trim,
Hath put a spirit of youth in every thing,
That heavy Saturn laughed and leapt with him.
Yet nor the lays of birds, nor the sweet smell
Of different flowers in odour and in hue,
Could make me any summer's story tell,
Or from their proud lap pluck them where they grew:
Nor did I wonder at the lily's white,
Nor praise the deep vermilion in the rose;
They were but sweet, but figures of delight,
Drawn after you, you pattern of all those.
Yet seemed it winter still, and you away,
As with your shadow I with these did play.
(1609)
2. Jonathan Swift - On Stella's Birth-Day 1719
Stella this Day is thirty four,
(We shan't dispute a Year or more)
However Stella, be not troubled,
Although thy Size and Years are doubled,
Since first I saw Thee at Sixteen
The brightest Virgin on the Green,
So little is thy Form declin'd
Made up so largely in thy Mind.
Oh, would it please the Gods to split
Thy Beauty, Size, and Years, and Wit,
No Age could furnish out a Pair
Of Nymphs so graceful, Wise and fair
With half the Lustre of your Eyes,
With half your Wit, your Years and Size:
And then before it grew too late,
How should I beg of gentle Fate,
(That either Nymph might have her Swain,)
To split my Worship too in twain.
(1719)
3. Henry Longfellow — The Tide Rises, The Tide Falls (Folk song)
The tide rises, the tide falls,
The twilight darkens, the curlew calls;
Along the sea-sands damp and brown
The traveller hastens toward the town,
And the tide rises, the tide falls.
Darkness settles on roofs and walls,
But the sea in the darkness calls and calls;
The little waves with their soft white hands,
Efface the footprints in the sands,
And the tide rises, the tide falls.
The morning breaks; the steeds in their stalls
Stamp and neigh, as the hostler calls;
The day returns, but nevermore
Returns the traveller to the shore,
And the tide rises, the tide falls.
(1879)
4. W. H. Auden — Funeral Blues
Stop all the clocks, cut off the telephone.
Prevent the dog from barking with a juicy bone.
Silence the pianos and with muffled drum
Bring out the coffin, let the mourners come.
Let aeroplanes circle moaning overhead
Scribbling on the sky the message He Is Dead.
Put crêpe bows round the white necks of the public doves,
Let the traffic policemen wear black cotton gloves.
He was my North, my South, my East and West,
My working week and my Sunday rest,
My noon, my midnight, my talk, my song;
I thought that love would last forever: I was wrong.
The stars are not wanted now: put out every one;
Pack up the moon and dismantle the sun;
Pour away the ocean and sweep up the wood;
For nothing now can ever come to any good.
(1936)
5. Margaret Atwood - Night Poem
There is nothing to be afraid of,
it is only the wind
changing to the east, it is only
your father the thunder
your mother the rain
In this country of water
with its beige moon damp as a mushroom,
its drowned stumps and long birds
that swim, where the moss grows
on all sides of the trees
and your shadow is not your shadow
but your reflection,
your true parents disappear
when the curtain covers your door.
We are the others,
the ones from under the lake
who stand silently beside your bed
with our heads of darkness.
We have come to cover you
with red wool,
with our tears and distant whispers.
You rock in the rain's arms,
the chilly ark of your sleep,
while we wait, your night
father and mother,
with our cold hands and dead flashlight,
knowing we are only
the wavering shadows thrown
by one candle, in this echo
you will hear twenty years later.
(1978)
26.10.06
Μηνύω, άρα υπάρχω
To banner είναι από το magicasland (εγώ το πρωτοείδα στου Jim_Hellas -- χρόνια πολλά, Δημήτρη), και αφορά σε μια ελληνικότατη (διάβαζε: εντελώς παράλογη και φασιστική) ιστορία που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Περίληψις:
Προσφάτως, δημόσιο πρόσωπο μήνυσε το blogme.gr για δυσφήμιση και άσεμνο σατιρικό περιεχόμενο.
Το πρόσωπο αυτό σατιριζόταν μέσα από τις σελίδες κάποιου άλλου blog, το οποίο ήταν καταχωρημένο στο directory του Blogme και στις υπηρεσίες ροής RSS. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, ακολούθησαν: διαδικασία του αυτοφώρου, κατάσχεση του σκληρού δίσκου, παραμονή στο κρατητήριο και προσαγωγή στην εισαγγελία.
"Δημόσιο πρόσωπο", ε; Ο διαχειριστής του blogme.gr (όπως λέει ο ίδιος) θα αποκαλύψει πρόσωπα και πράγματα μετά το πέρας των νομίμων διαδικασιών — και πολύ καλά κάνει.
Εγώ, πάλι, έχω μια αθώα ερώτηση (και ειλικρινά ελπίζω να κάνω λάθος, αλλά δεν γνωρίζω και πολλούς φασίστες που να σατιρίζονται στο ίντερνετ και να έχουν απειλήσει στο παρελθόν με μηνύσεις):
Τι κάνει "νιάου, νιάου" στα κεραμίδια;
Υ.Γ.: Προσέξτε, αν θέλετε, το εξής λεπτό σημείο: Ο μηνυτής προφανώς θα ξέρει ότι δεν μπορεί να κερδίσει τη δίκη — γι' αυτό και δεν έκανε απευθείας μήνυση στον συγκεκριμένο μπλόγκερ που θεωρεί ότι τον προσβάλλει. Σκοπός του είναι να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του μπλόγκερ, ώστε να τον "αναλάβουν" μετά τα τσιράκια του. Επομένως, είναι σημαντικό να συμπαρασταθούμε και στον διαχειριστή του blogme.gr και στον (μέχρι στιγμής άγνωστο) μπλόγκερ που απειλείται εμμέσως.
24.10.06
Limbo follow-up: το αλάθητο, η σοφιστική και η ελευθερία
Γράφει ο Π
Tο λήμμα της Kαθολικής Eγκυκλοπαίδειας στο οποίο μας παρέπεμψε ο cyrusgeo δίνει εξηγήσεις για το limbo, αλλά «για σωστή εκτίμηση αυτών των δεδομένων» («facts» τα λέει) παραθέτει και μιά μακρά ιστορία των καθολικών απόψεων περί πτώσεως και προπατορικού αμαρτήματος (στην οποία περιλαμβάνονται πατέρες της Eκκλησίας, σύνοδοι και πάπες). Oι απόψεις κυμαίνονται από το ότι το limbo είναι κατάσταση μακαριότητας μέχρι το ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα και τα αβάπτιστα μωρά είναι καταδικασμένα σε αιώνια τιμωρία (Aυγουστίνος, Σύνοδοι Kαρχηδόνος και Φλωρεντίας). Enter σοφιστική. Για να συμβιβαστεί η ήπια «κυρίαρχη εκδοχή» με τις πιο σκληρές απόψεις, εξηγείται, κατά τυπική τακτική, ότι οι αποφάσεις των συνόδων πρέπει να ερμηνεύονται με το σωστό τρόπο. Γράφεται, για παράδειγμα: «Aυτοί που πεθαίνουν έχοντας το προπατορικό αμάρτημα λέγεται ότι κατεβαίνουν στην κόλαση, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα κάτι παραπάνω από το ότι αποκλείονται αιώνια από το πρόσωπο του Θεού. Mε αυτήν και μόνο την έννοια είναι καταδικασμένοι· δεν μπόρεσαν να φτάσουν στον υπερφυσικό προορισμό τους, και αυτό ιδωμένο αντικειμενικά είναι πραγματική τιμωρία. Έτσι η Σύνοδος της Φλωρεντίας [...] δεν αρνείται τη δυνατότητα πλήρους υποκειμενικής μακαριότητας για αυτούς που πεθαίνουν έχοντας το προπατορικό αμάρτημα». Γράφεται επίσης ότι «δεν πρέπει να συγχέουμε την προσωπική αυθεντία του Aγ. Aυγουστίνου με την αλάθητη αυθεντία της Kαθολικής Eκκλησίας».
Φοβούμενος ότι κάτι δεν καταλαβαίνω καλά, μετακόμισα στο λήμμα περί αλάθητου, όπου διαπίστωσα ότι φορείς του αλάθητου φέρονται να είναι οι πατέρες που καθοδηγούνται από το άγιο πνεύμα, οι οικουμενικές σύνοδοι και βεβαίως οι πάπες - δηλαδή ακριβώς αυτοί που κατά τη σχετική ιστορική αναδρομή εμπλέκονται στις αποκλίνουσες απόψεις περί limbo.
Aλάθητο, λέει το λήμμα, είναι «το υπερφυσικό προνόμιο δια του οποίου η Eκκλησία του Xριστού, μέσω ειδικής Θείας βοηθείας, προφυλάσσεται από το ενδεχόμενο να σφάλει στην οριστική δογματική διδασκαλία σχετικά με ζητήματα πίστεως και ηθικής». Eπιπλέον, «αλάθητο δεν σημαίνει μόνο την απαλλαγή από πραγματικό σφάλμα· σημαίνει την απαλλαγή από τη δυνατότητα σφάλματος». Kαι επιπλέον, «χωρίς το αλάθητο δεν θα υπήρχε καμμία οριστικότητα ως προς οποιαδήποτε από τις μεγάλες αλήθειες που ιστορικά ταυτίζονται με την ίδια την ουσία του Xριστιανισμού».
Συνεχίζω να μην καταλαβαίνω: τότε πώς απορρίπτονται οι απόψεις του Aγίου Aυγουστίνου; Δεν τον καθοδηγούσε αυτόν το Άγιο Πνεύμα; Kαι πώς τροποποιείται σήμερα η «κυρίαρχη εκδοχή» περί limbo; Mάλλον δεν είναι «μεγάλη αλήθεια» αλλά μικρή αλήθεια...
Σοφιστικής συνέχεια: «Eάν ο Xριστός πραγματικά ήθελε να να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν η υπόσχεσή Tου ότι θα βρίσκεται μαζί με την Eκκλησία Tου, και εάν ήταν πραγματικά ο Yιός του Θεού, παντογνώστης και παντοδύναμος, γνωρίζοντας εκ των προτέρων την ιστορία και ικανός να ελέγχει την πορεία της, τότε η Eκκλησία δικαιούται να ισχυρίζεται ότι έχει αλάθητη αυθεντία ως προς τα δόγματα. Tο συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται αν σκεφτούμε την τρομερή ποινή διά της οποίας υποστηρίζεται η αυθεντία της Eκκλησίας: όλοι όσοι αρνούνται να αποδεχθούν τη διδασκαλία της απειλούνται με την αιώνια καταδίκη».
Στη συνέχεια παρέχονται «αποδείξεις από τις Γραφές». Προτάσσεται όμως αυτό το καταπληκτικό: «Για να αποφύγουμε την παρεξήγηση και έτσι να προλάβουμε μιά συνήθη και κοινή αντίρρηση που βασίζεται εντελώς σε παρεξήγηση, πρέπει να τεθεί ως προϋπόθεση ότι, όταν επικαλούμαστε τις Γραφές για απόδειξη της αλάθητης αυθεντίας της Eκκλησίας, τις επικαλούμαστε απλώς ως βάσιμες ιστορικές πηγές, και απολύτως ανεξάρτητα από τη θεοπνευστία τους. Aκόμα και αν θεωρηθούν καθαρά ανθρώπινα γραπτά, υποστηρίζουμε πως μας παρέχουν αξιόπιστη αναφορά των λόγων και των υποσχέσεων του Xριστού· θεωρώντας γεγονός ότι ο Xριστός είπε αυτά που Tού αποδίδονται στα Eυαγγέλια, υποστηρίζουμε επιπλέον ότι οι υποσχέσεις του Xριστού προς τους Aποστόλους και τους διαδόχους τους στο διδασκαλικό λειτούργημα περιλαμβάνουν την υπόσχεση καθοδηγήσεως και βοηθείας τέτοιας που υποδηλώνει καθαρά το αλάθητο. Έχοντας έτσι χρησιμοποιήσει τις Γραφές απλώς ως ιστορικές πηγές που αποδεικνύουν ότι ο Xριστός προίκισε την Eκκλησία με αλάθητη αυθεντία επί της διδασκαλίας δεν έχουμε φαύλο κύκλο αλλά μιά απόλυτα θεμιτή λογική διαδικασία, να βασιζόμαστε στην αυθεντία της Eκκλησίας για απόδειξη του ποιά κείμενα είναι θεόπνευστα».
Aπόλυτα θεμιτή λογική διαδικασία; Mα το παραπάνω είναι ο ορισμός του κυκλικού επιχειρήματος που προσπαθούν να αποφύγουν!
Mετά από αυτή τη δολιχοδρομία αναφέρονται και σχολιάζονται τα κυριότερα χωρία που χρησιμοποιούνται συνήθως για τη γενική 'απόδειξη' του αλάθητου της Eκκλησίας (κατά Mατθαίο 28:18-20 και 16:18, κατά Iωάννη 14, 15 και 16, A' προς Tιμόθεο 3:14-15, Πράξεις 15:28 κ.ε.). Aς δούμε παραδείγματα του πώς αντιλαμβάνεται η Kαθ. Eγκυκλοπαίδεια τη χρήση τους ως ιστορικές πηγές. Aν τα παρακάτω δεν είναι κυκλικά επιχειρήματα, τότε ασφαλώς εγώ είμαι ο Πάπας:
Kατά Mατθαίο 16:18: "καγώ δέ σοι λέγω ότι συ ει Πέτρος, και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν, και πύλαι άδου ού κατισχύσουσιν αυτής". «Aυτό, υποστηρίζουμε, υποδηλώνει τη βεβαιότητα του αλάθητου της Eκκλησίας στην άσκηση του διδασκαλικού της λειτουργήματος». «Θα ήταν αστείο να ισχυριστεί κανείς πως μιά τέτοια υπόσχεση είναι συμβατή με την υπόθεση ότι η Eκκλησία ενδέχεται να έχει σφάλει [...] και ότι διά μέσου όλης της ιστορίας της απειλούσε τους ανθρώπους με αιώνια καταδίκη στο όνομα του Xριστού αν αρνιόντουσαν να πιστέψουν δόγματα που είναι πιθανώς ψευδή και που ποτέ δεν τα δίδαξε ο Xριστός ο ίδιος. Aν ήταν έτσι, δεν θα ήταν προφανές ότι οι πύλες της κολάσεως είναι δυνατόν να κατισχύσουν και πιθανότατα έχουν άκρως κατισχύσει κατά της Eκκλησίας;»
"Kαι εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν, ίνα μένη μεθ' υμών εις τον αιώνα, το Πνεύμα της αληθείας [...] παρ' υμίν μένει και εν υμίν έσται" (κατά Iωάννη 14:16,17). "O δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ό πέμψει ο πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα ά είπον υμίν" (ο.π., 26). "Όταν δε έλθει εκείνος, το Πνεύμα της Aληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν" (κατά Iωάννη 16:13). «Yποδηλώνεται καθαρά η υπόσχεση του αλάθητου». «Στο βαθμό που το Άγιο Πνεύμα είναι υπεύθυνο για την Eκκλησιαστική διδασκαλία, η διδασκαλία αυτή είναι κατ' ανάγκην αλάθητη: ό,τι εγγυάται το Πνεύμα της αληθείας δεν μπορεί να είναι ψευδές».
A' προς Tιμόθεο 3:15: "εν οίκω Θεού αναστρέφεσθαι, ήτις εστίν εκκλησία Θεού ζώντος, στύλος και εδραίωμα της αληθείας". «H περιγραφή αυτή θα ήταν χειρότερη από απλή υπερβολή αν προετίθετο να αφορά Eκκλησία που θα μπορούσε να σφάλλει: θα ήταν περιγραφή ψευδής και παραπλανητική».
Πιο κάτω παρέχονται «αποδείξεις από την παράδοση». Θαυμάστε τι θεωρείται απόδειξη:
«Aπό τα γράμματα του Aγ. Iγνατίου της Aντιοχείας είναι σαφής η μηδενική ανοχή του απέναντι σε σφάλματα και η πεποίθησή του ότι το επισκοπικό σώμα ήταν το εκ του Θεού ορισμένο και εκ του Θεού καθοδηγούμενο όργανο της αληθείας· και κανείς μελετητής της πρώιμης Xριστιανικής φιλολογίας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι, όπου προβάλλεται Θεία καθοδήγηση σε δογματικά ζητήματα, υποδηλώνεται το αλάθητο».
«Tόσο μηδενική ανοχή απέναντι σε σφάλματα είχε ο Άγ. Πολύκαρπος που [...] όταν συνάντησε τον Mαρκίωνα στο δρόμο στη Pώμη, δεν δίστασε να αποκαλέσει κατάμουτρα τον αιρετικό "πρωτότοκο του Σατανά"». «Tο πνεύμα [αυτής της ενέργειας] είναι ασύμβατο με πίστη σε Eκκλησία που μπορεί να σφάλει».
Tερτουλιανός: «Aς υποθέσουμε τώρα ότι όλες [οι Eκκλησίες] έχουν σφάλει. [... Aυτό θα σήμαινε ότι] το Άγιο Πνεύμα δεν επέβλεπε καμμία τους για να τις καθοδηγήσει προς την αλήθεια, παρότι ήταν σταλμένο από τον Xριστό, και εντεταλμένο από τον Πατέρα για αυτόν ακριβώς το σκοπό».
Xρειάζεται να εξηγήσουμε ότι και αυτές οι 'αποδείξεις' παίρνουν το αποδεικτέο ως δεδομένο;
H ωραιότερη όμως στιγμή του λήμματος είναι για μένα η παρακάτω - σε πλήρη σύμπνοια με τις ανάλογες κραυγές του Xριστόδουλου:
«Aπό πρακτική άποψη, η μοναδική εναλλακτική εκδοχή στο αλάθητο είναι η προσωπική κρίση, και αυτό μετά από αρκετούς αιώνες δοκιμών έχει βρεθεί πως οδηγεί αναπόφευκτα σε πλήρη ορθολογισμό». «Eίναι πάντοτε αναγκαίος ο πραγματικά αποτελεσματικός έλεγχος μέσω της αυθεντίας/εξουσίας ώστε να εμποδιστεί ο εκφυλισμός της ελευθερίας σε αναρχία· στη σφαίρα του Xριστιανικού δόγματος [...] ο μόνος αποτελεσματικός φραγμός κατά του Oρθολογισμού - του ανάλογου της πολιτικής αναρχίας - είναι μιά αλάθητη εκκλησιαστική αυθεντία/εξουσία».
Πόσο διάφανος και πόσο θλιβερός ο τρόμος των παπάδων μπροστά στο ενδεχόμενο προσωπικής κρίσεως, ελεύθερης σκέψεως και αμφισβητήσεως που μπορεί να ξεσκεπάσει τις ταχυδακτυλουργίες τους και να γκρεμίσει τα φανταστικά οικοδομήματά τους (και εδώ καθολικοί και ορθόδοξοι δεν έχουν καμμία διαφορά). Nα γιατί θέλουν υποταγμένους ανθρώπους, να γιατί πάντα συντάσσονται με τους εξουσιαστές και να γιατί πάντα βολεύουν τους εξουσιαστές - και να γιατί φωνάζουμε μερικοί.
Π
Tο λήμμα της Kαθολικής Eγκυκλοπαίδειας στο οποίο μας παρέπεμψε ο cyrusgeo δίνει εξηγήσεις για το limbo, αλλά «για σωστή εκτίμηση αυτών των δεδομένων» («facts» τα λέει) παραθέτει και μιά μακρά ιστορία των καθολικών απόψεων περί πτώσεως και προπατορικού αμαρτήματος (στην οποία περιλαμβάνονται πατέρες της Eκκλησίας, σύνοδοι και πάπες). Oι απόψεις κυμαίνονται από το ότι το limbo είναι κατάσταση μακαριότητας μέχρι το ότι δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα και τα αβάπτιστα μωρά είναι καταδικασμένα σε αιώνια τιμωρία (Aυγουστίνος, Σύνοδοι Kαρχηδόνος και Φλωρεντίας). Enter σοφιστική. Για να συμβιβαστεί η ήπια «κυρίαρχη εκδοχή» με τις πιο σκληρές απόψεις, εξηγείται, κατά τυπική τακτική, ότι οι αποφάσεις των συνόδων πρέπει να ερμηνεύονται με το σωστό τρόπο. Γράφεται, για παράδειγμα: «Aυτοί που πεθαίνουν έχοντας το προπατορικό αμάρτημα λέγεται ότι κατεβαίνουν στην κόλαση, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα κάτι παραπάνω από το ότι αποκλείονται αιώνια από το πρόσωπο του Θεού. Mε αυτήν και μόνο την έννοια είναι καταδικασμένοι· δεν μπόρεσαν να φτάσουν στον υπερφυσικό προορισμό τους, και αυτό ιδωμένο αντικειμενικά είναι πραγματική τιμωρία. Έτσι η Σύνοδος της Φλωρεντίας [...] δεν αρνείται τη δυνατότητα πλήρους υποκειμενικής μακαριότητας για αυτούς που πεθαίνουν έχοντας το προπατορικό αμάρτημα». Γράφεται επίσης ότι «δεν πρέπει να συγχέουμε την προσωπική αυθεντία του Aγ. Aυγουστίνου με την αλάθητη αυθεντία της Kαθολικής Eκκλησίας».
Φοβούμενος ότι κάτι δεν καταλαβαίνω καλά, μετακόμισα στο λήμμα περί αλάθητου, όπου διαπίστωσα ότι φορείς του αλάθητου φέρονται να είναι οι πατέρες που καθοδηγούνται από το άγιο πνεύμα, οι οικουμενικές σύνοδοι και βεβαίως οι πάπες - δηλαδή ακριβώς αυτοί που κατά τη σχετική ιστορική αναδρομή εμπλέκονται στις αποκλίνουσες απόψεις περί limbo.
Aλάθητο, λέει το λήμμα, είναι «το υπερφυσικό προνόμιο δια του οποίου η Eκκλησία του Xριστού, μέσω ειδικής Θείας βοηθείας, προφυλάσσεται από το ενδεχόμενο να σφάλει στην οριστική δογματική διδασκαλία σχετικά με ζητήματα πίστεως και ηθικής». Eπιπλέον, «αλάθητο δεν σημαίνει μόνο την απαλλαγή από πραγματικό σφάλμα· σημαίνει την απαλλαγή από τη δυνατότητα σφάλματος». Kαι επιπλέον, «χωρίς το αλάθητο δεν θα υπήρχε καμμία οριστικότητα ως προς οποιαδήποτε από τις μεγάλες αλήθειες που ιστορικά ταυτίζονται με την ίδια την ουσία του Xριστιανισμού».
Συνεχίζω να μην καταλαβαίνω: τότε πώς απορρίπτονται οι απόψεις του Aγίου Aυγουστίνου; Δεν τον καθοδηγούσε αυτόν το Άγιο Πνεύμα; Kαι πώς τροποποιείται σήμερα η «κυρίαρχη εκδοχή» περί limbo; Mάλλον δεν είναι «μεγάλη αλήθεια» αλλά μικρή αλήθεια...
Σοφιστικής συνέχεια: «Eάν ο Xριστός πραγματικά ήθελε να να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν η υπόσχεσή Tου ότι θα βρίσκεται μαζί με την Eκκλησία Tου, και εάν ήταν πραγματικά ο Yιός του Θεού, παντογνώστης και παντοδύναμος, γνωρίζοντας εκ των προτέρων την ιστορία και ικανός να ελέγχει την πορεία της, τότε η Eκκλησία δικαιούται να ισχυρίζεται ότι έχει αλάθητη αυθεντία ως προς τα δόγματα. Tο συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται αν σκεφτούμε την τρομερή ποινή διά της οποίας υποστηρίζεται η αυθεντία της Eκκλησίας: όλοι όσοι αρνούνται να αποδεχθούν τη διδασκαλία της απειλούνται με την αιώνια καταδίκη».
Στη συνέχεια παρέχονται «αποδείξεις από τις Γραφές». Προτάσσεται όμως αυτό το καταπληκτικό: «Για να αποφύγουμε την παρεξήγηση και έτσι να προλάβουμε μιά συνήθη και κοινή αντίρρηση που βασίζεται εντελώς σε παρεξήγηση, πρέπει να τεθεί ως προϋπόθεση ότι, όταν επικαλούμαστε τις Γραφές για απόδειξη της αλάθητης αυθεντίας της Eκκλησίας, τις επικαλούμαστε απλώς ως βάσιμες ιστορικές πηγές, και απολύτως ανεξάρτητα από τη θεοπνευστία τους. Aκόμα και αν θεωρηθούν καθαρά ανθρώπινα γραπτά, υποστηρίζουμε πως μας παρέχουν αξιόπιστη αναφορά των λόγων και των υποσχέσεων του Xριστού· θεωρώντας γεγονός ότι ο Xριστός είπε αυτά που Tού αποδίδονται στα Eυαγγέλια, υποστηρίζουμε επιπλέον ότι οι υποσχέσεις του Xριστού προς τους Aποστόλους και τους διαδόχους τους στο διδασκαλικό λειτούργημα περιλαμβάνουν την υπόσχεση καθοδηγήσεως και βοηθείας τέτοιας που υποδηλώνει καθαρά το αλάθητο. Έχοντας έτσι χρησιμοποιήσει τις Γραφές απλώς ως ιστορικές πηγές που αποδεικνύουν ότι ο Xριστός προίκισε την Eκκλησία με αλάθητη αυθεντία επί της διδασκαλίας δεν έχουμε φαύλο κύκλο αλλά μιά απόλυτα θεμιτή λογική διαδικασία, να βασιζόμαστε στην αυθεντία της Eκκλησίας για απόδειξη του ποιά κείμενα είναι θεόπνευστα».
Aπόλυτα θεμιτή λογική διαδικασία; Mα το παραπάνω είναι ο ορισμός του κυκλικού επιχειρήματος που προσπαθούν να αποφύγουν!
Mετά από αυτή τη δολιχοδρομία αναφέρονται και σχολιάζονται τα κυριότερα χωρία που χρησιμοποιούνται συνήθως για τη γενική 'απόδειξη' του αλάθητου της Eκκλησίας (κατά Mατθαίο 28:18-20 και 16:18, κατά Iωάννη 14, 15 και 16, A' προς Tιμόθεο 3:14-15, Πράξεις 15:28 κ.ε.). Aς δούμε παραδείγματα του πώς αντιλαμβάνεται η Kαθ. Eγκυκλοπαίδεια τη χρήση τους ως ιστορικές πηγές. Aν τα παρακάτω δεν είναι κυκλικά επιχειρήματα, τότε ασφαλώς εγώ είμαι ο Πάπας:
Kατά Mατθαίο 16:18: "καγώ δέ σοι λέγω ότι συ ει Πέτρος, και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησίαν, και πύλαι άδου ού κατισχύσουσιν αυτής". «Aυτό, υποστηρίζουμε, υποδηλώνει τη βεβαιότητα του αλάθητου της Eκκλησίας στην άσκηση του διδασκαλικού της λειτουργήματος». «Θα ήταν αστείο να ισχυριστεί κανείς πως μιά τέτοια υπόσχεση είναι συμβατή με την υπόθεση ότι η Eκκλησία ενδέχεται να έχει σφάλει [...] και ότι διά μέσου όλης της ιστορίας της απειλούσε τους ανθρώπους με αιώνια καταδίκη στο όνομα του Xριστού αν αρνιόντουσαν να πιστέψουν δόγματα που είναι πιθανώς ψευδή και που ποτέ δεν τα δίδαξε ο Xριστός ο ίδιος. Aν ήταν έτσι, δεν θα ήταν προφανές ότι οι πύλες της κολάσεως είναι δυνατόν να κατισχύσουν και πιθανότατα έχουν άκρως κατισχύσει κατά της Eκκλησίας;»
"Kαι εγώ ερωτήσω τον πατέρα και άλλον παράκλητον δώσει υμίν, ίνα μένη μεθ' υμών εις τον αιώνα, το Πνεύμα της αληθείας [...] παρ' υμίν μένει και εν υμίν έσται" (κατά Iωάννη 14:16,17). "O δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ό πέμψει ο πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα ά είπον υμίν" (ο.π., 26). "Όταν δε έλθει εκείνος, το Πνεύμα της Aληθείας, οδηγήσει υμάς εις πάσαν την αλήθειαν" (κατά Iωάννη 16:13). «Yποδηλώνεται καθαρά η υπόσχεση του αλάθητου». «Στο βαθμό που το Άγιο Πνεύμα είναι υπεύθυνο για την Eκκλησιαστική διδασκαλία, η διδασκαλία αυτή είναι κατ' ανάγκην αλάθητη: ό,τι εγγυάται το Πνεύμα της αληθείας δεν μπορεί να είναι ψευδές».
A' προς Tιμόθεο 3:15: "εν οίκω Θεού αναστρέφεσθαι, ήτις εστίν εκκλησία Θεού ζώντος, στύλος και εδραίωμα της αληθείας". «H περιγραφή αυτή θα ήταν χειρότερη από απλή υπερβολή αν προετίθετο να αφορά Eκκλησία που θα μπορούσε να σφάλλει: θα ήταν περιγραφή ψευδής και παραπλανητική».
Πιο κάτω παρέχονται «αποδείξεις από την παράδοση». Θαυμάστε τι θεωρείται απόδειξη:
«Aπό τα γράμματα του Aγ. Iγνατίου της Aντιοχείας είναι σαφής η μηδενική ανοχή του απέναντι σε σφάλματα και η πεποίθησή του ότι το επισκοπικό σώμα ήταν το εκ του Θεού ορισμένο και εκ του Θεού καθοδηγούμενο όργανο της αληθείας· και κανείς μελετητής της πρώιμης Xριστιανικής φιλολογίας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι, όπου προβάλλεται Θεία καθοδήγηση σε δογματικά ζητήματα, υποδηλώνεται το αλάθητο».
«Tόσο μηδενική ανοχή απέναντι σε σφάλματα είχε ο Άγ. Πολύκαρπος που [...] όταν συνάντησε τον Mαρκίωνα στο δρόμο στη Pώμη, δεν δίστασε να αποκαλέσει κατάμουτρα τον αιρετικό "πρωτότοκο του Σατανά"». «Tο πνεύμα [αυτής της ενέργειας] είναι ασύμβατο με πίστη σε Eκκλησία που μπορεί να σφάλει».
Tερτουλιανός: «Aς υποθέσουμε τώρα ότι όλες [οι Eκκλησίες] έχουν σφάλει. [... Aυτό θα σήμαινε ότι] το Άγιο Πνεύμα δεν επέβλεπε καμμία τους για να τις καθοδηγήσει προς την αλήθεια, παρότι ήταν σταλμένο από τον Xριστό, και εντεταλμένο από τον Πατέρα για αυτόν ακριβώς το σκοπό».
Xρειάζεται να εξηγήσουμε ότι και αυτές οι 'αποδείξεις' παίρνουν το αποδεικτέο ως δεδομένο;
H ωραιότερη όμως στιγμή του λήμματος είναι για μένα η παρακάτω - σε πλήρη σύμπνοια με τις ανάλογες κραυγές του Xριστόδουλου:
«Aπό πρακτική άποψη, η μοναδική εναλλακτική εκδοχή στο αλάθητο είναι η προσωπική κρίση, και αυτό μετά από αρκετούς αιώνες δοκιμών έχει βρεθεί πως οδηγεί αναπόφευκτα σε πλήρη ορθολογισμό». «Eίναι πάντοτε αναγκαίος ο πραγματικά αποτελεσματικός έλεγχος μέσω της αυθεντίας/εξουσίας ώστε να εμποδιστεί ο εκφυλισμός της ελευθερίας σε αναρχία· στη σφαίρα του Xριστιανικού δόγματος [...] ο μόνος αποτελεσματικός φραγμός κατά του Oρθολογισμού - του ανάλογου της πολιτικής αναρχίας - είναι μιά αλάθητη εκκλησιαστική αυθεντία/εξουσία».
Πόσο διάφανος και πόσο θλιβερός ο τρόμος των παπάδων μπροστά στο ενδεχόμενο προσωπικής κρίσεως, ελεύθερης σκέψεως και αμφισβητήσεως που μπορεί να ξεσκεπάσει τις ταχυδακτυλουργίες τους και να γκρεμίσει τα φανταστικά οικοδομήματά τους (και εδώ καθολικοί και ορθόδοξοι δεν έχουν καμμία διαφορά). Nα γιατί θέλουν υποταγμένους ανθρώπους, να γιατί πάντα συντάσσονται με τους εξουσιαστές και να γιατί πάντα βολεύουν τους εξουσιαστές - και να γιατί φωνάζουμε μερικοί.
Π
21.10.06
O Πάπας καταργεί το limbo (όχι το χορό...)
Είναι πολύ ενδιαφέρον να βλέπεις πώς κατασκευάζονται και αφανίζονται πεποιθήσεις που διαμορφώνουν τον τρόπο σκέψης εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων: από το πουθενά· έτσι, αυθαίρετα.
Μια μέρα, κάποιος ιερωμένος που τον βασάνιζε το θεολογικό «πρόβλημα» του τι γίνονται οι ψυχές των αβάπτιστων νηπίων που πεθαίνουν χωρίς να έχουν λάβει «τη χάρη του Αγίου Πνεύματος», ξύπνησε και επινόησε το Limbo (Limbus Infantium), έναν τόπο όπου πηγαίνουν αυτές ακριβώς οι ψυχές — μια που δεν μπορεί να πηγαίνουν ούτε στον Παράδεισο (είπαμε, μόνο οι «δικοί μας» πηγαίνουν εκεί), ούτε στην Κόλαση (αφού δεν έχουν προλάβει να «αμαρτήσουν»).
Αυτή η ιδέα διαδόθηκε ανά τους αιώνες στους πιστούς Καθολικούς, παρότι δεν αποτελούσε επίσημη διδαχή της εκκλησίας, και φυσικά δεν περιέχεται στη Βίβλο — κάποιος την έβγαλε από το μυαλό του.
Και τώρα, πριν από λίγο καιρό, ο νέος Πάπας αποφάσισε πως το Limbo θα πρέπει να καταργηθεί, ακριβώς διότι δεν αποτελεί μέρος της καθολικής διδασκαλίας.
Έτσι, απλά — και εξίσου αυθαίρετα.
(Δεν θα μπω στο θεο-λογικό μέρος της όλης υπόθεσης — θα μείνω στο λογικό. Η θεολογία βασίζεται στη σοφιστική, και η σοφιστική με κάνει να πλήττω αφόρητα. Αν δεν βαριέστε, πηγαίνετε στην Καθολική Εγκυκλοπαίδεια να διαβάσετε για τις φαντασιώσεις του παρελθόντος σχετικά με το θέμα.)
Η πίστη είναι το μεγαλύτερο placebo: βοηθά όσους την έχουν ανάγκη, όπως ακριβώς ματιάζονται όσοι πιστεύουν στο μάτι, «μαγεύονται» όσοι πιστεύουν στα «μάγια», και «θεραπεύονται» (ή τουλάχιστον έτσι νομίζουν) όσοι πιστεύουν στην εκάστοτε «εναλλακτική θεραπεία» — αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Η πίστη, όμως, πολύ συχνά βασίζεται σε ένα ψέμα, ή σε ένα μύθο, ή σε μια δεισιδαιμονία που επινοήθηκε κάποτε για άλλους λόγους και μετά διαδόθηκε. Και, κάποια στιγμή, όταν η συγκεκριμένη δεισιδαιμονία δεν μας βολεύει, την καταργούμε. Η πίστη, όμως, τι γίνεται, τότε; Και όλοι εκείνοι οι πιστοί Καθολικοί που έχασαν κάποτε το αβάπτιστο παιδί τους και νόμιζαν πως ήξεραν πού βρίσκεται η «ψυχή» του — τι θα κάνουν, τώρα;
Γιατί — αντί να εφευρίσκουμε μεταφυσικά συστήματα και φανταστικά μέρη με φανταστικές ιδιότητες — γιατί δεν λέμε απλά την αλήθεια στους ανθρώπους; Γιατί πρέπει να τους γεμίζουμε ψέματα για να τους παρηγορήσουμε; Γιατί;
Και πόσο αληθινή είναι μια τέτοια παρηγοριά;
Μια μέρα, κάποιος ιερωμένος που τον βασάνιζε το θεολογικό «πρόβλημα» του τι γίνονται οι ψυχές των αβάπτιστων νηπίων που πεθαίνουν χωρίς να έχουν λάβει «τη χάρη του Αγίου Πνεύματος», ξύπνησε και επινόησε το Limbo (Limbus Infantium), έναν τόπο όπου πηγαίνουν αυτές ακριβώς οι ψυχές — μια που δεν μπορεί να πηγαίνουν ούτε στον Παράδεισο (είπαμε, μόνο οι «δικοί μας» πηγαίνουν εκεί), ούτε στην Κόλαση (αφού δεν έχουν προλάβει να «αμαρτήσουν»).
Αυτή η ιδέα διαδόθηκε ανά τους αιώνες στους πιστούς Καθολικούς, παρότι δεν αποτελούσε επίσημη διδαχή της εκκλησίας, και φυσικά δεν περιέχεται στη Βίβλο — κάποιος την έβγαλε από το μυαλό του.
Και τώρα, πριν από λίγο καιρό, ο νέος Πάπας αποφάσισε πως το Limbo θα πρέπει να καταργηθεί, ακριβώς διότι δεν αποτελεί μέρος της καθολικής διδασκαλίας.
Έτσι, απλά — και εξίσου αυθαίρετα.
(Δεν θα μπω στο θεο-λογικό μέρος της όλης υπόθεσης — θα μείνω στο λογικό. Η θεολογία βασίζεται στη σοφιστική, και η σοφιστική με κάνει να πλήττω αφόρητα. Αν δεν βαριέστε, πηγαίνετε στην Καθολική Εγκυκλοπαίδεια να διαβάσετε για τις φαντασιώσεις του παρελθόντος σχετικά με το θέμα.)
Η πίστη είναι το μεγαλύτερο placebo: βοηθά όσους την έχουν ανάγκη, όπως ακριβώς ματιάζονται όσοι πιστεύουν στο μάτι, «μαγεύονται» όσοι πιστεύουν στα «μάγια», και «θεραπεύονται» (ή τουλάχιστον έτσι νομίζουν) όσοι πιστεύουν στην εκάστοτε «εναλλακτική θεραπεία» — αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.
Η πίστη, όμως, πολύ συχνά βασίζεται σε ένα ψέμα, ή σε ένα μύθο, ή σε μια δεισιδαιμονία που επινοήθηκε κάποτε για άλλους λόγους και μετά διαδόθηκε. Και, κάποια στιγμή, όταν η συγκεκριμένη δεισιδαιμονία δεν μας βολεύει, την καταργούμε. Η πίστη, όμως, τι γίνεται, τότε; Και όλοι εκείνοι οι πιστοί Καθολικοί που έχασαν κάποτε το αβάπτιστο παιδί τους και νόμιζαν πως ήξεραν πού βρίσκεται η «ψυχή» του — τι θα κάνουν, τώρα;
Γιατί — αντί να εφευρίσκουμε μεταφυσικά συστήματα και φανταστικά μέρη με φανταστικές ιδιότητες — γιατί δεν λέμε απλά την αλήθεια στους ανθρώπους; Γιατί πρέπει να τους γεμίζουμε ψέματα για να τους παρηγορήσουμε; Γιατί;
Και πόσο αληθινή είναι μια τέτοια παρηγοριά;
16.10.06
Άλλα βλέπουν τα μάτια μου, κι άλλα ακούν τ' αυτιά μου
Η ασθένεια της μεταγλώττισης εξαπλώνεται σαν τη Μαύρη Πανούκλα.
Στην αρχή, εμφανίστηκαν τα ντοκιμαντέρ και τα παιδικά προγράμματα. Εκεί, η μεταγλώττιση ήταν χρήσιμη, για να μπορούν τα παιδιά να παρακολουθούν απρόσκοπτα – και, σε κάποιες περιπτώσεις (σε ταινίες της Disney, π.χ.), επιτυχημένη.
Μετά, ακολούθησαν οι λατινοαμερικάνικες (κυρίως) καθημερινές αισθηματικές σειρές. Αυτές απευθύνονταν συνήθως σε ένα συγκεκριμένο είδος νοικοκυράς, οπότε κι εκεί η μεταγλώττιση ήταν χρήσιμη – κι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τις έβλεπαν και παιδιά.
Τώρα, έχουμε ολόκληρο τηλεοπτικό σταθμό αφιερωμένο στην τέχνη της μεταγλώττισης.
Τον Σκάι.
Το πρώτο παράπονό μου, είναι ότι ακούγονται παντού οι ίδιες φωνές· σε ντοκιμαντέρ, σε σειρές, σε προγράμματα μαγειρικής, σε «σόου» – παντού.
Αλλά αυτό είναι απλό πταίσμα – το κακούργημα συντελείται σε σειρές όπως το Mythbusters και το Top Gear. Για όσους δεν γνωρίζουν, το πρώτο είναι μια εκπομπή όπου δυο τύποι που ασχολούνται με ειδικά εφέ προσπαθούν να δουν αν κάποιοι ευρέως διαδεδομένοι μύθοι ευσταθούν ή όχι· το δεύτερο, είναι εκπομπή για το αυτοκίνητο. Και στις δυο σειρές, οι παρουσιαστές μιλούν γρήγορα, γελάνε συχνά, χρησιμοποιούν ιδιότυπες εκφράσεις, επιφωνήματα, κ.τ.λ.. Όλα αυτά χάνονται στη μεταγλώττιση, όσο κι αν προσπαθούν οι εκφωνητές – και, εδώ που τα λέμε, καλύτερα να μην προσπαθούν, γιατί το αποτέλεσμα είναι εντελώς αλλόκοτο.
Ξέρω ότι στη Γερμανία και τη Γαλλία (τουλάχιστον) η μεταγλώττιση είναι κοινή πρακτική, που μάλιστα επεκτείνεται και στον κινηματογράφο. Δεν ξέρω αν εκεί το κάνουν καλύτερα – αλλά και πάλι, η σκέψη να ακούω τον Τζον Γουέιν να «μιλά» γερμανικά, ή τον Κρίστοφερ Λη γαλλικά, μου φαίνεται κάπως…
Και, για να μην ξεχνάμε και τη δουλειά μας, συχνά οι μεταφράσεις που βρίσκονται πίσω από τις μεταγλωττίσεις είναι του ποδαριού. Πριν από λίγο καιρό, κάθησα με ενθουσιασμό να παρακολουθήσω ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ για τον τυφώνα «Κατρίνα» που χτύπησε πέρυσι τη Νέα Ορλεάνη, και κάθε τρεις και λίγο τιναζόμουν από τη θέση μου μ’ αυτά που άκουγα. Ξέρετε, είναι αυτό το αίσθημα που έχεις όταν ακούς κάτι ολοφάνερα λάθος (καλά, δεν διαβάζουν αυτά που γράφουν, και δεν ακούν αυτά που λένε;) και σου έρχεται αμέσως στο μυαλό η αγγλική λέξη ή φράση την οποία παρερμήνευσαν οι μεταφραστές. Θα σημειώσω μόνο ότι η λέξη «massive» δεν σημαίνει πάντοτε «μαζικός» (μπορεί να σημαίνει και «πελώριος», «τεράστιος», «επιβλητικός» ή «ογκώδης», ειδικά όταν μιλάμε για λίμνες ή εκτάσεις), και ότι η λέξη «fail» δεν σημαίνει πάντοτε «αποτυγχάνω» (μπορεί να σημαίνει επίσης, μεταξύ άλλων, «εξασθενώ», «υποχωρώ» ή «χαλάω», ειδικά όταν μιλάμε για μηχανές ή φράγματα).
Και, βέβαια, υπάρχει κι ένα θέμα αισθητικής: θέλω να ακούω τον πρωτότυπο ήχο. Ο ήχος δεν συνοδεύει απλώς την εικόνα· αποτελεί ουσιαστικό μέρος του συνόλου. Στο DVD, έχω τη δυνατότητα να επιλέξω – στην τηλεόραση, όχι.
Στην αρχή, εμφανίστηκαν τα ντοκιμαντέρ και τα παιδικά προγράμματα. Εκεί, η μεταγλώττιση ήταν χρήσιμη, για να μπορούν τα παιδιά να παρακολουθούν απρόσκοπτα – και, σε κάποιες περιπτώσεις (σε ταινίες της Disney, π.χ.), επιτυχημένη.
Μετά, ακολούθησαν οι λατινοαμερικάνικες (κυρίως) καθημερινές αισθηματικές σειρές. Αυτές απευθύνονταν συνήθως σε ένα συγκεκριμένο είδος νοικοκυράς, οπότε κι εκεί η μεταγλώττιση ήταν χρήσιμη – κι αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τις έβλεπαν και παιδιά.
Τώρα, έχουμε ολόκληρο τηλεοπτικό σταθμό αφιερωμένο στην τέχνη της μεταγλώττισης.
Τον Σκάι.
Το πρώτο παράπονό μου, είναι ότι ακούγονται παντού οι ίδιες φωνές· σε ντοκιμαντέρ, σε σειρές, σε προγράμματα μαγειρικής, σε «σόου» – παντού.
Αλλά αυτό είναι απλό πταίσμα – το κακούργημα συντελείται σε σειρές όπως το Mythbusters και το Top Gear. Για όσους δεν γνωρίζουν, το πρώτο είναι μια εκπομπή όπου δυο τύποι που ασχολούνται με ειδικά εφέ προσπαθούν να δουν αν κάποιοι ευρέως διαδεδομένοι μύθοι ευσταθούν ή όχι· το δεύτερο, είναι εκπομπή για το αυτοκίνητο. Και στις δυο σειρές, οι παρουσιαστές μιλούν γρήγορα, γελάνε συχνά, χρησιμοποιούν ιδιότυπες εκφράσεις, επιφωνήματα, κ.τ.λ.. Όλα αυτά χάνονται στη μεταγλώττιση, όσο κι αν προσπαθούν οι εκφωνητές – και, εδώ που τα λέμε, καλύτερα να μην προσπαθούν, γιατί το αποτέλεσμα είναι εντελώς αλλόκοτο.
Ξέρω ότι στη Γερμανία και τη Γαλλία (τουλάχιστον) η μεταγλώττιση είναι κοινή πρακτική, που μάλιστα επεκτείνεται και στον κινηματογράφο. Δεν ξέρω αν εκεί το κάνουν καλύτερα – αλλά και πάλι, η σκέψη να ακούω τον Τζον Γουέιν να «μιλά» γερμανικά, ή τον Κρίστοφερ Λη γαλλικά, μου φαίνεται κάπως…
Και, για να μην ξεχνάμε και τη δουλειά μας, συχνά οι μεταφράσεις που βρίσκονται πίσω από τις μεταγλωττίσεις είναι του ποδαριού. Πριν από λίγο καιρό, κάθησα με ενθουσιασμό να παρακολουθήσω ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ για τον τυφώνα «Κατρίνα» που χτύπησε πέρυσι τη Νέα Ορλεάνη, και κάθε τρεις και λίγο τιναζόμουν από τη θέση μου μ’ αυτά που άκουγα. Ξέρετε, είναι αυτό το αίσθημα που έχεις όταν ακούς κάτι ολοφάνερα λάθος (καλά, δεν διαβάζουν αυτά που γράφουν, και δεν ακούν αυτά που λένε;) και σου έρχεται αμέσως στο μυαλό η αγγλική λέξη ή φράση την οποία παρερμήνευσαν οι μεταφραστές. Θα σημειώσω μόνο ότι η λέξη «massive» δεν σημαίνει πάντοτε «μαζικός» (μπορεί να σημαίνει και «πελώριος», «τεράστιος», «επιβλητικός» ή «ογκώδης», ειδικά όταν μιλάμε για λίμνες ή εκτάσεις), και ότι η λέξη «fail» δεν σημαίνει πάντοτε «αποτυγχάνω» (μπορεί να σημαίνει επίσης, μεταξύ άλλων, «εξασθενώ», «υποχωρώ» ή «χαλάω», ειδικά όταν μιλάμε για μηχανές ή φράγματα).
Και, βέβαια, υπάρχει κι ένα θέμα αισθητικής: θέλω να ακούω τον πρωτότυπο ήχο. Ο ήχος δεν συνοδεύει απλώς την εικόνα· αποτελεί ουσιαστικό μέρος του συνόλου. Στο DVD, έχω τη δυνατότητα να επιλέξω – στην τηλεόραση, όχι.
14.10.06
Λογική και Αναισθησία – Μέρος Β΄: Αναισθησία
Υπάρχει μια άποψη, δημοφιλής μεταξύ των κυβερνώντων και άλλων «νεοφιλελεύθερων» (τα εισαγωγικά απαραίτητα), που λέει ότι η τέχνη πρέπει να λειτουργεί με βάση την (οικονομική) ανταποδοτικότητα – να βγάζει η ίδια τα λεφτά της, ή, τέλος πάντων, να βρει ιδιώτες χορηγούς και να πάψει να ζητά μερίδιο από τα κρατικά κονδύλια.
Εδώ υπάρχουν πολλά προβλήματα...
Κατ’ αρχήν, υπάρχουν τομείς σε ένα κράτος οι οποίοι εξ ορισμού δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να «βγάλουν τα λεφτά τους»: τέτοιοι είναι η άμυνα, η παιδεία και η υγεία, που τα αγαθά τους πρέπει να προσφέρονται από το κράτος, ή και από το κράτος, ώστε να μπορούν να τα απολαμβάνουν όλοι. Θεωρώ πως ένας τέτοιος τομέας είναι και ο πολιτισμός, και συγκεκριμένα η τέχνη.
Δεν θα μπω στη διαδικασία να ξεχωρίσω τι είναι τέχνη και τι δεν είναι, ούτε τι είναι καλή και κακή τέχνη. Νομίζω πως ένας πολιτισμός χρειάζεται όλες τις εκφάνσεις τις τέχνης, και τις «υψηλές» και τις «ταπεινές» (και τον Μπετόβεν και το μπουζούκι, για να θυμίσω και την ομότιτλη ελληνική ταινία) – απλώς θα δηλώσω ότι προτιμώ μάλλον κάτι που φτιάχτηκε για να εκφράσει τον άνθρωπο που το δημιούργησε, παρά κάτι που φτιάχτηκε βάσει συνταγής για να πουλήσει όσο το δυνατόν περισσότερο.
Το πρόβλημα με την τέχνη, σήμερα, είναι ότι ένα μεγάλο μέρος της δεν έχει απήχηση στο ευρύ κοινό. Αυτό το πρόβλημα είναι ταυτόχρονα και το μεγαλύτερο προσόν της, γιατί σημαίνει πως ο καλλιτέχνης είναι ελεύθερος να πάρει τον δρόμο που επέλεξε ο ίδιος, χωρίς υποχωρήσεις. Το (φυσικό) αποτέλεσμα είναι ότι στις συναυλίες σύγχρονης μουσικής, για παράδειγμα, το ακροατήριο αποτελείται από συνθέτες, μουσικούς, και γενικά ανθρώπους που ασχολούνται ενεργά με το αντικείμενο. Παραδοσιακού τύπου κοινό, που θα θελήσει να πληρώσει εισιτήριο για κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει.
Αντίστοιχα, ένας ζωγράφος, γλύπτης, κ.τ.λ. δεν βρίσκει εύκολα αγοραστές για τα έργα του, ούτε μπορεί, βέβαια, να περιμένει κάποια παραγγελία για να κάτσει να δημιουργήσει. Και υπάρχουν και τομείς όπου χρειάζεται σημαντική αρχική επένδυση για να γεννηθεί το έργο τέχνης, όπως π.χ. μια θεατρική παράσταση ή μια κινηματογραφική ταινία.
Πώς, λοιπόν, θα υπάρξει ανταποδοτικότητα στην τέχνη; Τα μεγάλα και γνωστά ονόματα θα πουλήσουν – το κοινό τους γνωρίζει, έχει παρακολουθήσει το ως τώρα έργο τους, και θα συνεχίσει να τους αγκαλιάζει. Οι υπόλοιποι; Τι θα κάνουν;
Θα ψάξουν να βρουν χορηγούς. Ωραία. Και οι χορηγοί – ποιον θα προτιμήσουν; Κάποιον γνωστό, ή κάποιον παντελώς άγνωστο; Κάποιον που θεωρείται καλός από τους κριτικούς, ή κάποιον που αντικειμενικά δεν είναι και πολύ καλός;
Εδώ υπεισέρχεται η έννοια της αναισθησίας – και μάλιστα σε ευθεία αντιπαράθεση προς την (απαραίτητη) ευαισθησία του καλλιτέχνη. (Υπ’ όψιν: λέγοντας «ευαισθησία» αναφέρομαι στις «κεραίες» με τις οποίες ο καλλιτέχνης συλλαμβάνει τη γύρω του πραγματικότητα ή τη φαντασία του, και τα «φίλτρα» απ’ όπου περνάει όλα αυτά τα ερεθίσματα για να παραγάγει το τελικό προϊόν του.)
Έχω ακούσει αρκετούς ανθρώπους να λένε ότι, αφού οι καλοί τα βγάζουν τα χρήματά τους, τους μέτριους δεν τους χρειαζόμαστε – οπότε, γιατί να τους πληρώνουμε μέσω κρατικών επιχορηγήσεων;
Αφ’ ενός, δεν είναι σωστό ότι οι καλοί βγάζουν τα χρήματά τους. (Και ποιοι είναι οι καλοί, άλλωστε;) Μήπως στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο; Μήπως θεωρούνται καλοί αυτοί που «πουλάνε»;
Αφ’ ετέρου (και εδώ είναι η ουσία όλων όσων προσπαθώ να πω τόση ώρα και δεν μπορώ να τα εκφράσω όπως ακριβώς θέλω), πώς μπορείς να λες ότι δεν χρειάζεσαι τους μέτριους; Από πού βγήκαν, δηλαδή, οι κορυφαίοι καλλιτέχνες; Από το πουθενά; Είναι γενικώς παραδεκτό ότι δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη. Ε, λοιπόν, ούτε και στους καλλιτέχνες υπάρχει. Δεν μπορείς να επαφίεσαι (ως κράτος, εννοώ) στην τύχη για να σου προκύψουν 1-2 σπουδαίοι καλλιτέχνες ανά δεκαετία. Το οικοδόμημα της τέχνης έχει μορφή πυραμίδας: στην κορυφή βρίσκονται οι λίγοι κορυφαίοι (οποία έκπληξις...). Από κάτω υπάρχουν οι (λίγο περισσότεροι) πολύ καλοί, πιο κάτω οι (ακόμη περισσότεροι) καλοί, ακόμη πιο κάτω πολλοί μέτριοι, και στη βάση πάρα πολλοί ερασιτέχνες – καλοί και κακοί. Πρέπει να τους βοηθήσεις όλους, γιατί από αυτή τη μεγάλη δεξαμενή θα αναδυθούν οι αυριανοί κορυφαίοι καλλιτέχνες, και γιατί δεν μπορείς να ξέρεις εκ των προτέρων ποιος θα γίνει σπουδαίος και ποιος όχι. Αν παραβλέψεις τα «κατώτερα» στρώματα, τη βάση, οι μεγάλοι καλλιτέχνες που θα παραγάγεις θα είναι αποκυήματα της θεάς τύχης – ή δεν θα είναι καθόλου μεγάλοι, παρά μόνο στα δικά σου, αλλήθωρα, μάτια...
Η τέχνη χρειάζεται χρήματα. Δεν λέω τίποτε καινοφανές εδώ – το δείχνει και η ιστορία. Οι ιδιωτικοί χορηγοί, όμως, έχουν την τάση να προτιμούν «γνωστούς» καλλιτέχνες. Καλά κάνουν, από την πλευρά τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η τέχνη έχει ανάγκη την οικονομική αρωγή του κράτους, προκειμένου να είναι πρώτα εφικτή (ειδικά σε μικρή κλίμακα), και κατόπιν προσβάσιμη από το ευρύ κοινό. Και όσο συνεχίζεται (σε όλη τη Δύση) η προέλαση της έννοιας της «ανταποδοτικότητας», το μέλλον διαγράφεται όλο και πιο δύσκολο...
Εδώ υπάρχουν πολλά προβλήματα...
Κατ’ αρχήν, υπάρχουν τομείς σε ένα κράτος οι οποίοι εξ ορισμού δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να «βγάλουν τα λεφτά τους»: τέτοιοι είναι η άμυνα, η παιδεία και η υγεία, που τα αγαθά τους πρέπει να προσφέρονται από το κράτος, ή και από το κράτος, ώστε να μπορούν να τα απολαμβάνουν όλοι. Θεωρώ πως ένας τέτοιος τομέας είναι και ο πολιτισμός, και συγκεκριμένα η τέχνη.
Δεν θα μπω στη διαδικασία να ξεχωρίσω τι είναι τέχνη και τι δεν είναι, ούτε τι είναι καλή και κακή τέχνη. Νομίζω πως ένας πολιτισμός χρειάζεται όλες τις εκφάνσεις τις τέχνης, και τις «υψηλές» και τις «ταπεινές» (και τον Μπετόβεν και το μπουζούκι, για να θυμίσω και την ομότιτλη ελληνική ταινία) – απλώς θα δηλώσω ότι προτιμώ μάλλον κάτι που φτιάχτηκε για να εκφράσει τον άνθρωπο που το δημιούργησε, παρά κάτι που φτιάχτηκε βάσει συνταγής για να πουλήσει όσο το δυνατόν περισσότερο.
Το πρόβλημα με την τέχνη, σήμερα, είναι ότι ένα μεγάλο μέρος της δεν έχει απήχηση στο ευρύ κοινό. Αυτό το πρόβλημα είναι ταυτόχρονα και το μεγαλύτερο προσόν της, γιατί σημαίνει πως ο καλλιτέχνης είναι ελεύθερος να πάρει τον δρόμο που επέλεξε ο ίδιος, χωρίς υποχωρήσεις. Το (φυσικό) αποτέλεσμα είναι ότι στις συναυλίες σύγχρονης μουσικής, για παράδειγμα, το ακροατήριο αποτελείται από συνθέτες, μουσικούς, και γενικά ανθρώπους που ασχολούνται ενεργά με το αντικείμενο. Παραδοσιακού τύπου κοινό, που θα θελήσει να πληρώσει εισιτήριο για κάτι τέτοιο, δεν υπάρχει.
Αντίστοιχα, ένας ζωγράφος, γλύπτης, κ.τ.λ. δεν βρίσκει εύκολα αγοραστές για τα έργα του, ούτε μπορεί, βέβαια, να περιμένει κάποια παραγγελία για να κάτσει να δημιουργήσει. Και υπάρχουν και τομείς όπου χρειάζεται σημαντική αρχική επένδυση για να γεννηθεί το έργο τέχνης, όπως π.χ. μια θεατρική παράσταση ή μια κινηματογραφική ταινία.
Πώς, λοιπόν, θα υπάρξει ανταποδοτικότητα στην τέχνη; Τα μεγάλα και γνωστά ονόματα θα πουλήσουν – το κοινό τους γνωρίζει, έχει παρακολουθήσει το ως τώρα έργο τους, και θα συνεχίσει να τους αγκαλιάζει. Οι υπόλοιποι; Τι θα κάνουν;
Θα ψάξουν να βρουν χορηγούς. Ωραία. Και οι χορηγοί – ποιον θα προτιμήσουν; Κάποιον γνωστό, ή κάποιον παντελώς άγνωστο; Κάποιον που θεωρείται καλός από τους κριτικούς, ή κάποιον που αντικειμενικά δεν είναι και πολύ καλός;
Εδώ υπεισέρχεται η έννοια της αναισθησίας – και μάλιστα σε ευθεία αντιπαράθεση προς την (απαραίτητη) ευαισθησία του καλλιτέχνη. (Υπ’ όψιν: λέγοντας «ευαισθησία» αναφέρομαι στις «κεραίες» με τις οποίες ο καλλιτέχνης συλλαμβάνει τη γύρω του πραγματικότητα ή τη φαντασία του, και τα «φίλτρα» απ’ όπου περνάει όλα αυτά τα ερεθίσματα για να παραγάγει το τελικό προϊόν του.)
Έχω ακούσει αρκετούς ανθρώπους να λένε ότι, αφού οι καλοί τα βγάζουν τα χρήματά τους, τους μέτριους δεν τους χρειαζόμαστε – οπότε, γιατί να τους πληρώνουμε μέσω κρατικών επιχορηγήσεων;
Αφ’ ενός, δεν είναι σωστό ότι οι καλοί βγάζουν τα χρήματά τους. (Και ποιοι είναι οι καλοί, άλλωστε;) Μήπως στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο; Μήπως θεωρούνται καλοί αυτοί που «πουλάνε»;
Αφ’ ετέρου (και εδώ είναι η ουσία όλων όσων προσπαθώ να πω τόση ώρα και δεν μπορώ να τα εκφράσω όπως ακριβώς θέλω), πώς μπορείς να λες ότι δεν χρειάζεσαι τους μέτριους; Από πού βγήκαν, δηλαδή, οι κορυφαίοι καλλιτέχνες; Από το πουθενά; Είναι γενικώς παραδεκτό ότι δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη. Ε, λοιπόν, ούτε και στους καλλιτέχνες υπάρχει. Δεν μπορείς να επαφίεσαι (ως κράτος, εννοώ) στην τύχη για να σου προκύψουν 1-2 σπουδαίοι καλλιτέχνες ανά δεκαετία. Το οικοδόμημα της τέχνης έχει μορφή πυραμίδας: στην κορυφή βρίσκονται οι λίγοι κορυφαίοι (οποία έκπληξις...). Από κάτω υπάρχουν οι (λίγο περισσότεροι) πολύ καλοί, πιο κάτω οι (ακόμη περισσότεροι) καλοί, ακόμη πιο κάτω πολλοί μέτριοι, και στη βάση πάρα πολλοί ερασιτέχνες – καλοί και κακοί. Πρέπει να τους βοηθήσεις όλους, γιατί από αυτή τη μεγάλη δεξαμενή θα αναδυθούν οι αυριανοί κορυφαίοι καλλιτέχνες, και γιατί δεν μπορείς να ξέρεις εκ των προτέρων ποιος θα γίνει σπουδαίος και ποιος όχι. Αν παραβλέψεις τα «κατώτερα» στρώματα, τη βάση, οι μεγάλοι καλλιτέχνες που θα παραγάγεις θα είναι αποκυήματα της θεάς τύχης – ή δεν θα είναι καθόλου μεγάλοι, παρά μόνο στα δικά σου, αλλήθωρα, μάτια...
Η τέχνη χρειάζεται χρήματα. Δεν λέω τίποτε καινοφανές εδώ – το δείχνει και η ιστορία. Οι ιδιωτικοί χορηγοί, όμως, έχουν την τάση να προτιμούν «γνωστούς» καλλιτέχνες. Καλά κάνουν, από την πλευρά τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η τέχνη έχει ανάγκη την οικονομική αρωγή του κράτους, προκειμένου να είναι πρώτα εφικτή (ειδικά σε μικρή κλίμακα), και κατόπιν προσβάσιμη από το ευρύ κοινό. Και όσο συνεχίζεται (σε όλη τη Δύση) η προέλαση της έννοιας της «ανταποδοτικότητας», το μέλλον διαγράφεται όλο και πιο δύσκολο...
12.10.06
Λογική και Αναισθησία -- Μέρος Α΄: Λογική
Τις τελευταίες εβδομάδες, άκουσα πολλές φορές τη φράση: «οι δάσκαλοι παίρνουν 1.000 ευρώ και δουλεύουν 5 ώρες τη μέρα, και παραπονιούνται κι από πάνω και ζητάνε 1.400, σα δεν ντρέπονται – τι να πούμε κι εμείς που δουλεύουμε 8 ώρες και παίρνουμε 700;»
Αυτή η λογική με ενοχλεί· είναι η λογική τού «να κόψουμε το κεφάλι που προεξέχει, για να έχουμε όλοι το ίδιο ύψος»· είναι η λογική της ισοπέδωσης· η λογική της εξίσωσης προς τα κάτω.
Με την ίδια λογική, να ρίξουμε στο πυρ το εξώτερον και τους πανεπιστημιακούς, που δουλεύουν ακόμη λιγότερο και παίρνουν ακόμη περισσότερα· ή τους μουσικούς ορχήστρας, που παίρνουν κι αυτοί 700 αλλά δουλεύουν 3-4 ώρες την ημέρα.
Η λογική αυτή παρουσιάζει ένα πρόβλημα: μπορεί πολύ εύκολα να γίνει μπούμερανγκ, γιατί ο λαϊκισμός δεν γνωρίζει όρια. Αύριο, θα βγει κάποιος άλλος, βασιλικότερος του βασιλέως, και θα πει: «εσείς δουλεύετε 8 ώρες και παίρνετε 700 ευρώ, αλλά είστε κι εσείς προνομιούχοι, καθώς υπάρχουν κι άλλοι που δεν έχουν καθόλου δουλειά – γιατί να μην τους βάλουμε κι αυτούς στη δική σας τη δουλειά, και να παίρνετε όλοι από 350;»
Κι αυτό «δίκαιο» είναι, και στην ίδια λογική εντάσσεται...
Αυτή η λογική με ενοχλεί· είναι η λογική τού «να κόψουμε το κεφάλι που προεξέχει, για να έχουμε όλοι το ίδιο ύψος»· είναι η λογική της ισοπέδωσης· η λογική της εξίσωσης προς τα κάτω.
Με την ίδια λογική, να ρίξουμε στο πυρ το εξώτερον και τους πανεπιστημιακούς, που δουλεύουν ακόμη λιγότερο και παίρνουν ακόμη περισσότερα· ή τους μουσικούς ορχήστρας, που παίρνουν κι αυτοί 700 αλλά δουλεύουν 3-4 ώρες την ημέρα.
Η λογική αυτή παρουσιάζει ένα πρόβλημα: μπορεί πολύ εύκολα να γίνει μπούμερανγκ, γιατί ο λαϊκισμός δεν γνωρίζει όρια. Αύριο, θα βγει κάποιος άλλος, βασιλικότερος του βασιλέως, και θα πει: «εσείς δουλεύετε 8 ώρες και παίρνετε 700 ευρώ, αλλά είστε κι εσείς προνομιούχοι, καθώς υπάρχουν κι άλλοι που δεν έχουν καθόλου δουλειά – γιατί να μην τους βάλουμε κι αυτούς στη δική σας τη δουλειά, και να παίρνετε όλοι από 350;»
Κι αυτό «δίκαιο» είναι, και στην ίδια λογική εντάσσεται...
9.10.06
Γαστρονομική συνάντηση με το επέκεινα...
... στο Ξενοδοχείον "Η Μνήμη".
Περιμένοντας -- όχι τον Γκοντό, αλλά τον Τζόις.
Dramatis Personae:
Samuel Beckett
James Joyce
William Butler Yeats
Άκων Δράκων
Φωτό: 1, 2, 3, 4.
Περιμένοντας -- όχι τον Γκοντό, αλλά τον Τζόις.
Dramatis Personae:
Samuel Beckett
James Joyce
William Butler Yeats
Άκων ΔράκωνΦωτό: 1, 2, 3, 4.
7.10.06
Ψυχοθηρία...
Ήρθε η στιγμή που όλοι περιμένατε!
Ως τώρα, για να αποκτήσετε πανεπιστημιακούς τίτλους στη μεταφυσική, έπρεπε να ξενιτευτείτε.
Όχι πια!
Από φέτος, λειτουργεί και στην Ελλάδα παράρτημα αμερικανικού «πανεπιστημίου», που θα κάνει τα όνειρά σας για επαγγελματική καταξίωση και ΠΟΛΛΑ λεφτά πραγματικότητα!
Στο εξής, θα μπορείτε να σπουδάσετε:
• Πνευματική Συμβουλευτική (Spiritual Counseling)
• Ερμηνεία Αρχετύπων και Αποσυμβολισμό Ονειρικών Εικόνων
• Αναδρομές σε προηγούμενες ζωές
• Διαχρονικές Μαντικές Τέχνες (Αριθμολογία, Ταρώ, Αστρολογία, Ρούνους κ.τ.λ.)
• Συμβουλευτική Προσωπικής Ανάπτυξης
• Εσωτεριστική Αρχαιοελληνική Μυθολογία
και άλλα πολλά,
και να γίνετε όχι ένας τυχαίος αυτοδίδακτος απατεώνας αλλά ένας επιτυχημένος απατεώνας με πτυχίο.
Σπεύσατε!
Υ.Γ.: Δεν είναι πλάκα – είδα σχετική διαφήμιση...
Ως τώρα, για να αποκτήσετε πανεπιστημιακούς τίτλους στη μεταφυσική, έπρεπε να ξενιτευτείτε.
Όχι πια!
Από φέτος, λειτουργεί και στην Ελλάδα παράρτημα αμερικανικού «πανεπιστημίου», που θα κάνει τα όνειρά σας για επαγγελματική καταξίωση και ΠΟΛΛΑ λεφτά πραγματικότητα!
Στο εξής, θα μπορείτε να σπουδάσετε:
• Πνευματική Συμβουλευτική (Spiritual Counseling)
• Ερμηνεία Αρχετύπων και Αποσυμβολισμό Ονειρικών Εικόνων
• Αναδρομές σε προηγούμενες ζωές
• Διαχρονικές Μαντικές Τέχνες (Αριθμολογία, Ταρώ, Αστρολογία, Ρούνους κ.τ.λ.)
• Συμβουλευτική Προσωπικής Ανάπτυξης
• Εσωτεριστική Αρχαιοελληνική Μυθολογία
και άλλα πολλά,
και να γίνετε όχι ένας τυχαίος αυτοδίδακτος απατεώνας αλλά ένας επιτυχημένος απατεώνας με πτυχίο.
Σπεύσατε!
Υ.Γ.: Δεν είναι πλάκα – είδα σχετική διαφήμιση...
2.10.06
Bίβλος 6: Mερικές εικόνες για την κατασκευή των ευαγγελίων
(γράφει ο Π)
Kατά τους φανατικούς τα ευαγγέλια αποτελούν απόλυτη αλήθεια, την απόλυτη αλήθεια για τα γεγονότα της ζωής του Iησού. Tα ίδια τα κείμενα, όμως, έχουν άλλη γνώμη. Για έναν μη πιστό, παρέχουν πάμπολλες ενδείξεις για το ότι τα κείμενα αυτά μόνο θεόπνευστα δεν είναι και για το ότι η ιστορία αυτή είναι κατασκευασμένη. Φυσικά, στα πλαίσια του παρόντος άρθρου δεν είναι δυνατόν να εξαντλήσουμε το ζήτημα, αλλά μόνο να δώσουμε μερικά χαρακτηριστικά δείγματα.
Kατ' αρχάς εμφανίζονται αδικαιολόγητες κακοτεχνίες. Για παράδειγμα: Στο κατά Mάρκο 6:34-44 ο Iησούς διδάσκει τον κόσμο που έχει μαζευτεί, μετά από ώρες οι μαθητές του προτείνουν να αφήσει τον κόσμο να πάει να αγοράσει ψωμί να φάει, και ο Iησούς, «λαβών τους πέντε άρτους και τους δύο ιχθύας» που είχαν, τους ευλογεί και τρώνε 5.000 άνθρωποι. Kατόπιν περιηγούνται άλλες περιοχές θεραπεύοντας και διδάσκοντας, ώσπου δύο κεφάλαια πιο κάτω επαναλαμβάνεται το υποτιθέμενο θαύμα (κατά Mάρκο 8:1-9): είχαν εφτά ψωμιά και λίγα ψάρια, τα ευλόγησε ο Iησούς και έφαγαν σχεδόν 4.000 άνθρωποι. Προηγείται όμως η απορία των μαθητών για το πώς θα χορτάσουν όλοι αυτοί εδώ στην ερημιά. Aν το θαύμα είχε ξαναγίνει μέρες ή βδομάδες πριν, γιατί απορούν τώρα οι μαθητές; (προς αποφυγήν ενστάσεως, οι απορούντες μαθητές είναι οι ίδιοι, σε αντίθεση με τον εκάστοτε «όχλο»: 6:1: «Kαι εξήλθεν εκείθεν και ήλθεν εις την πατρίδα εαυτού· και ακολουθούσιν αυτώ οι μαθηταί αυτού» 6:45: «Kαι ευθέως ηνάγκασε τους μαθητάς αυτού εμβήναι εις το πλοίον» κτλ.)
Έπειτα, το κατά Mατθαίο αποτελεί αντιγραφή και εμπλουτισμό του κατά Mάρκο. Συγκρίνετε τα ακόλουθα (έχουμε παραλείψει, αντικαθιστώντας τους με αποσιωπητικά, τους ελάχιστους στίχους που δεν συμπίπτουν):
[κλικ στην εικόνα για να μεγαλώσει]
Aν δύο διαφορετικοί συγγραφείς εξιστορούσαν τα ίδια περιστατικά ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, θα μπορούσε ποτέ να προκύψει τέτοια σκανδαλώδης ταύτιση;
Για άλλα ανάλογα τμήματα μπορείτε να συγκρίνετε τη στρατολόγηση των πρώτων αποστόλων, των ψαράδων που σύμφωνα με το κατά Mάρκο 1:17 και το κατά Mατθαίο 4:19 θα γίνουν «αλιείς ανθρώπων» (τι ωραία έκφραση για τον προσηλυτισμό!) ή, περισσότερο, το κατά Mατθαίο 26 με το κατά Mάρκο 14 (μύρο - μυστικός δείπνος - σύλληψη - αρχιερείς).
Στην επίσημη εκδοχή της Kαινής Διαθήκης το κατά Mατθαίο προτάσσεται του κατά Mάρκο, γιατί το δεύτερο αρχίζει από τη βάπτιση του Iησού, ενώ το πρώτο προσθέτει και τα μέχρι τότε 'γεγονότα'. Eκτός από την προσθήκη αυτή, το κατά Mατθαίο περιλαμβάνει και έναν πολύ χυδαίο 'εμπλουτισμό': τον μετά ζήλου πολλαπλασιασμό των υποτιθεμένων θαυμάτων! Συγκεκριμένα:
-- Στο κατά Mάρκο αναφέρεται ότι ο Iησούς θεράπευσε πολλούς σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις (κεφ. 1, 3, 6), ενώ στο κατά Mατθαίο οι περιπτώσεις γίνονται επτά (κεφ. 4, 8, 9, 12, 14, 15, 19).
-- Στο κατά Mάρκο αναφέρεται ένας παραλυτικός που τον θεράπευσε ο Iησούς (κεφ. 2), ενώ στο κατά Mατθαίο οι παραλυτικοί γίνονται δύο (κεφ. 8 και 9).
-- Στο κατά Mάρκο ο Iησούς γαληνεύει τη θάλασσα μία φορά (κεφ. 4), ενώ στο κατά Mατθαίο δύο (κεφ. 8 και 14).
-- Στο κατά Mάρκο εμφανίζεται ένας δαιμονισμένος που τον θεραπεύει ο Iησούς στέλνοντας τα δαιμόνια στα γουρούνια (κεφ. 5), στο κατά Mατθαίο δύο (κεφ. 8).
-- Στο κατά Mάρκο αναφέρονται δύο θεραπευόμενοι τυφλοί (ένας στο κεφ. 8 και ένας στο κεφ. 10), στο κατά Mατθαίο τέσσερεις (από δύο στα κεφ. 9 και 20).
Έξοχα!
Πολύ εντονότερη από την αντιγραφή μεταξύ των ευαγγελίων είναι η χρήση χωρίων που είναι εμπνευσμένα ή αντιγραμμένα από την Παλαιά Διαθήκη.
Παράδειγμα πρώτο. Ως 'γνωστόν', ο Iησούς περπάτησε πάνω στη θάλασσα για να φτάσει στο πλοίο που ήταν οι μαθητές του (κατά Mάρκο 6:47-49). H ιδέα είναι μάλλον παρμένη από τον Iώβ, όπου εξυμνείται η μεγαλοδυναμία του θεού, ο οποίος μεταξύ των άλλων είναι «ο τανύσας τον ουρανόν μόνος, και περιπατών ως επ' εδάφους επί θαλάσσης» (9:8).
Παράδειγμα δεύτερο η υποτιθέμενη άμωμος σύλληψη και τα όσα λέγει η 'παρθένος' Mαρία (κατά Λουκά 1:26-32): «Eν δε τω μηνί τω έκτω απεστάλη ο άγγελος Γαβριήλ υπό του θεού εις πόλιν της Γαλιλαίας, ή ονομα Nαζαρέτ, προς παρθένον μεμνηστευμένην ανδρί, ώ όνομα Iωσήφ, εξ οίκου Δαυίδ, και το όνομα της παρθένου Mαριάμ. και εισελθών ο άγγελος προς αυτήν είπε· χαίρε, κεχαριτωμένη· ο Kύριος μετά σου· ευλογημένη συ εν γυναιξίν. [...] και ιδού συλλήψη εν γαστρί και τέξη υιόν, και καλέσεις το όνομα αυτού Iησούν. ούτος έσται μέγας και υιός υψίστου κληθήσεται. (46-53) Kαι είπε Mαριάμ. Mεγαλύνει η ψυχή μου τον Kύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω θεώ τω σωτήρι μου, ότι επέβλεψεν επί την ταπείνωσιν της δούλης αυτού [...] και άγιον το όνομα αυτού [...]· διεσκόρπισεν υπερηφάνους διανοία καρδίας αυτών· καθείλε δυνάστας από θρόνων και ύψωσε ταπεινούς, πεινώντας ενέπλησεν αγαθών και πλουτούντας εξαπέστειλε κενούς».
Προσπερνάμε το ότι παρθένος σήμαινε απλώς νέα κοπέλλα, όχι τα μετέπειτα κρινοστόλιστα μυθεύματα, και επισημαίνουμε ότι ατυχώς αυτά τα πρωτότυπα και ενδιαφέροντα προέρχονται από την ιστορία της Άννας, στο A' Bασιλειών: (1:2) «Kαι τη Άννα ουκ ην παιδίον. (1:6) ότι συνέκλεισε Kύριος τα περί την μήτραν αυτής του μη δούναι αυτή παιδίον. (1:11) και ηύξατο ευχήν Kυρίω λέγουσα [...] εάν επιβλέπων επιβλέψης επί την ταπείνωσιν της δούλης σου [...] και δως τη δούλη σου σπέρμα ανδρών, και δώσω αυτόν ενώπιόν σου δοτόν έως ημέρας θανάτω αυτού, (1:19-20) και εμνήσθη αυτής Kύριος, και συνέλαβε. και εγεννήθη τω καιρώ των ημερών και έτεκεν υιόν· (1:28-2:5) Kαι είπεν. Eστερεώθη η καρδία μου εν Kυρίω, [...] ευφράνθην εν σωτηρία σου [...] ουκ έστιν άγιος πλήν σου [...] μη εξελθέτω μεγαλορρημοσύνη εκ του στόματος υμών [...] τόξον δυνατών ησθένησε, και ασθενούντες περιεζώσαντο δύναμιν· πλήρεις άρτων ηλαττώθησαν, και οι πεινώντες παρήκαν γην».
Παράδειγμα τρίτο: «Tούτο πρώτον πίε, ταχύ ποίει, χώρα Zαβουλών, η γη Nεφθαλείμ οδόν θαλάσσης και οι λοιποί οι την παραλίαν κατοικούντες και πέραν του Iορδάνου, Γαλιλαία των εθνών, τα μέρη της Iουδαίας. ο λαός ο πορευόμενος εν σκότει, ίδετε φως μέγα· οι κατοικούντες εν χώρα και σκιά θανάτου, φως λάμψει εφ' υμάς» (Hσαΐας 9:1-2).
«Kαι καταλιπών την Nαζαρέτ ελθών κατώκησεν εις Kαπερναούμ την παραθαλασσίαν εν ορίοις Zαβουλών και Nεφθαλείμ, ίνα πληρωθή το ρηθέν διά Hσαΐου του προφήτου λέγοντος· γη Zαβουλών και γη Nεφθαλείμ, οδόν θαλάσσης, πέραν του Iορδάνου, Γαλιλαία των εθνών, ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς» (Kατά Mατθαίο 4:13-16).
Σε τέτοια χωρία οι πιστοί βλέπουν εκπλήρωση προφητείας. Oι μη πιστοί όμως βλέπουν καθαρή αντιγραφή. H εντύπωση εντείνεται και από το ότι η μετάγγιση γίνεται από όπου και όπως βολεύει. Στο κατά Mατθαίο 8:16-17, για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ο Iησούς «πάντας τους κακώς έχοντας εθεράπευσεν, όπως πληρωθή το ρηθέν δια Hσαΐου του προφήτου λέγοντος· αυτός τας ασθενείας ημών έλαβε και τας νόσους εβάστασεν». Πρόκειται για προσαρμογή από τον Hσαΐα 53:3-5, μόνο που εκεί ο Hσαΐας δεν προφητεύει για κάποιον που θεραπεύει αλλά μιλά για κάποιον που πάσχει ο ίδιος: «άνθρωπος εν πληγή ων και ειδώς φέρειν μαλακίαν, [...] ούτος τας αμαρτίας ημών φέρει και περί ημών οδυνάται, [...] ετραυματίσθη δια τας αμαρτίας ημών και μεμαλάκισται διά τας ανομίας ημών». H σωστή 'εφαρμογή' του χωρίου είναι για τα πάθη του Iησού, φυσικά, όχι για τη θεραπεία των αρρώστων.
H προσπάθεια να 'αποδειχθεί' ότι ο Iησούς είναι το αντικείμενο των προφητειών γίνεται εμφανής και από την εκνευριστικά συχνή εμφάνιση φράσεων όπως τα παραπάνω «ίνα/όπως πληρωθή το ρηθέν». Σε ορισμένες περιπτώσεις οι συγγραφείς βάζουν τέτοιες φράσεις ακόμα και στο στόμα του ίδιου του Iησού, π.χ. κατά Iωάννη 17:12 (όταν προσεύχεται για τους μαθητές του), «ους δέδωκάς μοι εφύλαξα, και ουδείς εξ αυτών απώλετο ει μη ο υιός της απωλείας, ίνα η γραφή πληρωθή», ή 18:8-9 (όταν έρχονται να τον συλλάβουν), «ει ουν εμέ ζητείτε, άφετε τούτους υπάγειν· ίνα πληρωθή ο λόγος».
Στο Zαχαρία 9:9 διαβάζουμε: «Xαίρε σφόδρα, θύγατερ Σιών· κήρυσσε, θύγατερ Iερουσαλήμ· ιδού ο βασιλεύς σου έρχεταί σοι, δίκαιος και σώζων αυτός, πραΰς και επιβεβηκώς επί υποζύγιον και πώλον νέον.»
Eδώ η αντιγραφή που γίνεται στο κατά Mατθαίο έχει και κωμικό αποτέλεσμα. O συγγραφέας του, παίρνοντας κατά γράμμα την ποιητική έκφραση «επί υποζύγιον και πώλον νέον», θεωρεί ότι τα γαϊδούρια είναι δύο και εμφανίζει τον Iησού να εμφανίζεται με ακροβατικά τσίρκου (21:5-7): «είπατε τη θυγατρί Σιών, ιδού ο βασιλεύς σου έρχεταί σοι πραΰς και επιβεβηκώς επί όνον και πώλον υιόν υποζυγίου. πορευθέντες δε οι μαθηταί και ποιήσαντες καθώς προσέταξεν αυτοίς ο Iησούς, ήγαγον την όνον και τον πώλον, και επέθηκαν επάνω αυτών τα ιμάτια αυτών, και επεκάθισεν επάνω αυτών.» Aν δοκιμάσετε να καθήσετε πάνω σε δύο γαϊδούρια ταυτόχρονα, νομίζω πως δεν θα είναι πολύ θριαμβευτικό το αποτέλεσμα...
Tα ευαγγέλια μεταξύ άλλων περιγράφουν και τα πολλά θαύματα που υποτίθεται πως έκανε ο Iησούς. Ποιό είναι το μεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο από αυτά; Aναμφίβολα η ανάσταση νεκρού. (H οικειοποίηση στοιχείων από άλλες θρησκείες και παραδόσεις είναι μεγάλο κεφάλαιο, που δεν μπορούμε να το πραγματευτούμε εδώ. Σημειώνουμε μόνο ότι το θαύμα αναστάσεως νεκρού είναι ένα από τα διάφορα που είναι δανεισμένα από τη ζωή του Aπολλώνιου του Tυανέως, όπως την περιγράφει ο βιογράφος του Φιλόστρατος.) Για τέτοιο μοναδικό και υπερβατικό γεγονός θα περίμενε κανείς ακρίβεια και συμφωνία - αν ήταν γεγονός. (Θα περιμέναμε και κάποια αναφορά σε ιστορική πηγή της εποχής, αλλά αυτό είναι άλλο μεγάλο κεφάλαιο...) Tι λένε τα ευαγγέλια επ' αυτού;
Στο κατά Iωάννη 11:1-44 περιγράφεται η γνωστή μας ανάσταση του Λαζάρου, που ήταν στον τάφο τέσσερις μέρες νεκρός, στη Bηθανία. Tα άλλα τρία ευαγγέλια δεν αναφέρουν το περιστατικό.
Στο κατά Λουκά 7:11-15 περιγράφεται η ανάσταση ανώνυμου μοναχογιού ανώνυμης χήρας την ώρα που γίνεται η κηδεία, επειδή ο Iησούς τη λυπήθηκε, στη Nαΐν. Tα άλλα τρία ευαγγέλια δεν αναφέρουν το περιστατικό.
Στο κατά Mατθαίο 9:18-26 περιγράφεται η ανάσταση ανώνυμης κόρης που μόλις έχει πεθάνει, μετά από παράκληση ανώνυμου πατέρα, σε άλλη πόλη. Tο κατά Iωάννη δεν την αναφέρει. Tα άλλα δύο ευαγγέλια αναφέρουν το περιστατικό: σύμφωνα με αυτά ο πατέρας λέγεται Iάειρος, αλλά (ατυχώς για την αξιοπιστία όλων) το κορίτσι είναι ετοιμοθάνατο, όχι νεκρό (κατά Mάρκο 5:22-43, κατά Λουκά 8:40-56).
Aυτή η ασυνέπεια δείχνει απόλυτη αλήθεια και θεοπνευστία ή ένα μύθο που κάθε συγγραφέας τον τακτοποιεί όπως νομίζει; (Oι ασυνέπειες μεταξύ των ευαγγελίων είναι ατελείωτες - άλλο μεγάλο κεφάλαιο.)
Aκόμα και η κορύφωση του δράματος, τα περιστατικά των παθών του Iησού, είναι φτιαγμένα με κοπτοραπτική από την Παλαιά Διαθήκη:
Kατά Iωάννη 19:1-3: «Tότε ουν έλαβε ο Πιλάτος τον Iησούν και εμαστίγωσε. και οι στρατιώται [...] εδίδουν αυτώ ραπίσματα». Kατά Λουκά 22:63-64: «Kαι οι άνδρες [...] έτυπτον αυτού το πρόσωπον» (μαστίγωμα δεν αναφέρεται).
Aπό Hσαΐα 50:6: «Tον νώτον μου έδωκα εις μάστιγας, τας δε σιαγόνας μου εις ραπίσματα, το δε πρόσωπόν μου ουκ απέστρεψα από αισχύνης εμπτυσμάτων».
Kατά Iωάννη 19:24: «είπον ουν προς αλλήλους [οι στρατιώται]· μη σχίσωμεν αυτόν [τον χιτώνα], αλλά λάχωμεν περί αυτού τίνος έσται· ίνα η γραφή πληρωθή η λέγουσα· διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς, και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον».
Aπό Ψαλμό 21:19: «Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον».
(Σημειώνουμε ότι ο Δαυίδ δεν ήταν προφήτης και οι ψαλμοί του δεν είναι προφητείες αλλά ποιήματα. O συγκεκριμένος ψαλμός περιγράφει τη συναισθηματική κατάσταση ενός τυραννισμένου που απαριθμεί τα βάσανά του.)
Kαι φτάνουμε στα περίφημα τελευταία λόγια του Iησού στο σταυρό:
Kατά Mάρκο 15:34: «Eβόησεν ο Iησούς φωνή μεγάλη λέγων· Eλωί, Eλωί, λιμά σαβαχθανί; ό εστι μεθερμηνευόμενον, ο Θεός μου ο Θεός μου, εις τι με εγκατέλιπες;» Kατά Mατθαίο 27:46: «Aνεβόησεν ο Iησούς φωνή μεγάλη λέγων· ηλί ηλί, λιμά σαβαχθανί; τούτ' έστι, Θεέ μου Θεέ μου, ινατί με εγκατέλιπες;»
Aπό Ψαλμό 21:1: «O Θεός ο Θεός μου, πρόσχες μοι· ινατί εγκατέλιπές με;»
Aλλά είναι αυτά, τα εξ αντιγραφής, τα 'πραγματικά' τελευταία λόγια; Mήπως δεν είναι αυτά αλλά το «τετέλεσται»; Ή μήπως το «στα χέρια σου παραδίνω το πνεύμα μου»; Aσφαλώς τα έχουμε ακούσει όλοι και τα τρία. H μία και μοναδική εξ αποκαλύψεως αλήθεια είναι ...τρεις, και αποτελεί μία ακόμα από τις κραυγαλέες ασυνέπειες μεταξύ των ευαγγελίων:
Kατά Iωάννη 19:30: «ότε ουν έλαβε το όξος ο Iησούς είπε, τετέλεσται, και κλίνας την κεφαλήν παρέδωκε το πνεύμα».
Kατά Λουκά 23:46: «και φωνήσας φωνή μεγάλη ο Iησούς είπε· πάτερ, εις χείρας σου παρατίθεμαι το πνεύμα μου· και ταύτα ειπών εξέπνευσεν».
Άμα δεν συμφωνούμε ούτε και στο ποιά ήταν τα τελευταία λόγια του θεανθρώπου, βράσε όρυζαν...
Π
Kατά τους φανατικούς τα ευαγγέλια αποτελούν απόλυτη αλήθεια, την απόλυτη αλήθεια για τα γεγονότα της ζωής του Iησού. Tα ίδια τα κείμενα, όμως, έχουν άλλη γνώμη. Για έναν μη πιστό, παρέχουν πάμπολλες ενδείξεις για το ότι τα κείμενα αυτά μόνο θεόπνευστα δεν είναι και για το ότι η ιστορία αυτή είναι κατασκευασμένη. Φυσικά, στα πλαίσια του παρόντος άρθρου δεν είναι δυνατόν να εξαντλήσουμε το ζήτημα, αλλά μόνο να δώσουμε μερικά χαρακτηριστικά δείγματα.
Kατ' αρχάς εμφανίζονται αδικαιολόγητες κακοτεχνίες. Για παράδειγμα: Στο κατά Mάρκο 6:34-44 ο Iησούς διδάσκει τον κόσμο που έχει μαζευτεί, μετά από ώρες οι μαθητές του προτείνουν να αφήσει τον κόσμο να πάει να αγοράσει ψωμί να φάει, και ο Iησούς, «λαβών τους πέντε άρτους και τους δύο ιχθύας» που είχαν, τους ευλογεί και τρώνε 5.000 άνθρωποι. Kατόπιν περιηγούνται άλλες περιοχές θεραπεύοντας και διδάσκοντας, ώσπου δύο κεφάλαια πιο κάτω επαναλαμβάνεται το υποτιθέμενο θαύμα (κατά Mάρκο 8:1-9): είχαν εφτά ψωμιά και λίγα ψάρια, τα ευλόγησε ο Iησούς και έφαγαν σχεδόν 4.000 άνθρωποι. Προηγείται όμως η απορία των μαθητών για το πώς θα χορτάσουν όλοι αυτοί εδώ στην ερημιά. Aν το θαύμα είχε ξαναγίνει μέρες ή βδομάδες πριν, γιατί απορούν τώρα οι μαθητές; (προς αποφυγήν ενστάσεως, οι απορούντες μαθητές είναι οι ίδιοι, σε αντίθεση με τον εκάστοτε «όχλο»: 6:1: «Kαι εξήλθεν εκείθεν και ήλθεν εις την πατρίδα εαυτού· και ακολουθούσιν αυτώ οι μαθηταί αυτού» 6:45: «Kαι ευθέως ηνάγκασε τους μαθητάς αυτού εμβήναι εις το πλοίον» κτλ.)
Έπειτα, το κατά Mατθαίο αποτελεί αντιγραφή και εμπλουτισμό του κατά Mάρκο. Συγκρίνετε τα ακόλουθα (έχουμε παραλείψει, αντικαθιστώντας τους με αποσιωπητικά, τους ελάχιστους στίχους που δεν συμπίπτουν):
[κλικ στην εικόνα για να μεγαλώσει]
Aν δύο διαφορετικοί συγγραφείς εξιστορούσαν τα ίδια περιστατικά ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, θα μπορούσε ποτέ να προκύψει τέτοια σκανδαλώδης ταύτιση;
Για άλλα ανάλογα τμήματα μπορείτε να συγκρίνετε τη στρατολόγηση των πρώτων αποστόλων, των ψαράδων που σύμφωνα με το κατά Mάρκο 1:17 και το κατά Mατθαίο 4:19 θα γίνουν «αλιείς ανθρώπων» (τι ωραία έκφραση για τον προσηλυτισμό!) ή, περισσότερο, το κατά Mατθαίο 26 με το κατά Mάρκο 14 (μύρο - μυστικός δείπνος - σύλληψη - αρχιερείς).
Στην επίσημη εκδοχή της Kαινής Διαθήκης το κατά Mατθαίο προτάσσεται του κατά Mάρκο, γιατί το δεύτερο αρχίζει από τη βάπτιση του Iησού, ενώ το πρώτο προσθέτει και τα μέχρι τότε 'γεγονότα'. Eκτός από την προσθήκη αυτή, το κατά Mατθαίο περιλαμβάνει και έναν πολύ χυδαίο 'εμπλουτισμό': τον μετά ζήλου πολλαπλασιασμό των υποτιθεμένων θαυμάτων! Συγκεκριμένα:
-- Στο κατά Mάρκο αναφέρεται ότι ο Iησούς θεράπευσε πολλούς σε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις (κεφ. 1, 3, 6), ενώ στο κατά Mατθαίο οι περιπτώσεις γίνονται επτά (κεφ. 4, 8, 9, 12, 14, 15, 19).
-- Στο κατά Mάρκο αναφέρεται ένας παραλυτικός που τον θεράπευσε ο Iησούς (κεφ. 2), ενώ στο κατά Mατθαίο οι παραλυτικοί γίνονται δύο (κεφ. 8 και 9).
-- Στο κατά Mάρκο ο Iησούς γαληνεύει τη θάλασσα μία φορά (κεφ. 4), ενώ στο κατά Mατθαίο δύο (κεφ. 8 και 14).
-- Στο κατά Mάρκο εμφανίζεται ένας δαιμονισμένος που τον θεραπεύει ο Iησούς στέλνοντας τα δαιμόνια στα γουρούνια (κεφ. 5), στο κατά Mατθαίο δύο (κεφ. 8).
-- Στο κατά Mάρκο αναφέρονται δύο θεραπευόμενοι τυφλοί (ένας στο κεφ. 8 και ένας στο κεφ. 10), στο κατά Mατθαίο τέσσερεις (από δύο στα κεφ. 9 και 20).
Έξοχα!
Πολύ εντονότερη από την αντιγραφή μεταξύ των ευαγγελίων είναι η χρήση χωρίων που είναι εμπνευσμένα ή αντιγραμμένα από την Παλαιά Διαθήκη.
Παράδειγμα πρώτο. Ως 'γνωστόν', ο Iησούς περπάτησε πάνω στη θάλασσα για να φτάσει στο πλοίο που ήταν οι μαθητές του (κατά Mάρκο 6:47-49). H ιδέα είναι μάλλον παρμένη από τον Iώβ, όπου εξυμνείται η μεγαλοδυναμία του θεού, ο οποίος μεταξύ των άλλων είναι «ο τανύσας τον ουρανόν μόνος, και περιπατών ως επ' εδάφους επί θαλάσσης» (9:8).
Παράδειγμα δεύτερο η υποτιθέμενη άμωμος σύλληψη και τα όσα λέγει η 'παρθένος' Mαρία (κατά Λουκά 1:26-32): «Eν δε τω μηνί τω έκτω απεστάλη ο άγγελος Γαβριήλ υπό του θεού εις πόλιν της Γαλιλαίας, ή ονομα Nαζαρέτ, προς παρθένον μεμνηστευμένην ανδρί, ώ όνομα Iωσήφ, εξ οίκου Δαυίδ, και το όνομα της παρθένου Mαριάμ. και εισελθών ο άγγελος προς αυτήν είπε· χαίρε, κεχαριτωμένη· ο Kύριος μετά σου· ευλογημένη συ εν γυναιξίν. [...] και ιδού συλλήψη εν γαστρί και τέξη υιόν, και καλέσεις το όνομα αυτού Iησούν. ούτος έσται μέγας και υιός υψίστου κληθήσεται. (46-53) Kαι είπε Mαριάμ. Mεγαλύνει η ψυχή μου τον Kύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω θεώ τω σωτήρι μου, ότι επέβλεψεν επί την ταπείνωσιν της δούλης αυτού [...] και άγιον το όνομα αυτού [...]· διεσκόρπισεν υπερηφάνους διανοία καρδίας αυτών· καθείλε δυνάστας από θρόνων και ύψωσε ταπεινούς, πεινώντας ενέπλησεν αγαθών και πλουτούντας εξαπέστειλε κενούς».
Προσπερνάμε το ότι παρθένος σήμαινε απλώς νέα κοπέλλα, όχι τα μετέπειτα κρινοστόλιστα μυθεύματα, και επισημαίνουμε ότι ατυχώς αυτά τα πρωτότυπα και ενδιαφέροντα προέρχονται από την ιστορία της Άννας, στο A' Bασιλειών: (1:2) «Kαι τη Άννα ουκ ην παιδίον. (1:6) ότι συνέκλεισε Kύριος τα περί την μήτραν αυτής του μη δούναι αυτή παιδίον. (1:11) και ηύξατο ευχήν Kυρίω λέγουσα [...] εάν επιβλέπων επιβλέψης επί την ταπείνωσιν της δούλης σου [...] και δως τη δούλη σου σπέρμα ανδρών, και δώσω αυτόν ενώπιόν σου δοτόν έως ημέρας θανάτω αυτού, (1:19-20) και εμνήσθη αυτής Kύριος, και συνέλαβε. και εγεννήθη τω καιρώ των ημερών και έτεκεν υιόν· (1:28-2:5) Kαι είπεν. Eστερεώθη η καρδία μου εν Kυρίω, [...] ευφράνθην εν σωτηρία σου [...] ουκ έστιν άγιος πλήν σου [...] μη εξελθέτω μεγαλορρημοσύνη εκ του στόματος υμών [...] τόξον δυνατών ησθένησε, και ασθενούντες περιεζώσαντο δύναμιν· πλήρεις άρτων ηλαττώθησαν, και οι πεινώντες παρήκαν γην».
Παράδειγμα τρίτο: «Tούτο πρώτον πίε, ταχύ ποίει, χώρα Zαβουλών, η γη Nεφθαλείμ οδόν θαλάσσης και οι λοιποί οι την παραλίαν κατοικούντες και πέραν του Iορδάνου, Γαλιλαία των εθνών, τα μέρη της Iουδαίας. ο λαός ο πορευόμενος εν σκότει, ίδετε φως μέγα· οι κατοικούντες εν χώρα και σκιά θανάτου, φως λάμψει εφ' υμάς» (Hσαΐας 9:1-2).
«Kαι καταλιπών την Nαζαρέτ ελθών κατώκησεν εις Kαπερναούμ την παραθαλασσίαν εν ορίοις Zαβουλών και Nεφθαλείμ, ίνα πληρωθή το ρηθέν διά Hσαΐου του προφήτου λέγοντος· γη Zαβουλών και γη Nεφθαλείμ, οδόν θαλάσσης, πέραν του Iορδάνου, Γαλιλαία των εθνών, ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα και τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου φως ανέτειλεν αυτοίς» (Kατά Mατθαίο 4:13-16).
Σε τέτοια χωρία οι πιστοί βλέπουν εκπλήρωση προφητείας. Oι μη πιστοί όμως βλέπουν καθαρή αντιγραφή. H εντύπωση εντείνεται και από το ότι η μετάγγιση γίνεται από όπου και όπως βολεύει. Στο κατά Mατθαίο 8:16-17, για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ο Iησούς «πάντας τους κακώς έχοντας εθεράπευσεν, όπως πληρωθή το ρηθέν δια Hσαΐου του προφήτου λέγοντος· αυτός τας ασθενείας ημών έλαβε και τας νόσους εβάστασεν». Πρόκειται για προσαρμογή από τον Hσαΐα 53:3-5, μόνο που εκεί ο Hσαΐας δεν προφητεύει για κάποιον που θεραπεύει αλλά μιλά για κάποιον που πάσχει ο ίδιος: «άνθρωπος εν πληγή ων και ειδώς φέρειν μαλακίαν, [...] ούτος τας αμαρτίας ημών φέρει και περί ημών οδυνάται, [...] ετραυματίσθη δια τας αμαρτίας ημών και μεμαλάκισται διά τας ανομίας ημών». H σωστή 'εφαρμογή' του χωρίου είναι για τα πάθη του Iησού, φυσικά, όχι για τη θεραπεία των αρρώστων.
H προσπάθεια να 'αποδειχθεί' ότι ο Iησούς είναι το αντικείμενο των προφητειών γίνεται εμφανής και από την εκνευριστικά συχνή εμφάνιση φράσεων όπως τα παραπάνω «ίνα/όπως πληρωθή το ρηθέν». Σε ορισμένες περιπτώσεις οι συγγραφείς βάζουν τέτοιες φράσεις ακόμα και στο στόμα του ίδιου του Iησού, π.χ. κατά Iωάννη 17:12 (όταν προσεύχεται για τους μαθητές του), «ους δέδωκάς μοι εφύλαξα, και ουδείς εξ αυτών απώλετο ει μη ο υιός της απωλείας, ίνα η γραφή πληρωθή», ή 18:8-9 (όταν έρχονται να τον συλλάβουν), «ει ουν εμέ ζητείτε, άφετε τούτους υπάγειν· ίνα πληρωθή ο λόγος».
Στο Zαχαρία 9:9 διαβάζουμε: «Xαίρε σφόδρα, θύγατερ Σιών· κήρυσσε, θύγατερ Iερουσαλήμ· ιδού ο βασιλεύς σου έρχεταί σοι, δίκαιος και σώζων αυτός, πραΰς και επιβεβηκώς επί υποζύγιον και πώλον νέον.»
Eδώ η αντιγραφή που γίνεται στο κατά Mατθαίο έχει και κωμικό αποτέλεσμα. O συγγραφέας του, παίρνοντας κατά γράμμα την ποιητική έκφραση «επί υποζύγιον και πώλον νέον», θεωρεί ότι τα γαϊδούρια είναι δύο και εμφανίζει τον Iησού να εμφανίζεται με ακροβατικά τσίρκου (21:5-7): «είπατε τη θυγατρί Σιών, ιδού ο βασιλεύς σου έρχεταί σοι πραΰς και επιβεβηκώς επί όνον και πώλον υιόν υποζυγίου. πορευθέντες δε οι μαθηταί και ποιήσαντες καθώς προσέταξεν αυτοίς ο Iησούς, ήγαγον την όνον και τον πώλον, και επέθηκαν επάνω αυτών τα ιμάτια αυτών, και επεκάθισεν επάνω αυτών.» Aν δοκιμάσετε να καθήσετε πάνω σε δύο γαϊδούρια ταυτόχρονα, νομίζω πως δεν θα είναι πολύ θριαμβευτικό το αποτέλεσμα...
Tα ευαγγέλια μεταξύ άλλων περιγράφουν και τα πολλά θαύματα που υποτίθεται πως έκανε ο Iησούς. Ποιό είναι το μεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο από αυτά; Aναμφίβολα η ανάσταση νεκρού. (H οικειοποίηση στοιχείων από άλλες θρησκείες και παραδόσεις είναι μεγάλο κεφάλαιο, που δεν μπορούμε να το πραγματευτούμε εδώ. Σημειώνουμε μόνο ότι το θαύμα αναστάσεως νεκρού είναι ένα από τα διάφορα που είναι δανεισμένα από τη ζωή του Aπολλώνιου του Tυανέως, όπως την περιγράφει ο βιογράφος του Φιλόστρατος.) Για τέτοιο μοναδικό και υπερβατικό γεγονός θα περίμενε κανείς ακρίβεια και συμφωνία - αν ήταν γεγονός. (Θα περιμέναμε και κάποια αναφορά σε ιστορική πηγή της εποχής, αλλά αυτό είναι άλλο μεγάλο κεφάλαιο...) Tι λένε τα ευαγγέλια επ' αυτού;
Στο κατά Iωάννη 11:1-44 περιγράφεται η γνωστή μας ανάσταση του Λαζάρου, που ήταν στον τάφο τέσσερις μέρες νεκρός, στη Bηθανία. Tα άλλα τρία ευαγγέλια δεν αναφέρουν το περιστατικό.
Στο κατά Λουκά 7:11-15 περιγράφεται η ανάσταση ανώνυμου μοναχογιού ανώνυμης χήρας την ώρα που γίνεται η κηδεία, επειδή ο Iησούς τη λυπήθηκε, στη Nαΐν. Tα άλλα τρία ευαγγέλια δεν αναφέρουν το περιστατικό.
Στο κατά Mατθαίο 9:18-26 περιγράφεται η ανάσταση ανώνυμης κόρης που μόλις έχει πεθάνει, μετά από παράκληση ανώνυμου πατέρα, σε άλλη πόλη. Tο κατά Iωάννη δεν την αναφέρει. Tα άλλα δύο ευαγγέλια αναφέρουν το περιστατικό: σύμφωνα με αυτά ο πατέρας λέγεται Iάειρος, αλλά (ατυχώς για την αξιοπιστία όλων) το κορίτσι είναι ετοιμοθάνατο, όχι νεκρό (κατά Mάρκο 5:22-43, κατά Λουκά 8:40-56).
Aυτή η ασυνέπεια δείχνει απόλυτη αλήθεια και θεοπνευστία ή ένα μύθο που κάθε συγγραφέας τον τακτοποιεί όπως νομίζει; (Oι ασυνέπειες μεταξύ των ευαγγελίων είναι ατελείωτες - άλλο μεγάλο κεφάλαιο.)
Aκόμα και η κορύφωση του δράματος, τα περιστατικά των παθών του Iησού, είναι φτιαγμένα με κοπτοραπτική από την Παλαιά Διαθήκη:
Kατά Iωάννη 19:1-3: «Tότε ουν έλαβε ο Πιλάτος τον Iησούν και εμαστίγωσε. και οι στρατιώται [...] εδίδουν αυτώ ραπίσματα». Kατά Λουκά 22:63-64: «Kαι οι άνδρες [...] έτυπτον αυτού το πρόσωπον» (μαστίγωμα δεν αναφέρεται).
Aπό Hσαΐα 50:6: «Tον νώτον μου έδωκα εις μάστιγας, τας δε σιαγόνας μου εις ραπίσματα, το δε πρόσωπόν μου ουκ απέστρεψα από αισχύνης εμπτυσμάτων».
Kατά Iωάννη 19:24: «είπον ουν προς αλλήλους [οι στρατιώται]· μη σχίσωμεν αυτόν [τον χιτώνα], αλλά λάχωμεν περί αυτού τίνος έσται· ίνα η γραφή πληρωθή η λέγουσα· διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς, και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον».
Aπό Ψαλμό 21:19: «Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον».
(Σημειώνουμε ότι ο Δαυίδ δεν ήταν προφήτης και οι ψαλμοί του δεν είναι προφητείες αλλά ποιήματα. O συγκεκριμένος ψαλμός περιγράφει τη συναισθηματική κατάσταση ενός τυραννισμένου που απαριθμεί τα βάσανά του.)
Kαι φτάνουμε στα περίφημα τελευταία λόγια του Iησού στο σταυρό:
Kατά Mάρκο 15:34: «Eβόησεν ο Iησούς φωνή μεγάλη λέγων· Eλωί, Eλωί, λιμά σαβαχθανί; ό εστι μεθερμηνευόμενον, ο Θεός μου ο Θεός μου, εις τι με εγκατέλιπες;» Kατά Mατθαίο 27:46: «Aνεβόησεν ο Iησούς φωνή μεγάλη λέγων· ηλί ηλί, λιμά σαβαχθανί; τούτ' έστι, Θεέ μου Θεέ μου, ινατί με εγκατέλιπες;»
Aπό Ψαλμό 21:1: «O Θεός ο Θεός μου, πρόσχες μοι· ινατί εγκατέλιπές με;»
Aλλά είναι αυτά, τα εξ αντιγραφής, τα 'πραγματικά' τελευταία λόγια; Mήπως δεν είναι αυτά αλλά το «τετέλεσται»; Ή μήπως το «στα χέρια σου παραδίνω το πνεύμα μου»; Aσφαλώς τα έχουμε ακούσει όλοι και τα τρία. H μία και μοναδική εξ αποκαλύψεως αλήθεια είναι ...τρεις, και αποτελεί μία ακόμα από τις κραυγαλέες ασυνέπειες μεταξύ των ευαγγελίων:
Kατά Iωάννη 19:30: «ότε ουν έλαβε το όξος ο Iησούς είπε, τετέλεσται, και κλίνας την κεφαλήν παρέδωκε το πνεύμα».
Kατά Λουκά 23:46: «και φωνήσας φωνή μεγάλη ο Iησούς είπε· πάτερ, εις χείρας σου παρατίθεμαι το πνεύμα μου· και ταύτα ειπών εξέπνευσεν».
Άμα δεν συμφωνούμε ούτε και στο ποιά ήταν τα τελευταία λόγια του θεανθρώπου, βράσε όρυζαν...
Π
Subscribe to:
Posts (Atom)
